Бухгалтерияның құрылымы және шаруашылық субъекісінің есебін ұйымдастыру

    Ондағы  беттер саны кәсiпорын басшысы мен  бас бухгалтердiң қолдарымен расталуы тиiс. Жұмыс күнiнiң соңында кассир кассалық кiтапқа күн бойы орын алған операциялардың қорытындысын санап, келесi күнге кассадағы ақшалардың қалдығын шығарады. Кассалық кiтаптағы жазбаларды бiр уақытта көшiрмелi қағаз арқылы екi бетке түсiредi. Кiтаптың бiр бетi жыртпалы болады, оны кассалық операциялар бойынша есеп беру ретiнде барлық кiрiс және шығыс құжаттарымен бiрге күн соңында бухгалтерияға тапсырады. 

    Ақша  қаражаттар аудитi кезiнде банктiк операцияларының тексерiлуiне көп көңiл бөлу қажет.

    Iске  асып жатқан заңға сәйкес кәсiпорындар  өз ақша қаражаттарын банктiң  қызмет көрсету мекемелерiнде  сақтауға мiндеттi.

    Ақша  қаражаттарды есеп айырысу, ағымдағы, валюталық және басқа да шоттарда сақтаудан, қысқа, ұзақ мерзiмдi несие  алудан, оларды өтеу мен қайта рәсiмдеуден, шоттардағы болып қалған қате жазбалар бойынша банкке деген претензиялардан банк мекемелерiмен есеп айырысу қарым-қатынастары туады. Банк мекемелерi арқылы кәсiпорындар арасындағы есеп айырысулар қолма-қолсыз нысанында жүзеге асады.

Есеп  айырысу шотындағы  қолма-қол ақша есебі.

   Уақытша бос ақшаларды және қолма-қолсыз ақшаларды сақтау үшін, кәсіпорындар өзінің қалаған банкіден есеп айырысу  шотын аша алады.

   Есеп  айырысу шоты мына құжаттар арқылы ашылады:

• шот ашу туралы өтініш;
• қолдары және мөр(печать) таңбасы қойылған карточка;
• салық органынан субъектінің салық есебін жүргізетінін дәлелдейтін анықтама;
• мемлекеттік тіркемеден өткені туралы куәліктің көшірмесін;
• жарғысының және келісімінің көшірмесі.

Банкте  валюталық шот  ашу үшін мынадай  негізгі құжаттар қажет болады:

• Банкте шот ашуға өтініш;
• Жарғы (нотариалды куәләндырылған көшірмесі);
• Мемлекеттік тіркеуде тұрғанын куәландыратын куәлік (түпнұсқасы, көшірмесі);
• Салық органынан берілген салық төлеуші екенін растайтын куәлік (түпнұсқасы мен көшірмесі);
• Статистикалық карточка (түпнұсқасы, көшірмесі);
• Толық тұлға екенін растайтын құжат;
• Тұлғаның жеке куәлігі (түпнұсқасы, көшірмесі);
• Қол үлгілері мен мөрі қойылған құжат (3 дана), (нотариалды куәлік + кейін ашылатын қосымша шоттардың әрбірінен 1 дана).

Банк  ақшаны қабылдау, беру және аударуды келесі құжаттардың негізінде орындайды:

• кассадағы қолма-қол ақшаны есеп айырысу шотына аудару;
• әр түрлі мақсаттарға кассадан алынған чек;
• басқа субъектілер мен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы толтырылады;
• субъекті сатып алушыдан жіберілген тауардың құнын, орындалған жұмыстың, қызметтің құнын талап ету үшін төлем-талап тапсырмасы толтырылады.

   Субъектінің шотындағы барлық төлемдер күнтезбе кезегі бойынша, банкке түскен есеп айырысу құжаттары бойынша жүзеге асырылады. Банктің төлемге қабілетсіз деп хабарлаған міндеттемелер бойынша төлем кезегін банк басшысы анықтайды.

   Банк  белгілі бір уақытта немесе күн  сайын шот иесіне есеп айырысу  шотында болып жатқан операцияларды  қосымша құжаттар арқылы, енгізі және шығару негізінде пайда болған операцияларды хабарлайды.

   1030 «Есеп айырысу шотындағы ақша  қаражаттары» шоты бойынша шаруашылық  операциялары:

   Есеп  айырысу шотынан чек бойынша  қолма-қол ақша алынды – Дт 1010 –  Кт 1030.

   Бюджетке  салықтар есептелінді – Дт 3110,3130,3140 – Кт 1030.

   Дебиторлық  қарыздар өтелінді – Дт 1030 – Кт 1240,1250.

   Кассир кассадағы ақшаларға толық материалды жауапкершілікті өз мойнына алады және күннің соңына қарай кассаға келіп түскен ақшаларды санап тексереді

   б) Касса операцияларының  есебі

   «Астана локомотив сервис орталығы» филиалында жұмыс істеушілер саны азғантай және штатында кассиры жоқ. Сол себепті оның міндеттерін ұйым басшысының жазбаша өкімі бойынша бас бухгалтер орындайды.

  Ал  касса бухгалтерінің  міндеттері мынадай:

• Кассадағы ақша қаражаттарының кірістелуін, шығысталуын және есебін олардың сақталуын қамтамасыз ететін міндетті ереже бойынша бақыланып жүргізілуін орындау.
• Кассадан төленетін барлық төлемдерді тек кәсіпорынның директоры немесе бас бухгалтердің рұқсатымен төлеу. Мысалы: еңбекақы төлеу, іс-сапар шығындары, шаруашылық шығындар және т.б.
• Аванстық есеп беру бойынша шығысталған ақша қаражаттарын кірістеу.
• Қолма-қол ақша қаражаттарын кірістеу және төлеу үшін банктік құжаттарды рәсімдеу, банкте ақша қаражаттарын қабылдау және төлеу.
• Еншілес ұйымдар, жеке тұлғалармен кәсіпорынның тауар өткізу, қызмет көрсету есебін, яғни өзара есеп айырысуларды рәсімдеу.
• Кассалық кітапты жүргізу және касса бойынша бухгалтерлік проводка операцияларын жүргізу.
• Белгіленген тәртіппен кассадағы барлық құжаттарды рәсімдеу және оларды топтастырып тігу.
• Банкке төлемдерді, хаттарды сонымен қатар келіп түспеген төлемдерге жасау.
• Көрсетілген қызметтерден, орындалған жұмыстардан және өткізілген өнімдерден келіп түскен қолма-қол төлемдерді фискальды чектерге айналдыру. Қолма-қол ақшаның есеп кітабын жүргізу.
• Кассалық есеп беруді құру.
• Кассадағы ақша қаражаттарына мерзімімен түгендеу жүргізіп отыру.
• Кассирге кассада осы кәсіпорынға жатпайтын қолма-қол ақшалар мен басқа да құндылықтарды сақтауына тыйым салынады.

  Кәсіпорынның қолма-қол ақша қаражаттарының есебін дұрыс құру үшін бірнеше шарттарды басшылыққа алу қажет:

1. Кассаның арнайы орны болуы тиіс.

  Касса – бұл қолма-қол ақшаны кірістеуге, шығыстауға және уақытша сақтауға арналған арнайы жабдықталған және қорғалған  орын.

  Кассада ақшалар мен құндылықтарды сақтауға арналған сейф (металл шкаф) болуы тиіс.

2. Кассирдің толық материалдық жауапкершілігі. Мұндай жауапкершілік туралы келісімшарт кассир мен кәсіпорын арасында пайда болады.
3. Кассаға кіру шектеулілігі.
4. Ақша қаражаттарын тасымалдау кезінде олардың сақталуын қамтамасыз ету.
5. Кассалық құжаттарға қол қоюға құқығы бар тұлғаларды анықтау.
6. Кассалық алғашқы құжаттарының тәртібінің сақталуы.
7. Кассалық құжаттардың ішіндегі ең негізгі алғашқы құжаттар мыналар:
1. Кіріс кассалық ордер – кәсіпорын кассасына ақша қаражаттарының келіп түскенін растайтын құжат. Бұл құжат бас бухгалтер мен кассирдің қолдарымен рәсімделеді.
2. Шығыс кассалық ордер – кәсіпорын кассасынан ақша қаражаттарының шығыс етілгенін растайтын құжат. Бұл құжат кәсіпорынның ақша қаражатын реттеуші басқарушының, бас бухгалтердің, кассирдің және ақша қаражатын алған тұлғаның қолдары қойылады.

  Кассалық  алғашқы құжаттарыныңкелесідей  жалпыға ортақ белгіленген тәртіптері бар.

  Кіріс кассалық ордер:

1. Кассирмен емес, жеке бухгалтермен шығарылады және бірмезгілде кіріс, шығыс кассалық ордерлер тіркелетін тіркеу журналында кезекпен тәртіптік номерімен тіркеледі.
2. Бас бухгалтердің қолы қойылады және кәсіпорын кассасына жіберіледі.
3. Ақша кірістелгеннен соң, кіріс кассалық ордері мен квитанцияға кассирдің қолы қойылып, кәсіпорын мөрі басылады, квитанцияға «ТӨЛЕНДІ» деген штамп басылады.
4. Квитанция кіріс кассалық ордеріне мөмен, штамппен және барлық қолдардың үлгілерімен кассирден беріледі. .

  Кіріс кассалық ордерінің вип үшін мынадай  негіздемелер болуы мүмкін:

Шығыс кассалық ордер:

1. Кассирмен емес, жеке бухгалтермен шығарылады және бірмезгілде кіріс, шығыс кассалық ордерлер тіркелетін тіркеу журналында кезекпен тәртіптік номерімен тіркеледі.
2. Бас бухгалтердің қолы қойылады және кәсіпорын кассасына жіберіледі.
3. Кассадан ақшаны алған тұлғаның аты-жөні толтырылады.
4. Ақша-қаражаттарын берген кассирдің қолы қойылып, «АЛЫНДЫ» штампы қойылады.

Шығыс кассалық ордерінің анықтамасына келесідей  анықтамалар жазылуы мүмкін:

8. Фискальды жады бар бақылау-кассалық машинасының болуы керек. Бақылау-кассалық машинаның болуы кассада кәсіпорын сатып алушылардан тауар өткізу, жұмыс атқару және қызмет көрсету үшін қолма-қол ақшаларды қабылдауда міндетті шарт болып табылады.

     Кассадан еңбекақы, сыйақы, аванс  төленген жағдайда төлемдік тізімдеме жасалынады. (Қосымша №7). Төлемдік тізімдеменің басты бетінде ақша шығаруға жазылған рұқсат қойылады, директор мен бас бухгалтердің қолы қойылып, мерзімі мен жалпы соммасы сөзбен жазылып көрсетіледі.

Қолма-қол  ақшалар есебінің кітабы, қолма-қол  ақша қаражаттарын түгендеудің актісі құжаттары - кассаға ақша қаражаттарының келіп түсуі, шығыс етілуі операциялары тіркеледі, сонымен қатар кассадағы ақша қорын есептеуде, яғни түгендеуде пайдаланылады.

Кәсіпорынның  қолма-қол ақша қаражаттары көрінісінің  сызбасы:

Бухгалтерия

     Кіріс және шығыс кассалық ордерлерді тіркеу журналы

                             ККО                                                         ШКО

                                                             Касса

                  Кассалық кітап                                                 Кассир есебі    

                                                      Бухгалтерия

                               Шаруашылық операциялардың журналы

             Журнал ордер №1                           Журнал ордер №1-ге ведомость 

   Кассалық  операциялардың есебі Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкінің 27.07.1993 жылғы кассалық операциялар туралы уақытша тәртібімен жүргізіледі. Кассаға ақшалар әр түрлі шоттар бойынша түседі және кіріс касса ордерімен, ал ақшаның шығуы шығыс касса ордерімен толтырылады.

   Ордерлер  тіркеме журналына тіркеледі, ал оларға номер жазылады және күннің соңына сальдо енгізіледі. Кассалық есепті құру міндетті болып табылады. Әр айдың соңында касса бойынша айлық есеп құрылады.

Ақша  қаражаттарының инвентарлық  тексеруі.

   Кассадағы инвентарлық тексеруді жүргізу  кассадағы тұрған барлық ақша қаражаттарын, бағалы қағаздарын, ақшалай құжаттарының, актіде көрсетілген бланк есептіліктердің аты, номері, сериясы, номиналды құны және қымбат бағалы заттарды тексеру, толық қайта санауды жүргізу, актіде жетіспеушілік немесе артықшылық көрсетіледі.

   Есеп  айырысу шотындағы ақша қаражаттарының инвентарлық тексеруді жүргізуі бухгалтерияның шотындағы қалдық соманы банк берген құжаттағы сомамен салыстыру арқылы жүргізіледі.

   Есеп  айырысу шотындағы аудит операциясы кәсіпорында қанша есеп айырысу  шоты бар екенін, аналитикалық және синтетикалық шоттардағы есептің дұрыс жүргізілуіне тексеру жұргізіледі.

Ақша  қаражаттарының қозғалысы  туралы есеп

   БЕС №4 талабы бойынша есеп құрастырылады. Есепті құрудың керектігі кәсіпорынға  есепті жылы ақша қаражаттарының келіп  түсуі және де оның операциялық, инвестициялық  және субъектінің қаржы шаруашылық қызметі туралы ақпараттарды алу.

   Операциялық қызмет. Кәсіпорынның операциялық қызметінің қозғалысы тікелей әдісті қолдануын көрсетеді. Ол ақшаның түсімдерінің және төлемдердің негізгі мөлшерін ашуға және де олардың қай қызмет түріне жататындығын анықтау деп ойлайды.