Бағалы қағаздардың экономикалық мәні

P/E= акцияның нарықтық құны / 1 акцияға келетін пайдаАкцияның құны – сатылған акция сомасының айналыстағы акцияның жалпы санына қатынасы арқылы анықталады. P/E көрсеткішінің мəні жоғары болса кəсіпорынның табыстылығына байланысты жағдайының жақсарғандығын, ал егерде P/E көрсеткішінің мəні төмен болса кəсіпорын жағдайының нашарлағандығын білдіреді.

3. Акцияға есептелетін дивиденд (Dividends Per Ordinary - DPS). Əр бір жай акцияға келетін дивиденд мөлшерін көрсетеді. Дивиденд акцияның ағымдағы табыстылығын сипаттайды. Бұл көрсеткіш мына формуламен анықталады.DPS= жай акция бойынша дивиденд / жай акцияның саны

4. Дивидендті төлеу коэффициенті (POR) – бір акцияға төленетін дивидендтің таза пайдадағы үлесін анықтайды. Бұл көрсеткіштің мəні 1 ден аспауы керек.POR= EPS / DPS

5. Акцияның құнын анықтау.Дивиденттің акцияға қатынасы арқылы анықталады.P = div / r

r – акцияның табыстылығы        div - дивиденттің көлемі

6. Дивиденттің тұрақты өсу қарқыны кезіндегі акцияның құны. Акцияның құны мына формуламен анықталады.P = div*(1+g)/(r-g)

div - дивиденттің көлемі         g – дивденттің өсу қарқыны

r - акцияның табыстылығы

7. Акияның табыстылығы. Акцияның табыстылығы мына формуламен анықталады.r = (Ps – Pb+div) / Pb* 365/t * 100

Ps – акцияны сату бағасы      Pb – акцияны сатып алу бағасы

div – дивиденттің көлемі      t – күн саны

Инвестор қор нарығында пайда табу мақсатын көздей отырып, акцияға капитал жұмсайды. Акцияға жұмсалынатын инвестиция қаржылық инвестицияның бір түрі болып табылады.

Акцияның табыстылығына мынадай факторлар əсер етеді:

дивидендтік төлемнің көлемі; нарықтық бағаның ауытқуы;

инфляцияның деңгейі;  Салық мөлшері.

35.             Облигация нарығының мәні мен қажеттілігі

Облигация - облигация иесімен (қарыз берушімен) эмитент (қарыз алушының) арасындағы қарыздық қарым қатынасты куəландыратын бағалы қағаз. Облигация – облигация иесінің ақшалай қаражат салғандығын куəландыратын жəне эмитенттің осы қаражат сомасы мен оған есептелген пайызды қайтарып беру туралы міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.

Акция мен облигацияның айырмашылығы мынада:

1. акцияны сатып алушы тұлға эмитент – компанияның меншік иесі болып табылады. Облигацияны сатып алушы тұлға эмитент – компанияның қарыз берушісі (кредитор) болып табылады;2. акцияға қарағанда облигацияның айналыс мерзімі шектеулі болады; 3. облигация бойынша пайызды төлегеннен кейін акция бойынша дивиденд төленеді;  4. акционерлік қоғам таратылған жағдайда, барлық қарызды соның ішінде облигациялық заем бойынша төлемдерді төлегеннен қалған мүліктің бөлігіне акционерлердің құқығы бар; 5. облигация иесіне қарағанда акция иесінің эмитент – компанияны басқаруға қатысуға құқығы бар.

Акционерлік қоғамның облигацияны шығарудағы артықшылығы мынада: шығарылған облигацияны орналастыру барысында, кредиторды қарыз алушының қаржы – шаруашылық қызметін басқаруға қатыстыртпай – ақ қосымша ресурстарды жұмылдыруға болады; облигация өзінің мəні жағынан банктік ссудаға ұқсас болғандықтан, акционерлік қоғамның облигациялық қарызын қосымша қарыз қаражаттары ретінде қарастыруға болады; эмитенттің несиеге қабілеттілік талаптары орындалған жағдайда акционерлік қоғамның облигацияны шығаруға құқығы бар.Акционерлік қоғамның облигацияны шығару тəртібі Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар рыногы» туралы Заңына сəйкес жүзеге асырылады. Осы заңға сəйкес эмитент мынадай талаптарды сақтаған жағдайда облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы:

1. дефолт фактiлерi болмаған жағдайда;2. облигациялар шығару туралы шешім қабылдаған күні міндеттемелерді орындамау фактілері болмаған жағдайда; 3. соңғы үш жыл iшiнде қызметтi залал шекпей жүзеге асырған жағдайда (арнайы қаржы компаниясын қоспағанда); 4. облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылатын облигацияларды сауда-саттықты ұйымдастырушының тiзiмiне енгiзуге үмiткер эмитенттерге сауда-саттықты ұйымдастырушы қойған талаптарға сай келген жағдайларда.

Осы жоғарыда аталған 3-4 талаптар инфракұрылымдық облигациялар шығаруға қолданылмайды.Облигациялық бағдарлама – бұл эмитент бiрнеше облигациялар шығаруды, оның iшiнде шығарылымның тиiстi проспектiсi белгiлейтiн əртүрлi құрылыммен шығаруды жүзеге асыруға құқылы болатын шекте облигациялар шығаруды білдіреді.Эмитент облигациялық бағдарлама шегiнде құрылымы бойынша əртүрлi облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы.Облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылған облигацияларды мерзiмiнен бұрын өтеу талаптары мен тəртiбiне қойылатын талаптар, облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыратын эмитент орындауға тиiс ерекше талаптар мен шектеулер облигациялық бағдарлама проспектiсiмен белгiленедi.

36.             Облигацияның экономикалық мәні

Облигация - облигация иесімен (қарыз берушімен) эмитент (қарыз алушының) арасындағы қарыздық қарым қатынасты куəландыратын бағалы қағаз.Облигация – облигация иесінің ақшалай қаражат салғандығын куəландыратын жəне эмитенттің осы қаражат сомасы мен оған есептелген пайызды қайтарып беру туралы міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.

Акция мен облигацияның айырмашылығы мынада:

1. акцияны сатып алушы тұлға эмитент – компанияның меншік иесі болып табылады. Облигацияны сатып алушы тұлға эмитент – компанияның қарыз берушісі (кредитор) болып табылады; 2. акцияға қарағанда облигацияның айналыс мерзімі шектеулі болады; 3. облигация бойынша пайызды төлегеннен кейін акция бойынша дивиденд төленеді; 4. акционерлік қоғам таратылған жағдайда, барлық қарызды соның ішінде облигациялық заем бойынша төлемдерді төлегеннен қалған мүліктің бөлігіне акционерлердің құқығы бар; 5. облигация иесіне қарағанда акция иесінің эмитент – компанияны басқаруға қатысуға құқығы бар.

Акционерлік қоғамның облигацияны шығарудағы артықшылығы мынада: шығарылған облигацияны орналастыру барысында, кредиторды қарыз алушының қаржы – шаруашылық қызметін басқаруға қатыстыртпай – ақ қосымша ресурстарды жұмылдыруға болады; облигация өзінің мəні жағынан банктік ссудаға ұқсас болғандықтан, акционерлік қоғамның облигациялық қарызын қосымша қарыз қаражаттары ретінде қарастыруға болады; эмитенттің несиеге қабілеттілік талаптары орындалған жағдайда акционерлік қоғамның облигацияны шығаруға құқығы бар.

Акционерлік қоғамның облигацияны шығару тəртібі Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар рыногы» туралы Заңына сəйкес жүзеге асырылады. Осы заңға сəйкес эмитент мынадай талаптарды сақтаған жағдайда облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы:

1. дефолт фактiлерi болмаған жағдайда; 2. облигациялар шығару туралы шешім қабылдаған күні міндеттемелерді орындамау фактілері болмаған жағдайда; 3. соңғы үш жыл iшiнде қызметтi залал шекпей жүзеге асырған жағдайда (арнайы қаржы компаниясын қоспағанда); 4. облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылатын облигацияларды сауда-саттықты ұйымдастырушының тiзiмiне енгiзуге үмiткер эмитенттерге сауда-саттықты ұйымдастырушы қойған талаптарға сай келген жағдайларда.

Осы жоғарыда аталған 3-4 талаптар инфракұрылымдық облигациялар шығаруға қолданылмайды.Облигациялық бағдарлама – бұл эмитент бiрнеше облигациялар шығаруды, оның iшiнде шығарылымның тиiстi проспектiсi белгiлейтiн əртүрлi құрылыммен шығаруды жүзеге асыруға құқылы болатын шекте облигациялар шығаруды білдіреді.Эмитент облигациялық бағдарлама шегiнде құрылымы бойынша əртүрлi облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы.Облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылған облигацияларды мерзiмiнен бұрын өтеу талаптары мен тəртiбiне қойылатын талаптар, облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыратын эмитент орындауға тиiс ерекше талаптар мен шектеулер облигациялық бағдарлама проспектiсiмен белгiленедi.

37.             Акция мен облигацияның мәні және айырмашылықтары

Акция мен облигацияның айырмашылығы мынада:

1. акцияны сатып алушы тұлға эмитент – компанияның меншік иесі болып табылады. Облигацияны сатып алушы тұлға эмитент – компанияның қарыз берушісі (кредитор) болып табылады;

2. акцияға қарағанда облигацияның айналыс мерзімі шектеулі болады;

3. облигация бойынша пайызды төлегеннен кейін акция бойынша дивиденд төленеді;

4. акционерлік қоғам таратылған жағдайда, барлық қарызды соның ішінде облигациялық заем бойынша төлемдерді төлегеннен қалған мүліктің бөлігіне акционерлердің құқығы бар;

5. облигация иесіне қарағанда акция иесінің эмитент – компанияны басқаруға қатысуға құқығы бар.

Акционерлік қоғамның облигацияны шығарудағы артықшылығы мынада: шығарылған облигацияны орналастыру барысында, кредиторды қарыз алушының қаржы – шаруашылық қызметін басқаруға қатыстыртпай – ақ қосымша ресурстарды жұмылдыруға болады; облигация өзінің мəні жағынан банктік ссудаға ұқсас болғандықтан, акционерлік қоғамның облигациялық қарызын қосымша қарыз қаражаттары ретінде қарастыруға болады; эмитенттің несиеге қабілеттілік талаптары орындалған жағдайда акционерлік қоғамның облигацияны шығаруға құқығы ба

38.             Облигацияны эмиссиялау тәртібі

Акционерлік қоғамның облигацияны шығару тəртібі Қазақстан Республикасының «Бағалы қағаздар рыногы» туралы Заңына сəйкес жүзеге асырылады. Осы заңға сəйкес эмитент мынадай талаптарды сақтаған жағдайда облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы:

1. дефолт фактiлерi болмаған жағдайда; 2. облигациялар шығару туралы шешім қабылдаған күні міндеттемелерді орындамау фактілері болмаған жағдайда; 3. соңғы үш жыл iшiнде қызметтi залал шекпей жүзеге асырған жағдайда (арнайы қаржы компаниясын қоспағанда); 4. облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылатын облигацияларды сауда-саттықты ұйымдастырушының тiзiмiне енгiзуге үмiткер эмитенттерге сауда-саттықты ұйымдастырушы қойған талаптарға сай келген жағдайларда.

Осы жоғарыда аталған 3-4 талаптар инфракұрылымдық облигациялар шығаруға қолданылмайды.

Облигациялық бағдарлама – бұл эмитент бiрнеше облигациялар шығаруды, оның iшiнде шығарылымның тиiстi проспектiсi белгiлейтiн əртүрлi құрылыммен шығаруды жүзеге асыруға құқылы болатын шекте облигациялар шығаруды білдіреді.Эмитент облигациялық бағдарлама шегiнде құрылымы бойынша əртүрлi облигациялар шығаруды жүзеге асыруға құқылы.Облигациялық бағдарламалар шегiнде шығарылған облигацияларды мерзiмiнен бұрын өтеу талаптары мен тəртiбiне қойылатын талаптар, облигациялық бағдарлама шегiнде облигациялар шығаруды жүзеге асыратын эмитент орындауға тиiс ерекше талаптар мен шектеулер облигациялық бағдарлама проспектiсiмен белгiленедi.

39.             Облигацияның жіктелімі

Облигация мынадай белгілер бойынша жіктелінеді:

1. Эмитентке байланысты:

· мемлекеттік; · корпоративтік; · шетелдік.

2. Облигациялық қарыздың мерзіміне байланысты:

2.1. Өтелу мерзімі көрсетілетін облигацияның түрлері:

· қысқа мерзімді; · орта мерзімді; · ұзақ мерзімді.

2.2. Өтелу мерзімі көрсетілмейтін облигацияның түрлері:

· мерзімсіз; · қайтарылатын облигация – эмитент, облигацияның өтелу мерзімінен бұрын өтелуін талап етуі мүмкін; · өтелу құқығы бар облигация - өтелу мерзімінен бұрын инестордың эмитентке облигацияны қайтаруға қықығы бар;

· мерзімі ұзартылған облигация – эмитентке облигациялық қарызды өтеу мерзімін ұзартуға құқық береді.

3. Облигацияны иелену тəртібіне қарай:

· атаулы – облигация иесінің аты – жөні эмитент жүргізетін тіркеу кітабында жəне облигацияның мəтінінде көрсетіледі;

· мəлімдеуші – облигацияны тек қана мəлімдеу арқылы оның иелену құқығы дəлелденеді.

4. Облигациялық қарыздың мақсатына қарай:

· мақсатты - нақты инвестициялық жобаларды немесе нақты іс шараларды қаржыландыру үшін қосымша қаржылық ресурстарды тартады;

· жай - əр түрлі іс – шараларды жүзеге асыру үшін қосымша қаржылық ресурстарды тартады.

5. Облигацияны орналастыру тəсіліне қарай:

· еркін орналастырылатын облигациялық қарыз;

· қарызды мəжбүрлі тəртіппен орналастыру. (мəжбүрлі тəртіппен мемлекеттік облигациялар орналастырылады).

6. Облигациялық қарыздың өтелу нысанына қарай:

· ақшалай нысанда; · заттай нысанда.

7. Облигациялық қарыздың өтелу əдісіне қарай:

· бір жолғы төлеммен өтелетін;

· нақты бір мерзімде, облигацияның номиналдық құнының қандай да бір үлесінің өтелуі; · облигациялық қарыздың тізбектеліп өтелуі – облигацияның тіркелген үлесі бойынша өтелуі.

8. Облигацияға пайыз түрінде төленетін төлем купонмен жүзеге асырылады. Купон – бұл сандық пайыз мөлшерлемесі көрсетілетін, қиып алынатын талонды білдіреді. Облигация бойынша купондық (пайыздық) табысты төлеу тəсіліне қарай: · тіркелген купондық мөлшерлемесі бар облигация; · өзгермелі купондық мөлшерлемесі бар облигация;  · индексацияланатын облигация - əдетте, инфляция жағдайында эмиссияланады;