АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ МЕХАНИЗІМІ ЖӘНЕ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

 

   Соңғы төрт  жылда ЕДБ –дің берген неселерінің  жалпы көлемі 9 есе артқан. 2004 жылы 1 328,9 млрд. теңгені құраған ( 10 млрд. АҚШ доллары). ЖІӨ -де несиелердің үлесі   7,4% - 28% өсті.

   Ұзақ мерзімді  несиелердің үлесі  несие протфельінде  49% - 66% өсті. Шағын бизнес субъектілернің несие көлемі  2000 жылдың басынан 7 есеге өсті.

   Қарстырылып отырған  кезеңде несиелеудің орташа ставкасы 20,7% - 12,6% төменеді, оның ішінде жеке  тұлғаларға  24,4% - 17,5% төмендеді, заңды  тұлғаларға  20,5 - 11,7% төмендеді (Кесте 3).

 

 

 

Кесте 3 - 1999-2004 жылдар аралығындағы банк активтері мен капиталдары

 

Банк активтері мен  капиталдары (млрд. тенге)
	1999	2000	2001	2002	2003	01.04.04	01.07.04	01.01.05
ЕДБ активтері	341,10	527,90	784,00	1 144,97	1 677,90	1785,6	2021,7	2252,4
ІЖӨ-ге активтер қаты-насы, %	16,9	20,3	23,9	30,6	37,7	41	47	47
ЕБД өзіндік капитал	69,00	97,60	122,20	161,20	223,50	249,0	263,1	311,2
ІЖӨ өзіндік капитал  қатынасы, %	3,4	3,8	3,7	4,3	5,0	5,6	6,1	6,5
ЕДБ активтеріне қатынасы, %	20,2	18,5	15,6	14,1	13,3	13,9	13	14
Үмітсіз несиелер үлесі, %	5,5	2,0	2,1	2,0	2,1	2,1	2,2	2,6
Несиелер бойынша жалпы  сомасына провизиялар, %	9,5	4,5	4,7	5,5	6,2	6,3	6,1	6,4

 

 

Кесте 4 - Экономикаға берілген несиелер

		1999	2000	2001	2002	2003	01.04.2004	01.07.2004
Экономикаға берілген несиелер, оның ішінде		148,8	276,2	489,8	672,4	978,1	1 036,60	1 183,50
Қысқа мерзімді несиелер		75,4	143,2	241,1	288,5	369,7	367,3	407,9
Ұзақ мерзімді несиелер		73,4	133	248,7	383,9	608,4	669,3	775,6
ЖІӨ-гі несиелер, %		7,4	10,60%	14,9	17,9	22	23	27
Несиелердің депозиттерге қатынасы,  %		86	94	110	110	132	127	128
Шағын бизнеске несиелер		39,9	74,2	122	146,5	196,2	229,4	248,9
Сыйақы ставкасының орташа мөлшері, %		20,7	18,2	16,1	14,4	13,7	13,4	13,1
Жеке тұлғаларға, оның ішінде		24,4	23,8	22,5	20,5	19,4	18,6	17,8
Шетел валютасындағы несиелер		22,8	21,1	20,1	18,1	17,2	15,8	15,3
Теңгемен несиелеу		26	27,2	25,5	24,3	21,8	21,4	21,2
Заңды тұлғалардың несиелері оның ішінде		20,5	17,9	15,7	14	13,1	12,7	12,3
Шетел валютасындағы несиелер		18,8	16,9	14,6	13	11	9,9	10,1
теңгемен несиелеу		22,3	19,1	17,4	15,6	15,5	14,9	14,3

 

 

 

 

Сурет -8 Экономикаға берілген несиелер серпіні

 

   Суреттен көріп  отырғанымыздай 2000 жылы тартылған  салымдар екінші деңгейлі банктерде 6 есе өскен, 2004ж.  1 трлн.теңге немесе  7,5 млрд. АҚШ доллары. Мұнда тұрғын халықтың депозиттері жалпы сомасында 32 - 40% өсті. Шетел валютасындағы депозиттердің үлесінің төмендеуі соңғы екі жылдағы теңгенің тұрақтануымен және сыйақы ставкаларының бұл депозит категорияларына төмендігімен түсіндіріледі. Соған қарамастан шетел валютасындағы және теңгелік депозиттердің қатынасы сақталынып қалуда.

   2004 жылы тартылған  депозиттердің үлесі ЖІӨ 21% өсті (Кесте 4).

 

 

 

 

 

 

Кесте 5 - Банктердің тартылған қаражаттарының  көрсеткіштері

 

	2001	2002	2003	04.04	07.04	2004
Тартылған депозиттер	446,0	610,0	739,0	815,5	925,2	1007,8
Шетел валютасындағы  үлесі, %	64%	39%	48%	46%	47%	45%
Жеке тұлғалардың депозиттерінің үлесі, %	42%	43%	46%	44%	42%	40%
ЖІӨ -де депозит-тер, %	13%	16,3%	16%	18%	21%	21%
Шетел валютасындағы  депозиттер	7,3	6,9	5,9	5,8	6,0	5,8
Депозиттер   тенгелік	12,8	11,0	10,9	9,4	9,6	9,8

 

Сурет - 9 ЕДБ-дің депозиттерді тарту бойынша көрсеткіштер серпіні

 

 

Жүйедегі банктердің қызметінің қаржылық нәтижесі бұл таза табыс, соңғы 4 жылда оның үлесі 3,2 есе артып,  2004жылы  30,1 млрд. теңге немесе  210 млн. АҚШ доллары.  2004 жылы банк жүйесінің таза табысы  34,9 млрд. теңге құраған (Кесте 5).

 

Кесте 6 - Банк жүйесінің табыстылық көрсеткіштері

Банк жүйесінің табыстылық көрсеткіштері (млрд.теңге)
	1999	2000	2001	2002	2003	04.04	07.04	10.04
Таза табыс	9,5	7,1	7,4	20,6	30,1	9,3	24,2	34,9
ROA	2,8%	1,3%	0,9%	1,8%	1,8%	2,1%	2,4%	2,1%
ROE	13,8%	7,3%	6,1%	12,8%	13,5%	14,9%	18,4%	14,9%

 

Сурет -10 Екінші деңгейлі банктердің   табысының серпіні, млрд. теңге

 

Сақтандыру нарығының  даму үрдістерін қарастыратын болсақ онда, 2000 жылдың басынан бастап  сақтандыру компанияларының активтері 5 есе  артты, 2004 жылы  37,6 млрд. теңге ( 275 млн. АҚШ доллары ). Мұнда олардың ЖІӨ үлесі 0,4% - 0,8% өсті. Талдау нәтижелерінен сақтандыру премияларының үлесі қайта сақтандыруда төмендеген –  74% 2002жылдың соңында 44,8% 2004 жылы төмендеген. Өсыған қарамастан бұл көрсеткіштің мәні жоғары (Кесте 6).

 

Кесте 7 Сақтандыру нарығының даму серпіні

 

Сақтандыру нарығының  өсу серпіні  (млрд.теңге)
	1999	2000	2001	2002	2003	01.04.2004	01.07.2004	2004
Жиынтық өзіндік капиталы	2,5	4,6	5,3	6,1	9,0	21,7	23,4	25,6
Сақтандыру резервтері	3,9	2,3	7,9	12,6	13,2	7,2	7,4	9,2
Активтер	7,3	8,3	14,8	22,4	20,7	31,8	34,2	37,6
Сақтандыру премиялары	5,9	8,2	13,4	22,6	28,9	11,4	18,8	27
ЖІӨ-ге сақтандыру премиялар-ының  қатынасы, %	0,3%	0,3%	0,4%	0,6%	0,6%	0,9%	0,78%	0,8%
ЖІӨ-ге өзіндік капиталдың қаты-насы, %	0,1%	0,17%	0,2%	0,2%	0,2%	0,5%	0,5%	0,53%
ЖІӨ-ге активтердің қатынасы, %	0,4%	0,3%	0,5%	0,6%	0,5%	0,7%	0,7%	0,78%
Қайта сақтандыру келісім  шарты бойынша сақтандыру премия-лары (оның ішінде резидент еместер)	-	-	-	74%	58%	46%	45%	44,9%

 

 

 

 

 

Кесте 8-ЖЗҚ активтері мен салымдарының серпіні

ЖЗҚ активтері мен  салымдарының серпіні  (млрд. теңге.)
	1999	2000	2001	2002	2003	04.04	07.04	2004
Зейнетақы активтері	64,5	112,7	182,4	269,7	368,3	389,5	415,2	445,7
МЖЗҚ үлесі, %	53%	39%	32%	28%	25%	24%	22,9%	22,2%
ИЗШ ашылған саны	2994513	3715 535	4630207	5399320	6164316	6354837	6508916	6718275
МЖЗҚ үлесі, %	57%	49%	46%	43%	38%	37%	35,1%	35,6%
ЖІӨ-гі ЖЗҚ активтері, %	3%	4%	6%	7%	8,3%	8,7%	8,7%	9,3%

Сурет 11 Сақтандыру нарығының даму көрсеткіштері, млрд. теңге

 

 Жинақтаушы зейнетақы   қорларының даму үрдістерін талдайтын  болсақ, онда Қазақстанда  7 жыл бойына  зейнетақы жүйесі қызмет етіп келеді. 1999 жылдан зейнетақы активтері 7 есеге артқан. 2004 жылы  –  21% өскен, және  445,7 млрд. теңге немесе  3,1 млрд. АҚШ  долларының  эквивалентінде. Айсаыйнғы міндетті зейнетақы жарналары  валюталық эквивалентте  50-60 млн. АҚШ доллары.  Мемлекеттік жинақ қорының зейнетақы активтері  өсы уақыт аралығында 53% - 22,2% төмендеген. Негізгі үш ірі қорлардың үлесі  (Халық банкінің ЖЗҚ, МЖЗҚ және ҰЖЗҚ  ҰларҮмiт) 2004жылы  барлық ЖЗҚ зейнетақы активтерінің  64,7%  құрайды. Алымшылардың зейнетақы шотын ашуы 2000 жылдан салыстырмалы 2 есе артқан. МЖЗҚ салымшыларының зейнетақы шоттарының саны 57% - 35,6% 2004 жылы төмндеген. Үш ірі ЖЗҚ зейнетақы шоттарының үлесі  68%(Кесте 7).