АҚША-НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ МЕХАНИЗІМІ ЖӘНЕ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

 

Сурет 12 Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің даму сепріні

 

 

 

 

 

 

Кесте – 9 Жинақтаушы зейнетақы қорының  жиынтық инвестициялық протфельі

 

ЖЗҚ жиынтық инвестициялық  протфелі 2004 жылға		Сома	Үлесі
Қаржы құралдары	Лимит	млн. теңге	%
ҚР-ның мемлекеттік бағалы қағаздар оның ішінде	25% кем емес	227 378	52,72
ҚР еврооблигациялар		3 294	0,76
Қаржы министрлігінің бағалы қағаздары		75 284	17,46
Ұлттық банк ноталары		148 622	34,46
Жергілікті атқару органдарының бағалы қағаздары	жоғары емес 5%	178	0,04
ЕДБ салымдары	жоғары емес 15%	33 529	7,78
Халықаралық қаржылық ұйымдардың бағалы қағаздары	жоғары емес 40%	4 079	0,95
Шетел эмитентерінің  мемлекеттік бағалы қағаздары	жоғары емес 40%	15 643	3,63
ҚР эмитентерінің мемлекеттік  емес бағалы қағаздары,  оның ішінде	жоғары емес 50% (оның ішінде ипотекалық қағаздар - 20%)	138 618	32,14
Акциялар		25 464	5,90
Облигациялар оның ішінде :		113 154	26,24
АҚШ долларына номиналданған		12 280	2,85
Теңгеге номиналданған		100 874	23,59
Шетел эмитентерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары	Эмитент сенімділігіне  қарай 10%- 30%	11 999	2,78
Акциялар		8 445	1,96
Облигациялар		3 554	0,82
Барлығы		431 246	100

 

 Қор нарығының дамуы  соңғы 4 жылда бірқалыпта дамыды. Ұйымдастырылған аралықтардағы  келісім көлемі  (Қазақстан қор биржсы- KASE).

• шет ел валютасымен 3 есе;
• мемлекеттік бағалы қағаздар –  18 есе;
• ұлттық бағалы қағаздармен –  46 есе;
• мерзімді контракттер –  40 есе.

 

 

 Сурет 13 Қазақстан қор биржасының сауда секторының серпіні

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақстаның  қор биржасындағы келісімдер көлемі ( млн. АҚШ  доллары)
	1999	2000	2001	2002	2003	01.04.04	01.07.04	01.10.04
Шетел валютасы секторы	2 124,8	1 743,4	1 961,9	2 980,7	6 413,4	1 684,3	3 393,4	4 919,1
МБҚ секторы (РЕПО қөсқанда)	1 327,6	3 129,0	7 250,1	20 061,2	23 488,0	8 501,7	20 038,4	31 512,7
ҰБҚ сектор НЦБ (РЕПО қөсқанда)	31,2	141,8	505,8	767,6	1 439,0	458,2	1 246,4	2 091,0
Мерзімді контракттар	61,3	66,9	520,9	833,8	2 458,7	0,1	0,1	0,1
ҚМ БҚ секторы	0,0	0,0	5,9	0,0	0,0	0,1	0,1	0,3
Вексельдер	0,0	0,0	0,0	0,0	0,1	0,0	0,0	0,0
Барлығы, млн. АҚШ доллары	3 544,9	5 081,1	10 244,6	24 643,3	33 799,2	10 644,4	24 678,4	38 523,2
ЖІӨ KASE келісім қаныңасы, %	24%	28%	47%	102%	109%	137%	140%	144%

 Кесте 10- Қазақстаның қор биржасындағы келісімдер көлемі

 

 

ҚҚБ келісім көлемі және олардың ІЖӨ үлесі 2000 жылдан  24% - 144% 2004 арты.

Келісімдер құрлымында мемлекеттік және шетелдік валюталармен келісімдер үлесі артуда2004 жылы  82% және 12,7%, . Өзге келісімдердің үлесі  үлкен емес.

 

2.2 Қазіргі кездегі ақша-несие саясатының жүзеге асырылуын

      экономикалық  талдау

 

 

    Негізгі әлеуметтік - экономикалык көрсеткіштердің  көзі - Қазакстан Республикасының  статистика жөніндегі агенттігінің "Қазақстан Республикасының әлеуметгік-экономикалык дамуы" атты ай сайынғы баяндамасы болып табылады.

   "Негізгі макроэкономикалық  көрсеткіштер" кестесіндегі мәліметтер, өзгеше көрсетілген мәліметтерден  басқалары, нұсқалған кезеңдерге  беріледі. Жалпы ішкі өнім әр  жылдың ішінде үдемелі жиынтыкпен  келтіріледі, көлемі - ағымдағы бағамен (атаулы ЖІӨ), өзгерістері - салыстырмалы бағамен (сыйақты ЖІӨ). Қазақстан Республикасы Статистика жөнІндегі аганттігі бұл көрсеткіші жылдык және токсандық дүркінділікпен есептейді. Деректер Статистикалык бюллетеньде оперативті түрде жарияланады, келешекте, нақты деректердің келіп тусуіне байланысты тузетулер енгізіледІ.

"Бағалар индексі"  кестесінде тауарлар мен кызмет  көрсетудің жалпы барлык жинақталымды  бағаларының индексімен қатар (тұтынушылар бағаларының индексі), тауарлар мен кызмет көрсетудің бөлек топтары және экономика секторлары бойынша бағалар индексі келтіріледі.

   Қазақстанның  Ұлттық Банкі (ары қарай ҚҰБ), екінші деңгейдегі банктер (ЕДБ), банк жүйесі, кредиттік серіктестіктер, депозиттік ұйымдар (ҚҰБ, ЕДБ  және кредиттік серіктестіктерді қамтиды), депозиттік емес ұйымдар (ипотекалык компанияларды және Даму банкін қамтиды) бойынша монетарлық шолулардан және каржы секторы бойынша ішінара шолудан және де ақша агрегаттары мен депозиттік ұйымдардағы депозиттерден тұрады.

   Монетарлық шолулар Халықаралық Валюта Қорының ақша-кредит және қаржы статистикасьш кұру жөніндегі басшылығына сәйкес жинақталады. Бұл нұсқада стандартты тұжырымдамалар, анықтамалар, жіктеу нысандары және ақша-кредит мен қаржы статистикасы көрсеткіштерінің үйлесілімділігін қамтамасыз етуде статистиканы ұлттық және халықаралық деңгейде жинау мен ұйымдастырудың жалпы тәсілдерінің жиынтығы берілген.

   Монетарлық шолу  кестелері сәйкес ұйымдардың  баланстары негізінде құрастырылады.

   Баланс шоттары  резиденттік белгілері бойынша бөлініп, сыртқы және ішкі активтер/ міндеттемелер түрінде топтастырылды ішкі активтер/ міндеттемелер экономиканың секторлары бойынша топтастырылды.

Ұлттық Банк бойынша  монетарлық шолу үш бөліктен түрады.

1)              сыртқы         активтер         таза         (нетто) айқындаманы білдіреді, немесе ҚҰБ-нің басқа елдерге (бұрынгы ТМД елдерін қөса алғанда) қатысты талаптары мен міндеттемелері арасындағы айырмашылықты құрайды.  Сырқы активтер мынадай түрде берілген:

-   таза  халықаралық  резервтер (жалпы халықаралық активтер   мен   ЕАВ-дағы   сыртқы   міндеттемелердің айырмашылығы);

-Ұлттық Мұнай Қорының  активтері;

- басқа таза сыртқы  активтер.

   Жалпы халықаралық  активтерге монетарлық алтын  мен SDR, қолма-қол шетел валютасы  және шетел валютасындағы депозиттер, кредиттер, бағалы қағаздар (акциядан басқа) кіреді.

   Монетарлық алтын  мен арнаулы өзара қарыз қүқықтары  (SDR) елдің орталық (ұлттық) банкі  немесе басқа ақша-кредит реттеу  органдарында сақталатын резервтік  активтердің бір бөлігі болып табылады. Бұл екі құрал да институтционалдык бірліктердің міндеттемелері емес. Монетарлық алтын, орталық (Ұлттық) банктің немесе ақша-кредит реттеу органдарының меншігіндегі, елдің ресми халықаралық резервінің бір бөлігін кұрайтын жоғары сынамалы (995/1000 және жоғары) кұймалар мен металл ақшалардан тұрады.

   SDR - ХВҚ кұрған  және дуркін - дүркін ХВҚ-ға мүше  елдердің арасында әрқайсысының  үлесіне сайма-сай бөлініп берілетін  халықаралық резерв активі. SDR мемлекет  үкіметі немесе халықаралық қаржы  үйымдарының шектеулі саныңың иелігінде ғана бола алады және ол тек өсы топ арасында алмаса алады.

 

Кесте 11

 

Қазақстан Ұлттық банкінің таза сыртқы активтер бойынша монетарлық шолу

Млн. теңге

Көрсеткіштер	2000	2001	2002	2003	2004
1	2	3	4	5	6
Таза  сыртқы активтер	553	-64 011	-72 727	-274 407	-304 459
Таза  сыртқы активтер, ЕАВ	-1 201	-63 693	-56 724	-265 938	-307382
Бейрезидекттерге қойыған тапаптар, ЕАВ	49 982	77 939	199 948	287179	278311
Қолма-қол  шетел валютасы	10 594	11 962	16 465	19551	18 094
Аудармалы делозитгер	14791	32 615	53 294	32 379	38 284
Басқа депозитгер	18 843	7 960	52 443	58 814	43 445
Бағалы  кағаздар, акциядан басқа	3 157	16 648	41 168	99 162	71 146
Кредиттер	2 157	7 110	19 864	73 461	98 305
Қаржы деривативтер	-	-	-	88	187
Акциялар және капиталға катысудьтн баска нысандары	437	459	26	10	10
Алуғаберілетін  басқа шоттар	3	1 185	16 688	3713	8 840
Минус: бейрезиденттердің алдындағы міндеттемелер, ЕАВ	51 182	141 632	256 671	553 117	585 694
Аудармалы депозиттер	12 291	7 802	12714	22 137	19331
Басқа депозиттер	11 308	57 983	62 331	251 985	306 776
Кредиттер	27 462	75 160	170 463	276 612	255119
Қаржы деривативтер	-	11	-	148	209
Төлеуге берілетін басқа шоттар	121	676	11 163	2 235	4 258
Басқа таза сыртқы активтер, БВТ	1754	-319	-16 004	-8468	2 92$
Жалпы активтер	5428	55745	5996	8 439	14 593
Минус: міндеттемелер	3675	5892	21999	16 907	11 670

ҚҰБ статистикалық бюллетень,2005

2)   Ішкі   активтер   таза   (нетто)   айқындаманы  немесе Қазақстан Республикасының  ішкі экономикасы секторлары бойынша талаптар мен міндеттемелердің арасындағы айырмашылықты білдіреді.

ҚҰБ бойынша монетарлық шолудағы таза сыртқы және таза ішкі активтер сомасының жиынтығы ҚҰБ-нің пассивтеріне тең.

Ішкі активтер құрамы:

- Орталық Үкіметке  қойылган таза талаптар;

-   банктерге   койылған   талаптар   (ҚҰБ-нің   ноттарын қөспағанда);

- банктік емес қаржы  ұйымдарына койылған талаптар;

өзге экономикага койылган талаптар (қаржы институтына жатпайтын  мемлекеттік / мемлекеттік емес үйымдарға, үй шаруашылықтарына);

-   басқа   нетто   талаптар   (басқа   міндеттемелер   мен банктер капиталын алып тастағандағы басқа қаржы және қаржылық емес активтер)(кесте 10).

 

3)   Пассивтер мынадай:

-  резервтік ақша  және ЕДБ мен банктік емес  қаржы үйымдарының басқа депозиттері  мен кредиттері (РЕПО операциялары).

   Резервтік ақша (ақша базасы) Ұлттық Банктің кассасындағы ақшаны қөспағандағы (ҚҰБ-тен тыс қолма - қол ақша) ҚҰБ айналысқа шығарған қолма -қол ақшадан, екінші деңгейдегі банктердің аудармалы және басқа депозиттерінен, банктік емес қаржы және қаржылык емес ұйымдардың аудармалы депозиттерінен, мемлекеттік және қаржы институттарына жатпайтын мемлекеттік емес үйымдардың Ұлттық банктегі теңгедегі ағымдағы шоттарынан құралады. Аудармалы    депозиттер    -    барлық    келесі депозиттер, олар:

1) әрқашан айыппұлсыз  және шектеусіз атаулы кұнымен  ақшаға ауыстырылады;

2) чектің,   траттың   немесе   жиро-кепілдіктің   көмегімен

еркін айнапады;

3) төлемдер жүргізуде  кең қолданылады. Аудармалы депозиттер қысқа ақша массасының бір бөлігі болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 12 - Қазақстан Ұлттық банкінің таза ішкі активтері бойынша монетарлық шолу

 

Көрсеткіштер	2000	2001	2002	2003	2004
Ішкі активтер	310864	533706	739306	1121996	1 210 324
Резервтер	24359	42 343	45 380	75 970	68 682
ҚҰБ-дегі аудармалы және басқа депозиттер	14 452	28 041	29 183	52 607	48 626
Қолма-қол ұлттық валюта	9 907	14 303	16 198	23 363	20 055
ҚҰБ-не қойылатын басқа  талаптар	45 291	23 930	25/19	88 772	133 720
Орттық Үкіметке қойылған таза тапаптар	42 270	61 147	89 900	100 337	1/0 242
Жалпы талапттар	59 512	75 847	107593	106217	114 732
Бағалы кағаздар, акциядан баска	58 515	74 522	106 997	105 857	114 424
Кредиттер	882	481	470	304	290
Алуға берілетін басқа  шоттар	115	843	125	57	19
Минус: міндеттемлер	17 242	14 699	17 693	5 881	4 490
Аудармалы депозиттер	2 588	1 331	854	530	510
Басқа депозиттер	931	5 668	12 047	910	1
Бағалы кагаздар, акциядан басқа	61	-	-	-	-
Кредиттер	13651	7211	4 791	4 441	3 979
Төлеуге берілетін басқа  шоттар	10	490	0	0	-