Понятие инфраструктуры

       2006 жылы Қазақстан елдің жалпы Азия континентінің аумақтық дамуымен және қисынды байланыстырған ұзақ мерзімді Көлік стратегиясын қабылдады. Стратегия Солтүстік - Оңтүстік және Батыс - Шығыс бағыттарында континентальдық және трансконтинентальдық транзитті жүзеге асыруға мүмкіндігін беретін қазіргі заманғы магистральдар құруды болжайды.

       Темір  жол саласындағы құрылыс және электрлендірудің барлық жобалары бірінші кезекте жаңа транзиттік дәліздерді құруға, тиімді желілерді дамытуға, жеткізіп берудің уақыты мен арақашықтығын қысқартуға бағытталған (Достық станциясын кеңейту, Шар - Өскемен, Ералы - Құрық, Маңғышлақ - Баутино, Қорғас - Жетіген, Бейнеу - Жезқазған, Өзен - Түркіменстанмен мемшекара жаңа темір жол желілерін салу, Мақат - Қандыағаш, Достық - Ақтоғай, Алматы - Ақтоғай, Ақтоғай - Мойынты темір жол учаскелерін электрлендіру және тағы басқалары).

       Трансконтинентальдық тасымалдарды жүзеге асыру саласында Қазақстан Республикасының транзиттік әлеуетін дамыту көбіне республика аумағы арқылы өтетін көлік дәліздерін және олардың тармақтарын дамытумен байланысты:

       1. ТРАСЕКА  дәліздері: Достық - Ақтау, Ақтау - Достық (ұзақтығы - 3836 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 19 тәулік; 2006 жылғы 12 айда транзитпен 37,5 тонна тасымалданды, 2007 жылы - 29,9 тонна, 2008 жылы - 36,6 тонна).

       2. Оазис:  Ақсарай, Ақсарай - Оазис (ұзақтығы - 832 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 4 тәулік; 2007 жылғы 12 айда 824430 тонна тасымалданды; 2008 жылы 906873 тонна тасымалдау жоспарлануда).

       3. Ортаазиялық дәліз: Сарыағаш - Озинки, Озинки - Сарыағаш (ұзақтығы - 2147 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 11 тәулік; 2006 жылғы 12 айда транзитпен 669,0 тонна тасымалданды, 2007 жылы - 1137,1 тонна, 2008 жылы - 1452,6 тонна).

 

       4. Трансазиялық дәліз (солтүстік бағыт): Достық - Петропавл, Петропавл - Достық (ұзақтығы - 1910 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 10 тәулік; 2006 жылғы 12 айда транзитпен 504,9 тонна тасымалданды, 2007 жылы - 678,5 тонна, 2008 жылы - 645,5).

       5. Трансазиялық дәліз (орталық бағыт): Достық — Сарыағаш, Сарыағаш - Достық (ұзақтығы - 1831 км; Қазақстан Республикасы бойынша жеткізу мерзімі - 9 тәулік; 2006 жылғы 12 айда транзитпен 1124,7 тонна тасымалданды, 2007 жылы - 1299,8 тонна, 2008 жылы - 1833,8).

       Халықаралық тасымалдардың әлемдік тәжірибесі көлік бағыттарының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету тек техникалық проблемаларды шешумен ғана шектелмейтінін куәландырады. Транзиттік жүк ағын жолындағы халықаралық көлік дәліздерін дамыту жөнінде барлық мүдделі тараптармен келісілген саясаттың болмауы, шекара өткелдері арқылы жүкті өткізу технологиясының жетілмегендігі, құқықтық салада ақпараттық қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі және тағы басқалар сияқты табиғи емес тосқауылдарды жою маңызды, жиі шешуші мәнге ие болады.

       2008 жылы Қазақстан аумағы бойынша 1004 контейнерлік поездар ұйымдастырылды.

 

өздері қалыптастырған: 

- 

1 

- 

Ақсу-Чиндао

 

(3 маршрут) 

 

7 

- 

Жіңішке-Клайпеда

 

 

 

238 

- 

Алматы-Алашанькоу

 

Қазақстанға белгіленумен: 

- 

144 

- 

Тяньцзинь-Алматы

 

(7 маршрут) 

 

382 

- 

Ляньюньган—Алматы

 

 

 

1 

- 

Үрімші—Алматы

 

 

 

41 

- 

Находка-Локоть-Алматы

 

 

 

32 

- 

«Балтика-Транзит»

 

 

 

4 

- 

Мууга—Алматы

 

 

 

20 

- 

«Қазақстандық вектор»

 

 

- 

60 

- 

Находка-Локоть—Сарыағаш

 

 

 

1 

- 

Ляньюньган—Ош

 

 

 

50 

- 

Ляньюньган-Ассаке

 

 

 

1 

- 

Ляньюньган—Ұлықбек

 

 

 

1 

- 

Ляньюньган-Шүкірсай

 

 

 

8 

- 

Ляньюньган-Аламедин

 

 

 

1 

- 

Шеньчжень-Пардубице

 

транзиттік қатынаста: 

 

8 

- 

ЧунЦинДун-Черкесск

 

(12 маршрут) 

 

1 

- 

Үрімші—Гамбург

 

 

 

1 

- 

Үрімші—Новороссийск

 

 

 

1 

- 

Тяньзинь—Кунцево

 

 

 

1 

- 

Тяньзинь-Магнитогорск

 

 

 

      Соның ішінде мынадай маршруттар бойынша: Алматы - Алашанькоу (311 поезд), Ляньюньган - Алматы (337 поезд), Тяньцзинь - Алматы (153 поезд), Находка - Локоть - Алматы (112 поезд), Находка - Локоть - Сарыағаш (37) Ляньюньган - Ассаке (33 поезд). 2006 жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда ұйымдастырылған поездардың саны 45%-ға артты (254 поезға артық). Контейнерлік поездар құрамында барлық бағыттар бойынша барлығы 42 090 вагон, 47 138 контейнер тасымалданды, соның ішінде 8 283 - 20 футтық контейнер, 38 855 - 40 футтық контейнер.

       Қазақстан аумағы арқылы 70 халықаралық әуе дәлізі өтеді. Халықаралық транзиттік әуе қатынасының желісі 1995 жылдан 2008 жыл кезеңінде 5 мың км-ден 65 мың км-ге дейін артты. Алматы, Астана, Қарағанды және Атырау әуежайларында "EL AL" (Израиль), "KLM" (Нидерланды), "FedEx" (АҚШ) және басқаларының Боинг-747 әуе жүк кемелері тұрақты түрде жанармай құюды жүзеге асырады.

       Еуропа - Ресей - Қазақстан - Қытай жолы - бұл Қытайдан Еуропаға баратын, қатысушы-елдердің саны, демек шекаралары да аз ең қысқа жол. Осы бәсекелестік басымдықтар жобаны перспективті етеді, жолға кететін уақыт шамамен 10 күнді құрайды (автожолды Түркісіб - 14 тәулік, Суэц каналы арқылы теңіз жолы — 45 тәулік). Жоба дәліздің керемет техникалық қол жеткізімділігімен бірге қазіргі заманғы зияткерлік жүйе мен логистикалық орталықтар қызметін қамтитын қызмет көрсету құрамдастарымының жоғары деңгейін қамтамасыз етеді.

       Ақтау порты үш халықаралық көлік дәлізінің құрамдас бөлігі болып табылады - ТРАСЕКА, Солтүстік-Оңтүстік, Иногейт.

       Каспий  бассейнінде су қатынасымен тасымалданатын жүктердің жалпы көлемі шамамен 30 млн. тоннаны құрайды. Бұл ретте Ақтау портының үлесі шамамен жиынтық көлемнің 38%-ын құрайды.

       Әлемдік көлік жүйесіне кірігу халықаралық стандарттарды енгізуді, халықаралық дәліздерді дамытуды, басқа елдердің балама бағыттарындағыдан жақсы жағдай жасауды, өзге де сауда-көліктік проблемаларды шешуді және өзінің экспорттық, импорттық және транзиттік мүмкіндіктерін белсенді дамытуды талап етеді.

 Көлік саласындағы проблемалар

 

      Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында объективті себептер бойынша тасымал көлемі айтарлықтай қысқарды, бұл нақты алғанда көлік кешенінің әрбір секторында көлік инфрақұрылымы бойынша да, жылжымалы құрам бойынша да өткізу қабілеттілігі бойынша резервтер құрды.

       Соңғы уақытқа дейін бұл резервтер саланы айтарлықтай инвестициясыз қанағаттанарлық деңгейде ұстап тұруға мүмкіндік берді.

       Қазіргі кезде негізгі құралдардың жоғары дәрежедегі амортизациясы аясында Қазақстан экономикасының айтарлықтай өсуі саланың ресурстарын, қызмет көрсетудің сапалық және сандық мүмкіндіктерін тауысқан.

       Қазақстанның көлік инфрақұрылымының бәсекеге қабілеттілігін сыни бағалау осымен-ақ түсіндіріледі.

       Осылайша  мысалы, бәсекеге қабілеттіліктің халықаралық рейтингіне сәйкес Қазақстан жолдардың сапасы бойынша 109, темір жол жай-күйі бойынша 39, порттардың инфрақұрылымы бойынша 88, әуежайлар бойынша 92 - орынды алады.

       Жалпы  алғанда Қазақстанның көлік инфрақұрылымы Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексіне сәйкес әлемде 73 — орында тұр. (2007 - 2008 жылдарға арналған ЖБИ көрсеткіші, Дүниежүзілік Экономикалық Форум).

       Бәсекеге қабілеттілік көрсеткіші елдердің абсолютті физикалық және экономикалық өлшемдері бойынша тікелей салыстыруды көрсетпейтіндігін, көбіне ол сапалық өзгерістердің, қолда бар үрдістердің даму сипатының дәрежесіне баға беретіндігін ескеру қажет.

       Осыған байланысты "Қазақстан Республикасының көлік инфрақұрылымын дамыту" бірінші стратегиялық бағыт болып таңдап алынды.

       Қазіргі кезде экономиканы ырықтандыру мен Қазақстанның көлік кешеніндегі құрылымдық өзгерістер көліктік қызмет көрсету рыногының еркін дамуына және нарықтық экономикаға кірігуге әкелді, нормативтік-құқықтық база, сондай-ақ көлікті басқару жүйесі айтарлықтай өзгерді. Ішкі және салааралық бәсекелестік, көліктік қызмет көрсету рыногын игерудегі шетелдік тасымалдаушылармен бәсекелестік-көліктік қызмет көрсету нарығы мен бәсекелестіктің қанағаттанарлық жай-күйін қамтамасыз етеді.

       Ұлттық экономикадағы көлік кешені рөлінің тұрақты артуы байқалады. Осылайша, мысалы 2002 жылдан 2007 жыл кезеңінде көлік саласының барлық базалық көрсеткіштері өсті: көліктің барлық түрлерімен жүктерді тасымалдау 1,5 есеге, жүк айналымы - 2 еседен астам, жолаушыларды тасымалдау - 1,2 есеге, жолаушы айналымы - 1,4 есеге. Сарапшылардың бағалауы бойынша 2009 - 2011 жылдар кезеңінде базалық көрсеткіштің өсу үрдісі сақталатын болады.

       Сол уақытта елдің үдемелі экономикалық дамуының қажетті шарттарының бірі көлік кешені экономиканың өсуін озық қарқынмен дамыту болып табылады, өйткені әлемдік экономика өнеркәсіптік өнімнің 1 %-ға артуы тасымал көлемінің 1,5-1,7 %-ға артуына ықпал ететіндігін көрсетіп отыр.

       Дамудың қажетті қарқынын қамтамасыз ету үшін бірінші кезекте инфрақұрылымдық даму бойынша бүтін шаралар кешенін жүргізу талап етіледі.

       Осы жағдайлар "Көлік-коммуникация кешенінің озыңқы даму қарқынына қол жеткізу" деген бірінші стратегиялық мақсатты таңдауға негіз болды.

       Осы мақсатқа көлік саласының даму деңгейін арттыру жөніндегі міндеттерді шешу, сондай-ақ инвестициялық жағдайды жақсарту, мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігін жетілдіру және кеңінен қолдану арқылы қол жеткізу жоспарлануда.

       Елдің көлік инфрақұрылымының дамуы туралы айтқанда, оның жағдайы көптеген параметрлер бойынша сыни деңгейге жетіп қалғанын атап өту қажет. Көлік инфрақұрылымының айтарлықтай бөлігі нормативтік мерзім шегінен артық пайдаланылуда, басқасы осы мерзімге жақындады. Нәтижесінде көлік жұмысының қауіпсіздігі бойынша жағдай айтарлықтай нашарлауда.

       Осылайша, 1992 жылдан бері саланың негізгі өндірістік қорлардың тозуы 32 %-дан 70 %-ға дейін өсті. Қанағаттанарлықсыз жағдайдағы автомобиль жолдарының үлесі 2008 жылдың басына республикалық маңызы бар автомобиль жолдары бойынша 35 %, жергілікті маңызы бар - 46,5 % құрады. Автомобильдер паркі тозудың жоғары дәрежесімен сипатталады, оның ішінде 59 % жеңіл және 84 % жүк автомобильдері 12 жылдан астам пайдалануда.

       Көліктегі қауіпсіздік ұғымы процестер мен өзара қарым-қатынастардың мынадай тұтас спектрін қамтиды: көлік процесінің әрбір қатысушысының міндеттері мен жауапкершілігін белгілеу, жол-көлік желісінің сапасы және көлік құралдарына қойылатын техникалық талаптар, мамандар даярлау, медициналық көмек көрсету және көлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігі.

       Осыған байланысты "Көлік процестерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету" екінші стратегиялық бағыт болып таңдап алынды.

       Осы бағыт бойынша Көлік және коммуникация министрлігінің қызметі көліктің барлық түріндегі жолаушылар мен жүктердің қозғалуының қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ету стратегиялық мақсатына қол жеткізуге ықпалын тигізетін болады.

       Бұл мақсатқа көліктегі мемлекеттік техникалық бақылау жүйесін жетілдіру жөніндегі, сондай-ақ барлық көлік саласындағы қауіпсіздікті арттыру шаралары жөніндегі міндеттерді шешу арқылы қол жеткізілетін болады.

       Елдің көлік саласындағы ішкі міндеттерін шешуден басқа, халықаралық құрамдас бөлік негізгі көлік ағынын қалыптастыруда және қозғалысын бағыттауда маңызды рөл атқарады.

       Қазақстанның еуразиялық континенттің ортасында орналасуы оның Еуропа мен Азия арасындағы, сондай-ақ Ресей мен Қытай арасындағы транзиттік көпір ретіндегі геосаяси рөлін алдын-ала белгілейді. Қазақстан халықаралық көлік-коммуникация жүйесінде маңызды орынды иеленеді және үстінен мынадай үш негізгі транзиттік бағыттар ететін аумақ болып табылады:

       - Еуропа - Қытай (Ресейдің қатысуымен);

       - Еуропа - Қытай (ЭЫҰ елдері арқылы);

       - Ресей  - Орталық Азия.

       Осыған байланысты Оңтүстік - Батыс, Оңтүстік және Оңтүстік - Шығыс Азия елдерінің ТМД және Еуропа елдерімен сауда-экономикалық қарым-қатынасын жандандыру, Қазақстанның экспорттық-импорттық және транзиттік мүмкіндіктерін дамытудың маңызды факторы болуда.

       Қазіргі кезде Еуропа мен Азия арасындағы тауар айналымының көлемі шамамен 700 млрд. АҚШ долларын құрайды, кейбір болжамдарға қарағанда бұл көрсеткіш 2015 жылға қарай 1 трлн. АҚШ долларына, Қазақстанның транзиттен түсетін кірісі 2015 жылға қарай 1,1 млрд. АҚШ долларына жетеді деп болжануда (2007 жылы - 500 млн. АҚШ доллары). Жалпы алғанда Оңтүстік - Шығыс және Шығыс Азия - Еуропа бағытындағы транзит ағыны шамамен 330 - 400 млрд. АҚШ долларына бағалануда, бұл ретте сарапшылардың пікірі бойынша бұл ағындардың 20 %-ға дейінгісі Қазақстан аумағы арқылы өтуі мүмкін.

       Транзитті  дамытудың болашағы мен маңыздылығын ескере отырып "Қазақстан Республикасының транзит-көлік әлеуетін дамыту" үшінші стратегиялық бағыт болып таңдалды.

       Қазақстан Республикасының аумағы арқылы өтетін транзиттік тасымалдың көлемін арттыру үшінші стратегиялық бағыттың стратегиялық мақсаты болып табылады.

       Бұл қажетті халықаралық нормативтік құқықтық базаны қалыптастыруды, халықаралық стандарттарды енгізуді, халықаралық дәліздерді дамытуды, басқа елдердегі осыған ұқсас балама бағыттарға қарағанда жақсы жағдай жасауды, барлық көлік салалары бойынша өзге де сауда-көлік мәселелерін шешуді және өзіміздің экспорттық, импорттық және транзиттік мүмкіндіктерімізді белсенді дамытуды талап етеді.

       Осы мақсатқа қол жеткізудің негізгі міндеті ҚР көлік-коммуникация кешенін халықаралық көлік желілеріне кіріктірудің деңгейін арттыру болып табылады.

       Осыған байланысты Көлік және коммуникация министрлігі халықаралық және субөңірлік ұйымдармен жұмыстарды үйлестіру бойынша белсенді жұмыс жүргізуде.