Жасөспірімдердің итимді-тұлғааралық қатым-қатынасындағы психологиялық ерекшеліктері

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Гистограмма № 9

Эксперимент тобы: 

 

Гистограмма № 10

Бақылау тобы: 

 

    В.В. Мегедьдің «Мінездің биоакценттері бойынша махаббаттың түрлерін немесе қатынастарын анықтау» тестінің нәтижесін қорытындылайтын болсақ эксперимен тобындағы 2 оқушы, 10% «Сторгэ» махабатына тән. «Мания» махабатына 2 оқушы, 10%, «Аналита» махаббатына 3 оқушы, бұл 19% тән. «Прагма» махабатын таңдаған 1оқушы, яғни 4% болды. «Агапэ» махаббатына 5 оқушы, бұл 23%, ал «Филиа» махаббатына 2 оқушы, 10% тән жауап берді. «Эрос» махаббатын таңдаған 4 оқушы, яғни 18% , ал «Виктория» махаббатын таңдаған 2 оқушы 10% болды.

    Осы тест бойынша бақылау тобында  1 оқушы, 4% «Сторгэ» махабатына тән. «Мания» махабатына 4 оқушы, 19%, «Аналита» махаббатына 5 оқушы, бұл 24% тән. «Прагма» махабатын таңдаған 3 оқушы, яғни 14% болды. «Агапэ» махаббатына 3 оқушы, бұл 14%, ал «Филиа» махаббатына 2 оқушы, 9% тән жауап берді. «Эрос» махаббатын таңдаған 3 оқушы, яғни 14% , ал «Виктория» махаббатын таңдаған 1 оқушы 4% болды.

    Осы өтілген әдістемелердің қорытындыларына  сүйене отырып қалыптастыру кезеңінде  келесідей түзету жұмыстарын ұсынамыз. Олар төмендегідей:

    -    қарым-қатынастың төмеңгі деңгейін;

• жағымсыз эмоцияларды;
• аландаушылық, қорқыныш сезімдерін;
• интимді-тұлғааралық қарым-қатынас негізіндегі достық қатынастардың төменгі көрсеткіштерін жоюға арналған түзету-дамыту жұмыстарын жүргізуді жөн көрдім.

          Жалпы түзету жұмыстары  баланың  жеке  тұлғалық  және  даралық   қалыптасу  процесіне  психологтың  белсенді  әсер  етуін  білдіреді. Оның  міндеті  әр  баланың  жас  ерекшелік  нормативтерінің  сәйкестігін  қамтамасыз  ететін,  балаларды  жеке оқытып, тәрбиелеуде,  олардың  қабілетін,  бейімділігін  дамытуда  педагогикалық  ұжымға  көмек  беретін  психологиялық  қызмет  бағыты  болып  табылады. Бұл  бағытта  балалардың  мінез-құлқындағы  және  оқуындағы  өзгерістер  мен бұзылуларды,  дамуындағы  ауытқуларды түзету  жұмыстары ерекше орын  алады.

    Жаттығу № 1. «Сөз». (вербальды, вербальды емес қарым-қатынасқа  түсу).

    Мақсаты: Дәл қазір қандай эмоция сіздерге тән.

    таң қалу                                                           -сүйіспеншілік

    қорқу                                                               - қуану

    қызғалу, кектену                                             - өкін

    Жаттықтырушы: қарым-қатынасқа түскенде көбіне қайсысын сезінеміз.

    сөзбен                                                              - көзбен

    дыбыспен                                                        - екпінмен

    денемен                                                           -«Комплимент» (жылы сөз)

    Мақсаты: белсенді қатынас, ұмтылу, ұялу сезімін тудыру.

      Әр  адамның жақсы, жағымды сезімді бастан өткізуі. Нақты дұрыс сөздер таба білуге әкелу.

    Бүгін қандай әдемісің - өзің көңілдісің ғой  бүгін, тағамың керемет.

    Қарсы сипат: иә, дәл солай.

    Иә, сенің айтқаның дәл дұрыс.

    Басқа қалай болуы мүмкін.

    әрине, дәл солай, әрине.

    Арқасынан қағу, қолын қысу, көзін қысу, құшақтау, әр қатысушы өзін қалай сезінеді.

    Қысылу                                                           - ақылдасу                                               

    Жарайсың                                                       - бүгін барлық мақтаусаған.

    бәрекелді                                                        

    Сипау түрі: - нәзіктікке әкелу.

    менің досымсың                                             -менің туысымсың

    менің көршімсің                                             - менің сенерімсің

    Жаттықтырушы: Егер жүрегімізге уайым, қобалжу, болса, ол сезім жол таппау , кектенуге әкеледі.Эмоционалды өзіндік реттеуге  адамдар типін бағалай, бақылай білуіміз керек.

    Манипулятор – басқарушы, кең тараған категория, адамдарды әлсіз енемесе күшті жағын көріп,сол деңгейде әсер етеді. Оның қақтығысты негізгі мақсат сіре технологиялық қысым жасау. Негізгі құрал оның қимыл іс-әрекетіне эмоционалды көңіл бөлмеу өзіңізді көңілді ұстау, әсерлі жауап беріңіз, сізге тез арада тиісуін қояды.

    Ашушаң адам – невротик, оларда қобалжу басым. Негізгі  «құрал сау адам адам ауруға өкпелемейді» қағидасымен өмір сүру керек.

    Қарапайым адам – мінез-құлық , өзін көрсету  төмен дәрежеде дамыған. Ол адамдарда  қарпайым сезім, мінез-құлқы өмір сүруде иілгіш. Ол мақтағанда ұмытпайды. Жұмыс атқару деңгейіне қарай, жылы сөзбен бастасаңыз көп жетістікке жетесіз.

    Қалыпты мәдениетті адам – қарым-қатынасқа  жағымды түседі. Егер қақтығыс байқалса, тез шешіледі, көзқарасы дұрыс түседі.

    Мақсаты: Қарым-қатынасқа түсу барысында көңіл –күйді, эмоцияны сезіне білуге үйрету.

    Құралдар: магнитофон, сабырлы әуен, қағаз фломастер.

    Жаттықтырушы: Қазіргі көңіл-күйлеріңізді сезіну, фломастермен қағаз бетіне эмоциясын көрсетулерін тапсыру.

    Жаттығу №2 «Сезім»

      Нұсқау: Сіздің алдыңызда түрлі сезімдер келтірілген. Сөйлемдерді қалай аяқтайсыз:

    менің алдымнан адам шыға келсе, онда мен... сезінемін.

    кішкентай баланы көргенде, мен.... сезінемін.

    танымайтын  адамды көргенде, мен ... сезінемін.

    бірге оқыған сыныптасымды көргенде, мен... сезінемін.

    менің танысым тоқтай қалып, қалтасын қарады, мен... сезінемін.

    мен біреумен сәлемдесемін, бөтен болып  шықты, мен... сезінемін.

    Мен ескі махаббатымды көрдім, мен ... сезінемін.

    Жаттығу № 3 «Сыйлықтар»

    Бұл ойын топта бір-бірімен жағымды  қарым-қатынаста болу және жағымды атмосфераны тудыру үшін ойналады. Бұл ойын арқылы топтың социометриялық құрамы анықталады. Ойынға қатысушыларсаны 12-16 адам болса өте жақсы. Ойынның ұзақтығы –35-60мин. Ойын басталмас бұрын топтың ойынға қажетті материялдарды дайындап алады,ішінен ештене көрінбейтін пакет және таза қағаздар.Билеттің саны топтағы ойыншыларды 2-3 көбейткенге тең болғаны жөн.Егер топтағы адамдар саны аз болса әр адамға 3 билеттен беруге болады.

    Ойыншылар әрбір билетке адамның бойындағы  асыл қасиеттерді жаза бастайды. Ойыншының не жазып отырғанын өзінен басқа еш адам білмейді.  Осыдан кейін жазуын ішіне қаратып орап пакетке салады. Психолог билеттерді араластырады. Топ доңгелене отырады да, ал билеттер салынған пакетті орындыққа қойып,орындықты дөңгеленген ойыншылардың ортасына қояды. Жүргізуші пакеттен билет суыратын ойыншыны таңдайды. Ол пакеттен билетті суырып алып оқиды да,сол билеттегі қасиеттр кімге лайық болса соған ұсынылады. Сыйлыққа ие болған ойыншы да билетті оқып,сыйлықты берген ойыншыға алғысын білдіреді де, өзі билет суырады. Сол билетке лайық адамға ұсынады. Ойын осылайша жалғасады.

    Топтағы қарым - қатынасты  дамытуға арналған тернингі

          1. Ұйымдастыру. Шеңбер болып отыру.

          2. Сәлемдесу. Шеңбердегі адамдар өздерінің аттарын айтып, жағымды қасиеттерін айтып, бір-біріне жақсы тілектер білдіріп, гүл усынады.

    Танысу.

          Шеңбер болып отырамыз. Енді сіздер өз мінездеріңіздегі ең бір  маңызды бөлігіне назар аударыңыздар. Ал енді бул ерекшелікті өлең шумағы, мақал немесе бір-екі сезбен сипаттап беріңіз. Мысалы, «от пен мұз», «кейде аң сияқты ашулы, кейде бала сияқты жылайды» т.с.с. Ойландыңыздар ма? Жақсы. Ал, енді жүргізушінің оң жағынан бастап, өздеріңізді таныстырып шығыңыздар. Бірінші өз аттарыңызды айтасыздар, содан кейін ғана. өз мінез ерекшеліктеріңізді таныстырасыздар. Біз бір- бірімізге алғашқы қадам жасадыңыздар. Енді бұл таныстыруларды талқылайық. Жүргізуші бастаңыз. Рахмет, ойын аяқталды.

    Метафора.

          Әр адам басқаларда қандай әсер қалдырады, қандай ассоциациялар  тудырады, маңызды ретінде қабылданама  жоқ әлде ескерілмейді ме деген сияқты нәрселерді білгісі келеді. Әріптесіңнің шығармашылық бейнесін жаса деген бірлескен әрекетке қатысуды ұсынамыз. Алдымен шығармашылық объектісі болғысы келетін бір адам өз еркімен шеңбердің ортасына шықсын. Енді қатысушыларға тапсырма: біздің кейіпкерді көрген кезде сіздерде қандаи бейне туындайды? Бұл бейнеге қандай суретті қосып салуға болады? Қандай адамдар оны қоршай алады? Суретке қандай пейзаж, фон немесе интерьерді қосуға болады. Бұл кісі сізде қандай кезең туралы әсер тудырады? Мысалы: біздің кейіпкеріміздің бейнесі сізде ашық теңізде, балықтардың арасында жүзіп жүрген русалканың бейнесін тудыратын шығар немесе шөл далада баратын жағы белгісіз жалғыз жаһан кезушінің бейнесін тудырады. Енді өзіңіздің шығармашылық ойыңызбен белісіңіз. Рахмет. Жүргізуші бастаңыз. Рахмет, ойын аяқталды.

    Бейнелер

          Назар аударыңыз! Әр қайсысымыз бүгінгі кездесуде жеке белгімізді жасауымыз керек:

    - псевдоним

    - атқа  байланысты ерекшелік белгісі

    - ұран.

          Атқа байланысты ерекшелік белгісі қағаз бетіне салынып, қарапайым әрі мағыналы болу керек. Ал, ұран қысқа әрі бейнелі болсын. Масылы: псевдоним - «Алдар көсе», ерекшелік белгісі - «Есек», ұран - «Алысқа шабамын!». Тапсырма түсінікті болса бастауға болады. Жақсы. Енді қасыңыздағы адамдармен суреттеріңізбен алмасып, оны талқылап алуға уақыт береміз. Суреттегі әр бір атрибутты 5 балдық жүйемен бағалаңыз. Енді сіздер бұл кісінің псевдонимі, ерекшелік белгісі және ұраны өзіне сай келе ме?, келемей ме?, неліктен? деген сұрақтарға жауап бересіз. Енді барлық ұпай сандарын қосып, кімнің бейнелік формасы дұрыс таңдалғанын анықтайық. Рахмет, біздің бейнелік тест аяқталды.

    Эмоциялар түсі.

          Жүргізушіні таңдаймыз. Жүргізуші гонг соғылғаннан кейін  көзін жұмады, ал басқа қатысушылар  бір түс жасырады (қызыл, жасыл, көк, сары). Жүргізуші көзін ашқан кезде қатысушылар өздерінің әрекеттерімен, эмоционалды күйлерімен жасырылған түсті бейнелеулері керек. Егер жүргізуші түсті таба алса, келесі адам оның орнына шығады, таба алмаса, сол жүргізуші қалады. Барлығы түсінікті болса, бастайық. Рахмет, ойын аяқталды.

          3. Қорытынды. Ашық хаттармен жұмыс. Берілген открыткада жүргізші өзінің атын және «Сенде маған ұнайтыны...» деген сейлемді жазады. Хаттар шеңбер бойынша беріліп, жүргізушіге қайтып келген соң, ол қайтадан шеңбер бойынша өз күлкісін сыйлайды, осылайша әркімге жалғасады. Жүргізуші. Рахмет, бүгінгі тренингіміз ақталды.

          Тренинг сабақ.

    Сабақың тақырыбы: «Достық», «Махаббаттық» қарым-қатынас.

    Сабақтың  мақсаты: Жасөспірімдердің интимді-тұлғааралық қарым-қатынас нәтижесінде туындайтын достық, махаббаттық сезімдерін айыра білу.  сезімдерінің даму сатысының дәрежесін 

    Міндеттері:

• Білімділік: Оқушылардық сезімдерін айыра білуге үйрету.
• Дамытушылы: Жасөспірімдердің махаббат сезімдерін дамыту.
• Тәрбиелік: Өздерімен өзгелердің сезімдерін бағалай білуге үйрету.