Жасөспірімдердің итимді-тұлғааралық қатым-қатынасындағы психологиялық ерекшеліктері

 

Гистограмма № 7

Эксперимент тобы:

 

Гистограмма № 8

Бақылау тобы:

    Достық  қарым-қатынасын анықтауға арналған тестті қорытындылайтын болсақ, эксперимент тобына қатынсқан оқушылар расында төмен деңгейді көрсеткен 4 балала, бұл 23%. Орташа деңгейді көрсеткендер 11 бала, яғни 50%, ал жоғары деңгейді көрсеткендер 6 бала, 27% болды.

    Осы тест бойынша бақылау тобындағы  оқушылар ішінде төмен деңгейді көрсеткендер 3 бала, бұл 14%. Орташа деңгейді көрсеткендер 11 бала, яғни 48% болды. Жоғары деңгейді көрсеткендер 7 бала, 33% болды.   

    Әдістеме  № 5. В.В. Мегедьдің «Мінездің биоакценттері бойынша махаббаттың түрлерін немесе қатынастарын анықтау» тесті.

    Махаббат  – адамның жеке индевидуалды шығармашылығы, қанша адам болса сонша махаббат түрі бар деуге болады. Бұл сала ішінде махабаттың 8 түрін анықтап алатын заңдылық бар.

    Көптеген  қатынастары махаббат деуге болмайды, бірақ олардың түрлері әр түрлі  жағдайларда достық болсын, іскерлік қатынас болсын көрініс табады.

    Мақсаты: махаббат түрлері мінездің белгілі ерекшеліктерімен анықталады. Осыған байланысты автор мінездің ерекшеліктерін анықтай отырып, сол мінезге лайықты махаббатын түрлерін немесе қатынасын анықтады.

    Мінездің  биоакцентін анықтауға  аранлған тест.

    Жүргізілу барысы: тест 8 шкаладан тұрады. Шкалалардың әрқайсысы белгілі мінез акцентісін бейнелейді. Мінездің қандай акценті сізге келетінің анықтау үшін барлық тесті оқып алыңыз сізге лайықты, келетін нұсқаларын әр шкаладан «қосу» бегісімен белгілеңіз.

    (+) былай кейде болып тұрады (мүмкін  келісемін)

    (++) былай жиі болады (жиі)

    (+++) былай өте жиі болады (өте жиі)

    Өнделуі: Жауап беру барысында қай шкалада көп «қосу» белгісі болған шкаланың әріпін жазып алыңыз. Сол сіздің мінезіңіздің биоакцентісін анықтайды.

    Мінездің  акценттерінің қызқаша  сипаттамасы.

    Қиялшыл -  бұл өте білгіш, іштей шулы адам. Өз пазициясын өте жақтаушы, бірақ практикалық немесе материалдық жағынан шешетін сұрақтарда оңай беріле салады. Қабылдауы жақсы дамыған. Жаңа идеяларға, ұсыныстарғы толы бірақ олардың барлығы қатапайым тұрде. Тапқыр, әр түрлі құбылыстар арасында ұқсастықты тез байқай алады. Мәселені шешуде әр түрлі жақтарын көреді және ойламаған жерде шешеді. 

    Болжаушы  – бұл интициясы жақсы дамыған адам, өткенде немесе болашақта болатын жағдайлардың алдын алушы. Бұл адамдарға қазіргі жағдай ұнамауы мүмкін үнемі өзгеріс үстінде болады. Жақсы көрсеткіштерге жетуді қалайды және шыққан нәтижеге әрқашанда көңілі толмай отырады. Осыдан өзіне және қоршағана адамдарға деген талаптары жоғары. Қоршаған ортамен қызығады, оның заңдылықтарын түсінуге тырысады, себебі болашақты болжауда керек болатынын түсінеді. Зейіні тұрақты емес, бір нәрседен екінші нәрсеге көңілі тез ауысады.

    Жеңімпаз – бұл күш –қуаты мол, активті, қозғалмалы адам. Қиын жағдайда тез шешім қабылдай алады. Төзімшіл, кедергілерден өте біледі, қиындықтарға шыдамды. Тез ашуланшақтықпен, тікшілдік мінезімен ерекшеленеді. Өз пазициясын ұстана біледі. Алдына қойқан мақсатына жете біледі. Өте талап қоюшы, өз айтқанына қайтпайтын адам. Достары аз болып келеді.

    Эпикуршы  – бұл реалшыл, өзіне сенімді адам. Өмірден тек барлық жақсылықтарды алуға бағыталған. Гурман, эстетикалық талғамдары жақсы жамыған. Бұл көрінбейтін лидер. Іскер, белсенді адамдар қатарына жатады. Адамдарға жағуды, ұнауды біледі және өзінің артынан тарта біледі. Өзінің бағыттылығымен, талпынысымен қалаған мақсаттарына жете біледі және не кере кендігін анық біледі. Қарым-қатынасты арыншыл, қарсы шыққанды ұнатпайды. Оның басшылығы жұмысақ байқалады. Басқаадамдардың физиалогиялық және сатериалдық қажеттіліктерін жақсы сезінеді және қамқорлықты білдіре алады. Сыншыл емес, сындфы кейде көтермейді. Өз жетістіктерін айтуға қарсы емес.

    Кәсіпқор -  өжет кәсіпорын, өзінің іскерліктерін әрдайым көтеруге, жақсартуға тырысып отыратын адам. Бұл адамдар еңбек сүйгіш болып келеді. Сенімді артатын адамдар. Белгілі бір іспен шұғылданғанда дәлдікті, сапасының жақсы болуын қалайды. Көбіне басқалардың істемеген жұмыстарын аяқтау тура келеді. Тек дәлелденген мәліметтер мен фактілерге сүйенеді.  Өз сезімдерін білдіруде қиналады, сондықтан қарым-қатынасты суық болып көрінуі мүмкін.

    Қисыншы –  аналитикалық ойлауы жақсы дамыған тұлға. Логикалық аргументтерді бағалай біледі. Барлық жағдайларда тәртіпшіліктін, жүйеліктін болуын қалайды. Өзінің күнің, жұмыстарын дұрыс ұйымдастыра біледі. Өте байсалды, тұрақты адама және әр нәрсеге алдын ала дайындалуды қалайды. Тыныштықты ұнатады. Барлық жағдайларды анализдеуге бейім. 

    Арманшыл  - ашық, бірақ нәзік, өте эмоционалды адамдар. Өзінің симатиялары мен антипатиялары арасындағы қарым-қатынасқа өте тәуелді, бірақ басқаларға көрсетпеуді жөн көреді. Өзінің сезімдерінің тереңдігімен басқаларға әсер ете біледі. Көңіл-күйді жақсы көтереді. Арманшыл адамдар билікке таласпайды, ұмтылмады.

    Бейбітшіл – өте сезгіш, салмақты адамдар тобы. Мейірімді, ақылды болып келеді. Қарым-қатынаста туындаған қиындықтарды бейбіт жолымен шешуді дұрыс деп санайды. Адамдарды жақсы біледі және дұрыс қарым-қатынас орната біледі.

    Өзіңіздің мінезіңіздің акцентісін білгенне кейін, махаббаттың түріне немесе қатынасына тоқталуға болады.

1. Бейбітшіл, барлық қатынастарды гармонияның болуын қалаушыларға махаббаттың «Сторгэ» түрі тән.
2. Арманшылдар үшін махаббаттың «Маниа» түрі немесе қатынасы келеді.
3. Суыққанды қисыншы үшін махаббаттың «Аналита» түрі тән.
4. Кәсіпқор үшін махаббаттың «Прагма» түрі немесе қатынасы тән.
5. Болжаушы үшін махаббаттың «Агапэ» түрі келеді.
6. Қиялшыл, қоршағандардың түсінуін қажет ететіндерге махаббаттың «Филиа» түрі тән.
7. Эпикуршы үшін махаббаттың, «Эрос» түрі немесе қатынасы тән.
8. Жеңілпаз үшін махаббаттың « Викториа» түрі келеді.

    Махаббаттың түрлері немесе қатынастарына қысқаша сипаттама.

    Сторгэ – бүл нәзік махаббат түрі. Бұл өзіне түсінуді, жанашырлықты қажетсінеді. Бұл түрде екі жақтың сенушілігі, қателіктерге, кемшіліктерге көз жұмуды талап етеді. Мұнда гармонияға жету байқалады. Жанұядағы махаббат үшін идеалды қатынас түрі болып табылады. Бірақ екі жақтын сезімін білідіруді қажетсінеді. Өте нәзіктігі бұл қатынасты берік түрде көрсетпейді.

    Маниа – эмоционалды ұзақты, махаббатпен әйестікке тән махаббат түрі. Бұл қатынас өте қатты, талапшыл болады. Бұл махаббат өте төзімді. Біржақты махаббат сезімі болғанның өзінде төзімді болып келеді. Көбіне атақты іс-әрекетті жасауға итермелейді. Бұл махабаттың түріне ашулық, ұрыс-керістер сипаттары тән.

    Аналита – бұндай махаббаттың түрі тыныштыққа, салмақтыққа тартады. Бұл махаббат түрі қатты талап қоюшы болып келеді. Қатынаста екі жақттың сезімдерін, шешімдерін, ойларын талқылауға салуды көздейді. Мұнда эмоция мен сезімдер аз байқалады.

    Прагма – бұл рухани немесе материалдық жағынана анықталатын таза махаббат түрі. Мұнда эгоизм байқалғанымен, тепетендік сақталады. Бұл махаббат түрінде түсінушілік пен сыйластық байқалады. Қажеттіктерін айқындағанда шыңдықты, дәлдікті көрсетеді. Бір көбен қарағанда екі жақтын қызығулары тен дәрежеде орындалғанымен, жеке басының қызығулары екі жақта да басым болады.

    Агапэ – тәуелді және идеалды махаббат көрінісі. Оның негізінде шыдамдылық жатыр. Бұл өте тұрақты сезім негізінде фатализма байқалады. Бұл махаббат түріндегі немесе қатынастағы адамдар кешіруге, төзімділікке бейім. Бұл махаббат түрінің бір ерекшелігі, басқа махаббат түріне қарағанда қашықтықта сақталып бейнеленетін махаббат қатынасы.бұл махаббат түрінде адамдарға радикалды шешімді қабылда кездеседі. Мысалы сүйіктісін сүйіп тұрса да белгілі бір жағдайлар үшін тыстап кету деген сияқты шешімдер тән.

    Филиа – бұл рухани жақындықты бейнелейтін махаббат түрі. Бұл сезім терең достықты, сыйластықты тудырады. Бұл махаббат түрі екі жақты біріктіріп, әрі қарай дамуын тудырады. Бұл махаббат түрінде теңдік бірінші орында, біреудің басшылығы немесе бағынуыбұл түрдебайқалмайды. Мұндай махаббаты сезетін адамдар өзінің таңдаған жарларына сенімді, адал болып келеді. Жыныстық тұрақсыздыққа бұл адамдар шыдамдылықты көрсетеді.

    Эрос – бұл сезгіштігі жоғары, басшылық қатынастары байқалатын махаббат түрі немесе қатынасы. Жарының бет-әлпеті мен, мінез-құлқы, іс-әрекеті басшы рөльін атқарады. Эстетикалық сезімдері жақсы дамыған Бұл махаббат түріне тән адамдар жан мен тәннің гармониясына ұмытылады, сол себептен кішкентай кемшіліктерге көздерін жұмады. Махаббаты жанып тұрған адамдар өте сезімтал, барша жанға әсемдікпен, эстетикалық талғамдарымен көзге түсуді ұнатады. Махаббатта бар жанын беріп сүйетін жандар.

    Викториа – бұл эротикалық махаббатқа жақын қатынас түрі. Басқа махаббаттың түрлеріне қарағанда интеллектуалды жағынан нашар болып келеді. Бұл типке тереңдік пен қызығушылық жетіспейді. Бұнда бағынушылық сезімдері байқалады. Махаббатқа деген қызығушылығы тұрақты емес болып келеді.

          Әдістеменің қорытындысын талдайтын болсақ:

          Кесте 14. В.В. Мегедьдің «Мінездің биоакценттері бойынша махаббаттың түрлерін немесе қатынастарын анықтау» тестінің нәтижесі

          Эксперимент тобы

  

        Кесте 15. В.В. Мегедьдің «Мінездің биоакценттері бойынша махаббаттың түрлерін немесе қатынастарын анықтау» тестінің нәтижесі

 

       Бақылау тобы: