Сутнасць паняцця “крытычнае мысленне”

 

Зводная табліца (распрацаваная Дж. Белансам)

       Гэты  прыём дазваляе за кароткі час  апісаць і вывучыць вялікую колькасць інфармацыі.

 

       Асноўны сэнс выкарыстання прыёма “Зводная табліца” ў тэхналогіі развіцця крытычнага мыслення заключаецца ў тым,, што “лініі параўнання, г. зн. характарыстыкі, па якіх вучні параўноўваюць розныя з’явы, аб’екты і інш., фармуліруюць самі вучні. Для таго, каб у якой-небудзь групе “ліній параўнання” не было дужа многа, можна прапанаваць наступны спосаб: вывесці на дошку усе меркаванні вучняў адносна “ліній”, а затым папрасіць іх вызначыць найбольш значныя. “Значнасць” неабходна аргументаваць. Такім чынам можна пазбегнуць лішкаў. І зробяць гэта самі вучні. Катэгорыі параўнання можна выдзяляць як да чытання тэксту, так і пасля яго прачытання. Яны могуць быць сфармуляваныя як у форме паняццяў, так і ў форме ключавых слоў, а таксама ў любой іншай форме: малюнкі, пытанні, цытаты і г. д. 

Табліца-сінтэз

       Гэты  цікавы прыём быў прапанаваны  экспертам Санкт-Пецярбургскай рэгіянальнай групы Загашавым І. і рэкамендуецца  для работы з мастацкім тэкстам. На стадыі выкліку настаўнік прапануе вучням тэму або пытанні, якія адлюстроўваюць асноўны змест тэксту. Вучням прапануецца падабраць ключавыя словы, фразы, якія, як ім здаецца, могуць быць апорнымі ў тэксце, які будзе вывучацца. Вучні самастойна (або ў групе) запаўняюць верхнюю частку першай графы табліцы, далей прапануецца сам тэкст. Пасля чытання або слухання тэкста табліца запаўняецца поўнасцю.

       Падчас  працы з інфармацыйным тэкстам прапануецца іншы варыянт “табліцы-сінтэз”:

 

“Табліца-ВХД”

       Калі  на ўроку трэба “сабраць” матэрыял, пашырыць веды па тэме, сістэматызаваць  іх, тады можна выкарыстаць табліцу  “ведаю – хачу ведаць - даведаўся”, якую распрацаваў Донна Огл.

 
 

       У гэтай формы работы ёсць яшчэ адзін рэзерв – гэта трэцяя частка табліцы. Катэгорыі інфармацыі стануць графамі новай табліцы. Работа на стадыі рэфлексіі можа працягвацца: вучні на ўроку ці ў якасці дамашняга задання запаўняюць новую табліцу.

       Асноўныя  правілы работы з прыёмам “ВХД”:

• успомніце, што вам вядома па пытанні, якое вывучаем, запішыце гэтыя звесткі ў першую графу табліцы;
• пералічыце крыніцы інфармацыі;
• паспрабуйце сістэматызаваць свае веды да працы з асноўнай інфармацыяй, выдзеліце катэгорыі інфармацыі;
• пастаўце пытанні да тэмы перад пачаткам яе вывучэння;
• пазнаёмцеся з тэкстам (фільмам, аповедам настаўніка);
• адкажыце на пытанні, якія самі паставілі, запішыце свае адказы ў трэцюю графу табліцы;
• паглядзіце, ці можна пашырыць спіс катэгорыі інфармацыі, уключыце ў яго новыя катэгорыі;
• папрацуйце з трэцяй часткай табліцы. Стварыце новую табліцу, у ёй столькі граф, колькі катэгорый інфармацыі вы выдзелілі. Запоўніце яе.

 
 
 
 

Табліца “Што? Дзе? Калі? Чаму?”

       Гэта  просты і знаёмы прыём. Табліца запаўняецца  на стадыі асэнсавання падчас працы з інфармацыяй.

 

Чытанне з прыпынкамі

       Тэкст – гэта паслядоўнасць асэнсаваных  выказванняў, якія перадаюць інфармацыю, аб’яднаных агульнай тэмай.

       Настаўнік павінен умець “пагрузіць” вучня  ў свет мастацкага тэкста, навучыць яго быць чытачом, разумным, удумлівым, падрыхтаваным здзяйсняць адкрыцці. Не сакрэт, что адчуванне прыналежнасці  нараджаецца толькі ў напружаным дыялогу. А дыялог гэты немагчымы  без намаганняў розуму і сэрца.

        "Анализ идей, лежащих в основе  тех или иных художественных  произведений, расширяет понимание,  приучает видеть в литературном  тексте акт мысли, требующий  от читателя встречных интеллектуальных  усилий". (Ю.Лотман "В школе поэтического слова: Пушкин, Лермонтов, Гоголь" М.,"Просвещение",1988 г., с.4)

       Любы  мастацкі твор разглядаецца на ўроку  ў кантэксце ўсёй творчасці пісьменніка  або аднаго з этапаў яго творчага шляху. Задача чытача, як мінімум, выявіць  сувязь асобных элементаў тэкста (тэмы, вобразы, спосабы выражэння  аўтарскай пазіцыі) з мастацкім  цэлым. Прыём тэхналогіі ў умоўнай назвай “Чытанне з прыпынкамі” выкарыстоўваецца, каб зацікавіць дзіця кнігай, прыцягнуць яго да асэнсаванага чытання.

       Агульны алгарытм работы па дадзенай стратэгіі

1. Выклік. Канструяванне тэкста па апорных  словах, абмеркаванне назвы апавядання і прагноз яго зместу і праблематыкі.

2. Асэнсаванне.  Чытанне тэкста невялікімі ўрыўкамі  з абмеркаваннем зместу кожнага  і прагнозам развіцця сюжэта. Пытанні, якія задае настаўнік,  павінны ахопліваць усеўзроўні  табліцы пытанняў Блума. Абавязковае пытанне: “Што будзе далей і чаму?”

3. Рэфлексія.  На гэтай стадыі тэкст зноў  уяўляе сабой адзінае цэлае.  Важна асэнсаваць гэты тэкст.  Формы работы могуць быць рознымі:  пісьмо, дыскусія, сумесны пошук. 

Работа  ў групах – “навучанне разам”

       Сутнасць  прыёму заключаецца ў арганізацыі работы вучняў разам: у парах або невялікіх групах на адной і той жа праблемай, у працэсе якой вылучаюцца новыя ідэі. Гэтыя ідэі і думкі абмяркоўваюцца, дыскуціруюцца. Працэс навучання разам у большай ступені набліжаны да рэчаіснасці, чым традыцыйнае навучанне: часцей за ўсё мы прымаем рашэнні ў працэсе зносін у невялікіх групах, часовых творчых калектывах. Гэтыя рашэнні прымаюцца як на аснове кампрамісу, так і на аснове выбару выбару найбольш каштоўнага погляду, вылучанага кім-небудзь з групы.

Зігзаг

       Мэтай дадзенага прыёма з’яўляецца вывучэнне  і сістэматызацыя вялікага па аб’ёме матэрыялу. Для гэтага трэба разбіць  тэкст на сэнсавыя ўрыўкі для ўзаеманавучання. Колькасць урыўкаў павінна супадаць з колькасцю членаў груп. Напрыклад, калі разбіць тэкст на 5 сэнсавых урыўкаў, то ў групах – 5 чалавек.

       1. Стадыя выкліку ажыццяўляецца  пры дапамозе любога вядомага  прыёма. У дадзенай стратэгіі  можа і не быць фазы выкліку,  бо само заданне – арганізацыя  работы з тэкстам вялікага  памеру – само па сабе з’яўляецца выклікам.

       2. Сэнсавая стадыя. Клас дзеліцца  на групы. Групе выдаюцца тэксты  рознага зместу. Кожны вучань  працуе са сваім тэкстам: выдзяляючы  галоўнае, або складае апорны  канспект, або выкарыстоўвае адну  з графічных форм (напрыклад, кластэр). Па заканчэнні работы вучні пераходзяць у другія групы – групы экспертаў.

       3. Стадыя роздуму: работа ў групе  экспертаў.

       Новыя групы складаюцца так, каб у кожнай аказаліся спецыялісты па адной  тэме. Падчас абмену вынікамі сваёй  работы складаецца агульная прэзентацыйная схема аповеду па тэме. Вырашаецца пытанне аб тым, хто будзе праводзіць выніковую прэзентацыю. Затым вучні перасаджваюцца ў свае першапачатковыя групы. Калі эксперт вяртаецца ў сваю першапачатковую групу, то знаёміць іншых членаў групы са сваёй тэмай, карыстаючыся агульнай прэзентацыйнай схемай. У групе адбываецца абмен інфармацыяй усіх удзельнікаў рабочай групы. Такім чынам, у кожнай рабочай групе, дзякуючы рабоце экспертаў, складаецца агульнае ўяўленне па тэме.

       Наступным этапам з’яўляецца прэзентацыя звестак па асобных тэмах, якую праводзіць адзін з экспертаў, другія дапаўняюць, адказваюць на пытанні. Такім чынам, вдбываецца “другое слуханне” тэмы. Вынікам урока можа стаць даследчае або творчае заданне па тэме ўрока.

Дыскусіі

       Адна  з задач сучаснай школы – навучанне дэмакратычным і гуманістычным прынцыпам дзейнасці. Для гэтага выкарыстоўваюцца розныя метады і тэхналогіі, асабліва тыя, якія выпрацоўваюць у вучняў вопыт сумеснай дзейнасці.

       У гэтай сувязі важнае роля належыць вучэбнай дыскусіі, як групавому, так і двухбаковаму дыялогу. З аднаго боку дыялогу з канкрэтным зместам, дзе вучні асэнсоўваюць глыбіню праблемы, якая абмяркоўваецца, актуалізіруюць і пераасэнсоўваюць атрыманыя раней веды, з другога – дыялогу з партнёрамі ў класе (групе). У выніку арганізацыі ўзаемадзеяння, выканання калектыўнай задачы выпрацоўваецца агульны падыход, узгадненне, фарміруецца навык захавання прынятых правіл і працэдур сумеснай дзейнасці. Мэта дыскусіі не столькі ў тым, каб вырашыць праблему, а хутчэй у тым, каб паглыбіць яе. 

       У выніку прымянення вучэбнай дыскусіі

• адбываеца абмен інфармацыяй, развіваецца крытычнае і рэфлексійнае мысленне, ствараюцца неабходныя ўмовы для агульнага развіцця інтэлекту;
• пашыраюцца межы ўспрымання за кошт розных падыходаў да аднаго і таго ж прадметы або з’явы за кошт несупадзення поглядаў;
• фарміруецца камунікатыўная і дыскусійная культура ў працэсе пошуку групавога пагаднення;
• узбагачаецца эмацыянальны вопыт, бо група – гэта багацейшае поле эмацыянальнага напружання;
• дзіця атрымлівае вопыт паводзін, сацыяльная каштоўнасць якога вялікая для ўсяго жыцця;
• дзіця можа супаставіць сваё “Я” з іншымі (самадыягностыка).

       Менавіта  ў групе фарміруецца індывідуальнасць дзіця. Тэма вучэбнай дыскусіі павінна  быць спрэчнай, неаднабаковай, павінна  садзейнічаць актыўнаму ўцягненню вучняў у дыялог, абмеркаванне. Пры гэтым удзельнікі павінны мець пэўныя веды па тэме. Без ведаў дыскусія становіццабеспрадметнай, незмястоўнай і недакладнай. Тэма павінна адпавядаць дыдактычным і выхаваўчым задачам. Такім чынам, дыскусія (дыялог) магчымая толькі тады, калі захаваныя пэўныя ўмовы:

• наяўнасць добразычлівай і адкрытай атмасферы ўзаемадзеяння;
• гатоўнасць удзельнікаў слухаць і чуць іншыя пазіцыі, іныя пункты гледжання;
• наяўнасць дастатковага аб’ёму інфармацыі па праблеме, якая абмяркоўваецца;
• наяўнасць магчымасці высказацца;
• разгорнутая, карэктная аргументацыя сваёй пазіцыі;
• наяўнасць магчымасці задаваць пытанні.