Автор: Пользователь скрыл имя, 02 Апреля 2013 в 11:31, реферат
Бір жағынан, ғылымның дамуымен өркениетті процестің позитивті перспективаларын іске асыру байланысады. Екінші жағынан, ғылым дамуының қалыптасқан нысандары барлық үлкен шамада ғылыми жаңалықтар ашудың нәтижелері мен перспективаларын іске асыру туралы қоғамдық пікірдің алаңдаушылығын тудырады.
Ғылым өткен ғасырларда игілік ретінде басымырақ қарастырылды, бірақ XX ғасырда ғылымның дамуын абсолюттік бағдарлау күдік тудыра бастады. Сірә, қазіргі білім жүйесінде болып жатқан принципті өзгерістер дамуындағы ғылым және әлеуметтік мәдени жағдайлармен өзара байланысы өзгереді.
2.1 Техника философиясының тақырыбы және міндеттері
Техникалық білім – тиісті техникалық объектілерді, яғни әлеуметтің қару-лық қызмет құралдарын сипаттауға және зерттеуге бағытталған техникалық ғылымдар жүйесі. Бұл техника-технологиялық (инженерлік) қызмет шеңберін-де іске асырылатын практикалық бағыттылығы басым болатын білім жүйесі.
Техникалық ғылымдар, бір жағынан, - нақты табиғи ғылымдарды дамыту процесінде алынған теориялық білімдер және оны тиісті техникалық объекті-лерде іске асыру арасындағы өзіндік "көпір". Техникалық ғылымдар, басқаша, күрделіліктің әр түрлі дәрежесінде инженерлік жүйені жасау және қызмет етуін, жобалауын қамтамасыз ететін инженерлік-технологиялық білімнің дербес саласы.
Техникалық
білім пәндік-практикалық
Техникалық ғылымдар жаратылыстану және адам туралы ғылымдар арасында аралық жағдайда болады. Істің мәні мынада, техникалық білімнің дамуы жаратылыстану шеңберінде пайда болған табиғи заңдылықтарға негізделген. Сонымен қатар, техникалық ғылымдардың динамизмі социумның мақсатты нұсқамаларына және қажеттіліктеріне сүйенеді, теориялық алғы-шарттар әлеуметтік-гуманитарлық білімнің жүйесіне негізделеді. Бұл ретте техникалық білім - техникалық, инженерлік және әлеуметтік-техникалық ілімдердің дербес саласы.
XX ғ. екінші жартысында ғылыми білім жүйесінде техникалық ғылымдар мәртебесі маңызды өсті, бұл мына міндеттер қатарына байланысты:
- біріншіден, техникалық объектілер ("екінші табиғат") табиғи табиғат жүйесін неғұрлым белсенді және масштабты түрде ығыстырады, адам (социум) және биосфера арасындағы өркениетті жанжалды шиеленістіреді. Оны барабар түрде меңгеру техникалық білімді мақсатқа сай бағытталған дамытуын, оның әрекет жасау саласын тереңдету және кеңейтуді ұсынады;
- екіншіден, жаратылыстану ғылымдарын дамыту нәтижелерінің белгілі "түңілу", жүктелген үмітті толық көлемде, сонымен бірге техникалық білім үшін қосымша қиыншылықтар тудыра отырып, ақтамады, мысалы, ядролық қалдықтарды технологиялық пайдаға асыру қажеттілігі;
- үшіншіден, өркениет алдында нақты практикалық рұқсат етуді талап ететін - атом энергетикасының қауіпсіздік дәрежесін арттыру, әлем халқын азық-түлікпен қамтамасыз ету, "ақпараттық революцияның" келеңсіз зардап-тарын жеңу, биотехнологияны тиімді пайдалану және т.б. сияқты проблемалар жүйесі пайда болды.
Техникалық ғылымдардың міндеті, бір жағынан, жаратылыстану және адам туралы ғылымдармен қатар пайда болған проблеманы атап көрсетуге және қайта талдау, ал басқа жағынан, жаратылыстану және әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар үшін тән шағын дәрежеде оны практикалық рұқсат етуге қамтамасыз етеді.
Техникалық білімнің жүйесі жаратылыстану және адам туралы ғылымнан ерекше айырмашылығы бар ғылыми абстракцияның өзгеше нысаны болып табылады. Техникалық ғылымдар – техникалық білімнің дамыған нысаны.
Техникалық ғылымдар объектісіне социумның пәндік-практикалық қыз-метінің мақсатқа сай нысандары, яғни табиғат (табиғи) элементтері және про-цестерімен оның өзара қатынасындағы жасанды өнімдер және нәтижелері енеді.
Техникалық білімнің пәні - әлеуметтің қарулық қызметінің жүйесі, яғни техника, технология және өндірістің қызмет істеуін жасау мен қамтамасыз ету, сондай-ақ олардың бағыныңқы жүйелері. Техникалық ғылымдар жаратылыстану және адам туралы ғылымның тоғысында дамиды.
Техникалық ғылымдар - техника-технологиялық объектілер туралы және тек логика-гносеологиялық процесте ғана емес, сонымен бірге пәндік-практикалық қызметінде де алынған тиісті жүйе туралы білімнің белгілі бір жүйесі. Сондықтан, техникалық ғылымды дамытудың эмпирикалық және теориялық деңгейін атап өту қажет.
Қазіргі замандағы техникалық білім - өте күрделі жүйе, жалпы түрдегі төмендегі бағыныңқы жүйелерді енгізеді:
- белгілі бір технологиялық тағайындаулары (мысалы, физика заңы машинаның жалпы теориясы шеңберінде нақтыланады) бар техникалық жүйеге қатысты жаратылыстанудың тиісті заңдылықтарын нақтылайтын білім;
- әр түрлі деңгейі және тағайындалуы бар (мысалы, энергетикалық циклді ғылымдар, энергетиканың жалпы теориялық негіздерін, жылу техникасын, электр техникасын енгізеді) техника-технологиялық жүйе туралы қалыптас-тыратын жалпы түсінік; нақты техникалық объектілер және жүйелерде тиісті техника-технологиялық процестер мен құбылыстарды жобалау, құрылымдау мен заттандыру әдістер және құралдарын әзірлеу;
- әлеуметтік мәдени шындыққа (эргономика, инженерлік психология және т.б.) техникалық объектілерді енгізу процесінде пайда болған техника-әлеуметтік жүйені дамытудың заңдылықтарын анықтайтын білім;
Техникалық ғылымдар, тұтас алғанда теориялық талдауының екі деңгейі бөлінеді: іргелі және жиі-нақты техникалық ғылымдар.
Іргелі техникалық ғылымдар – теориялық механика, техникалық термодинамика – техникалық объектілер мен механикалық, электрлік, энергетикалық және т.б. белгілі бір типтегі жүйелерде жалпылама зерттеу процестері үшін теориялық негіз болып кіреді. Мысалы, нақты есепке қарай бейімделген математиканың теориялық ережесі техникалық циклдегі іргелі ғылымдардың бірі – машина және механизмдер теориясының негізін құрайды.
Жеке-нақты техникалық ғылымдар – бу машиналарының теориясы, акус-тика теориясы – жергілікті объектілер мен жүйелерде – бу машинасында, акус-тикалық жүйеде болатын процестерді талдаудың теориялық негізі болып табылады.
Техникалық ғылымдардың деңгейлері олардың арасындағы өзара байланыс болмайды дегенді мүлде білдірмейді, керісінше, техникалық білімнің белгілі бір тұтастығынан шығатын техникалық білімнің бірлігіне деген үрдіс, онда техникалық объектілер және процестер туралы интегралды (тұтастықты) түсінікті беретін іргелі және жеке-нақты ғылымдар жағдайына сүйенеді.
Бұл жүйені нақтылай отырып, техникалық ғылымдардың бірнеше топтарын атап көрсетеміз. Бұл ретте олардың әрқайсысы іргелі (жалпы) және жеке-нақты (арнайы) пәндер ретінде бекітіледі. Көрсеткіштер қатары бойынша бөлу жүреді, мысалы, мыналарды зерттейтін техникалық ғылымдар:
а) материалдар сипаттамасы (металл тану, жылу техника және т.б.);
б) өндірістің технологиялық қасиеттері (химиялық технология, автоматты реттеу және т.б.);
в) инженерлік жүйе және нақты технологиялық регламенттеу өзгешелігі (сумен жабдықтау технологиясы және т.б.);
г) әлеуметтік мәдени жүйемен өзара байланыс (техникалық экология, техника социологиясы, технологияны бағалау, техникалық болжам және т.б.).
Техникалық пәндердің көпшілігі, әсіресе, негіздік сипаттағы жеткілікті күрделі сипатта болады:
Бір жағынан, техникалық ғылымдар – ғылыми блімнің дербес саласы. Басқа жағынан, оларға табиғи және әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар ретінде әсерін тигізеді, сонымен қатар техникалық білімнің (техникалық эстетика, техникалық антропология және басқ.) қысымын сынайды. Бұл үрдістер интеграциялық процестерді күшейте отырып, техникалық ғылым-дардың неғұрлым күрделенген құрылымына сүйенеді.
Бұл процесс жекелеген техникалық ғылымдар ретінде де, тұтас алғанда техникалық білім шеңберінде де болады. Техникалық білімнің бірлігі оның жаратылыстанумен, зертеу объектілерінің ортақтастығымен, танымдық әдістер-дің бірлігімен және т.б. өзара байланысында детерминделген. Шағын техникалық жүйелерді талдаудан үлкен күрделі жүйелерді және олардың кешендерін зерттеуге өту жалпыға бірдей техникалық ғылым немесе теория жасау идеясын іске асыру мүмкіндігін арттырады. Техникалық білімді дамыту перспективалары туралы мұндай түсінік күрделі техника-технологиялық жүйенің қызмет істеуін зерттеумен байланысты ғылыми бағыт ретінде жүйе техника шеңберінде іске асырылады.
Техника философиясы - "ғылым-техника-әлеумет" жүйеде фиософиялық, тарихи, әлеуметтік, мәдени қатынастардың әр түрлі аспектілерін анықтау және зерттеумен байланысты әлеуметтік-философиялық және ғылыми-техникалық зерттеулерге бағыт. Бірнеше тиісті тарихи мектептер: неміс, ресей, американ-француздық және техникалық марксистік (кеңестік) философия.
Неміс мектебі. Бұл бағыттағы шеңберде техника феноменін талдайтын алғашқы жұмыстар пайда болды.
Олардың бірі Э. Капп "Техника философиясының негізгі бағыттары" (1877) деген жұмысы болып саналады, онда жаңа ғылыми бағыттағы талқылау құралы болып қалыптасқан мәселелер жүйесі тұжырымдалған.
Техника оларды әлеуметтік мәдени процестердің "ықпалдастық нүктесі" ретінде қарастырады, бұл ретте адам қозғалатын және анықтайтын күш ретінде баяндалады. Техникалық даму динамикасы "органикалық проекция" теориясы шеңберінде қарастырады, оның негізінде адамның дене мүшелеріндегі және бәрінен бұрын қолына техникалық жүйеніің ұқсастығы туралы түсінік жатыр. "Алғашқы техника" бұл пікірлердің шеңберінде "адам органдарын" санасыз жобалау процесінде пайда болады, кейін инверсия болады, яғни еңбектің жасалған құралдары зерттеу объектісі болып табылады, нәтижесінде механика-лық заңдылықтар анықталады, соның негізінде тікелей жобалау процесі жүзеге асырылады.
Бұл саладағы қазіргі замандағы зерттеулерге Ф. Дессауэрдің "Техника философиясы" (1927) атты жұмысы маңызды әсерін тигізді. Оның пікірі бойынша, техника – оның заңдылықтарынан бағынатын тек қана табиғат бөлігі ғана емес, бірақ ол адам санасының шегінен тыс шығатын және табиғаттан тыс аймағына енетін кейбір "трансценденттік мәнін" енгізеді, бұл ретте адамның функциясы оларды "құдаймен тағайындалғанды" іске асыру ретінде баяндалады.
М. Хайдеггер
қызметінің соңғы кезеңі, әрине, техника
феноменін қайта
Ресей мектебі. XX ғ. бірінші жартысында пайда болды және белсенді түрде дамыды.
Әлеуметтік-философиялық білімнің бұл бағытының негізін салушы П. К. Энгельмейер болып саналады. Техника туралы оның философиялық түсініктер негізінде XIX ғ. соңында және XX ғ. басында, атап айтқанда, позитивизм, прагматизм, интуитивизм сияқты анықтайтын доктрина салынған. Сонымен қатар оның "XIX ғасырдағы техникалық қорытынды" (1898); "техника философиясы" (1-4 шығ.; және т.б.) атты жұмыстары тек әлемдік техникалық даму қорытындысын ғана келтірмейді, бірақ техника феноменіне терең философиялық талдау береді.
С. Н. Булгаков "Шаруашылық философиясы" атты еңбегінде техниканың маңызын дәстүрлі жаңа өндірістік-шаруашылық құрылымдарын құруды жетілдірумен байланыстырады. Оның пікірі бойынша, бұл мағынада, техника – бұл құрылымдардың тиімді қызмет етуінің қажетті жағдайы, бұл ретте әлеуметтің қажеттілігін техника динамизмімен байланысты болады. Техниканы әлеуметтендіру, яғни қоғамның мақсатты нұсқамаларын іске асыру нақ өндірістік-шаруашылық қызметі процесінде болады. С.Н. Булгаков арқылы табиғаттың өзі (ағза) "табиғат механизмі" танымында негізделген адамның шаруашылықты қызметі арасындағы қарама-қайшылықты жеңу әрекеті қабылданады.
Американ-француздық мектеп. Әсіресе XX ғ. ортасына қарай тиімді жұмыс істеді.
Американдық философ және социолог Л. Мэмфорд "Техника және өркениет" (1934) атты еңбегінде дүние жүзілік мәдениетті дамыту және генезисінің технократтық тұжырымдамасын ұсынады. Оның кейінірек шыққан "Машина туралы миф" (1966) атты еңбегі және басқасы "техникалық пессимизмінің" негізі (антитехницизм) болып қалыптасты, соның шеңберінде назар "адамзат дамуы" үшін қазіргі замандағы техникалық нысандардың келеңсіз жақтарына қойылды; бұл амал сондай-ақ Г. Маркузе, Э. Фромм және басқаларға да тән болады.
Француз социологы және философы Ж. Эллюль техниканы тек қана техника-технологиялық жүйе ғана емес, сонымен бірге рационалдылықтың белгілі бір типі деп болжай отырып, өзгеше феномен ретінде қарастырады. Техникалық прогресс туралы түсінік жаңа әлеуметтік мәдени қатынастардың (ақпараттық қоғам) қалыптасуымен байланысады. Р. Арон "бірыңғай индустриялық қоғамды" қалыптастыруды постулаттау шеңберінде "түңілуді" жеңуге ұмтылады.
Марксистік мектеп. Кеңестік идеология шеңберінде басымырақ дамыды.
К. Маркс ғылымның "тікелей өндірістік күшке" айналуы туралы ережені тұжырымдады. Бұл деген ғылымда анықталған табиғат заңдылықтарының заттандыру қажеттілігін және мүмкіндігін білдіреді. Ғылыми білімді практикалық іске асыру және әлеуметтену туралы айтылуда, осы үрдіспен техникалық білім жүйесі толық көлемде жауап береді.
Техника марксизм шеңберінде мақсатқа сай қызметтің материалдық нысаны ретінде баяндалады. Техника динамикасы әлеуметтік практикамен, әлеуметтік-экономикалық өзара қатынастармен байланысты. Экономикалық қатынастардың жиынтығы техниканың әлеуметтік функциясын анықтады. Егер техникалық құралдардың технологиялық функциясы олардың еңбек пен табиғат құралдарына деген қатынасын білдірсе, онда әлеуметтік функция - қоғамдық қатынастар жүйесін (экономикалық, саяси, әлеуметтік мәдени және т.б.) білдіреді.
Бұл жерде әлеуметтік динамикадағы техника феноменінің қарама- қайшылығы шығады. Бір жағынан, техника қызметтің барлық бағытындағы тиімділігін қамтамасыз етеді, ал басқа жағынан, адам антагонистік қоғамдық-экономикалық формация жағдайында техникалық жүйелерден болатын тәуелділікке ұшырайды. Адам техникалық даму динамикасында өзінің мәнін жатсынады, бұл техниканың қарама-қайшылығын жеңуі тиіс, егер марксисттік доктринада дамудың әлеуметтік типі шеңберінде болса, техникалық және әлеуметтік мәдени процестердің үйлесімі жорамалданды.
XX ғ. екінші жартысында техника философиясының әлемдік мектептері және бағыттары барлық үлкен көлемде әлеуметтік-экологиялық көзқарас шеңберінде техника феноменіне деген өзінің өзара байланысын нығайтты. Оған сәйкес техниканың қазіргі замандағы нысандары, бір жағынан "адам- әлеумет - биосфера" жанжалын шиеленістіреді, екінші жағынан, техника мен технологияның тиімді дамуы жанжалды жұмсартуға, ал перспективада оны жоюға ықпал етеді.