Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

Тәжірибелі эксперимент жұмысының соңғы бақылау кезеңінде қайтара жүргізілген анкеттік саулнама негізінде болашақ мұғалімнің этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыру деңгейі анықталды. Болашақ мұғалімнің этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыру компоненттерінің даму деңгейлерінің көрсеткіштері мен қалыптастыру деңгейлерінің қорытынды нәтижелері  кесте 3-те және сурет 3-те көрініс алады.

 

Кесте 3 –  Болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыру компоненттерінің даму деңгейлерінің көрсеткіштері (ЭТ – 145, БТ – 140) (%)

 

Компоненттер	Кезеңдер	жоғары		жеткілікті		орта		төмен
		ЭТ	БТ	ЭТ	БТ	ЭТ	БТ	ЭТ	БТ
Эмоционалдық-мотивациялық	Басы	-	-	33,11	33,57	40	40	26,89	26,43
	Соңы	33,79	-	41,38	35,71	24,83	39,29	-	25
Мазмұндық	Басы	-	-	19,31	19,28	39,31	39,29	41,37	41,43
	Соңы	34,48	-	31,73	20,71	32,42	40	1,37	39,29
Бағалау	Басы	-	-	13,79	12,86	40	40,71	46,21	46,43
	Соңы	35,18	-	31,72	14,28	31,03	41,42	2,07	44,28
Іс-әрекеттік	Басы	-	-	4,83	5	43,45	45	51,72	50
	Соңы	36,55	-	32,42	7,15	31,03	44,28	-	48,57

 

%

 

Сурет 3 – Болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыру деңгейлерінің қорытынды нәтижесі (%)

 

Эксперименттің  қорытынды нәтижесінен мынаны көруге болады: егер эксперимент басында  бірде бір студент жоғары деңгейді көрсетпесе, эксперимент соңында  ол   35%-ға жоғарылады; жеткілікті деңгейді 17,76 % көрсетсе, соңында 34,31% -ға жетті; орта деңгейді эксперимент басында  40,69% көрсетсе, эксперимент соңында  29,83%-ға азайды; ал төмен деңгейді басында  41,55% көрсетсе, соңында бұл көрсеткіш 0,86%-ға төмендеді. Бақылау тобында айтарлықтай өзгеріс болған жоқ. Сонымен тәжірибелі-эксперимент жұмысы болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық мәдениеті қалыптасуының құрылымдық моделінің, оның өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерінің дұрыстығын, біздің ұсынған әдістемеміздің тиімділігін дәлелдеді.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

1. Дәстүрлі  педагогикалық мәдениет бүгінгі  қоғам дамуы жағдайында этникалық  топтың өз-өзін сақтаудағы құралы  бола тұра, тәрбие процесінің  тиімділігін анықтайды. Жеткіншектерді  дәстүрлі тәрбие жүйесіне бейімдеу  жоғары адамгершілік тұлғаны  қалыптастыруда көмектеседі. 

2. Ғылыми  әдебиеттерге жасаған талдау  «қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық  мәдениеті – ғасырлар бойы  әлеуметтік-тарихи шарттардың және  материалдық рухани құндылықтардың  ықпалымен қалыптасқан бірыңғай  мақсаттылықпен ұлттық тәрбие  жүйесіне негізделген эмпирикалық  тәжірибе» деп анықтама беруімізге  мүмкіндік туындатады.

3. Әдебиеттерге  жасаған талдау, қазақ халқының  дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің  қалыптасуы мен дамуын төрт  кезеңге бөліп сипаттауға мүмкіндік  береді: бірінші кезең (VI–IХ ғғ.) – қазақ жеріндегі халықтардың, тайпалық бірлестіктердің дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің түрлі мәдениеттер тоғысындағы (сақтар, ғұндар, үйсін, қаңлы, Түрік және Түргеш қағанаттары және т.б) көне түркі дәстүрлерінің ықпалында қалыптасуы; екінші кезең (Х–ХV ғ. бірінші жартысы) – қазақ жеріндегі халықтардың дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің көне түркі мәдениеті мен үстемдік еткен ислам дініне негізделген ұлттық дүниетаным аясында дамуы; үшінші кезең (ХV екінші жартысы – ХІХ ғ.) – қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің қазақ хандығы тұсында, Ресей, Батыс Еуропалық ойлардың ықпалында дамуы; төртінші кезең (ХІХ ғ. екінші жартысы – ХХІ ғ. басы) – қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің Қазақстанның егеменді жағдайындағы білім беру жүйесі мен педагогика ғылымының өзара әрекеттестігінде дамуы.

4. Дәстүрлі педагогикалық мәдениеттің маңызды бір элементі ретінде қазақ халқының дәстүрлі тәрбие жүйесінің дамуы оның ғасырлар тереңдігінде жатқанын көрсетеді.

5. Ұлы ойшылдар мен жыршы-жыраулардың, ағартушы-қоғам қайраткерлерінің демократиялық идеялары олардың қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетімен сабақтастықта дамығанын дәлелдейді.

6. Қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің мәнін, мазмұны мен ерекшеліктерін теориялық тұрғыда дәлелдеу оның болашақ мұғалімдердің қазіргі білім беру мен тәрбиелеу процесін жетілдірудегі потенциалды мүмкіндіктерін ашып көрсетуге септігін  тигізеді.

7. Халық педагогикасының тәжірибесі қазақтардың уақыт талабына сай «жан-жақты жетілген адам» тұлғасын қалыптастырудағы дәстүрлі тәрбие тәжірибесінде өз идеалын, яғни, «Сегіз қырлы бір сырлы» ұрпақты орынды құра білген деп ой-тұжырымдауға септігін тигізеді.

8. Қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің рухани-адамгершілік құндылықтарының негізін құрайтын ұлттық этикет адамның өз-өзіне, қоғамға, өзге адамдарға деген моральдық қатынас жүйесін қаншалықты терең меңгергенін көрсетеді. 

9. Тұжырымдама болашақ мұғалімдерді қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің тәжірибесін жалпы білім беретін мектептің оқу-тәрбие процесінде шығармашылықпен пайдаланудағы білім, іскерлік пен дағды жүйесін меңгеру процесіне және нәтижесіне бағдарлайды. 

10.  Болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыру моделі мақсатты даярлық элементтерін, мазмұнды, компоненттерді, өлшемдер мен көрсеткіштерді және деңгейлерді қарастырады. Педагогикалық шарттар (мазмұндық, ұйымдастырушылық, әдістемелік, материалдық) болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыруды қамтамасыздандырады.

11.  Тұжырымдаманы жүзеге асыруда жасалған «Педагогика» және «Этнопедагогика» пәндерінің оқу бағдарламаларына жасалған қосымшалар мен «Қазақ этнопедагогикасы», «Қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениеті» атты элективті курстар, оқу-әдістемелік құралдар болашақ мектеп мұғалімдерінің қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениеті саласынан теориялық білім қорын кеңейтіп, практикалық-әдістемелік іскерліктерін қалыптастырады.

12. Болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыру әдістемесі эксперимент барысында дәлелденген тәжірибеге негізделеді және олардың кәсіби біліктілігін қалыптастыруға бағытталады.

13. Қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетін пайдалану перспективасы тұжырымдаманы жоғары оқу орындарына ендіруді, соның негізінде оқулықтар мен оқу құралдарын жасауды көздейді.

Жүргізілген зерттеулер бойынша мынадай ұсыныстар жасауға болады:

1. Ұсынылып  отырған тұжырымдаманы және соның  негізінде жасалған оқу құралдары  мен әдістемелік нұсқауларды  тәрбие мен білім беру ісін  ұлттық педагогикамен сабақтастықта  шешу мақсатында негізге алған  жөн. 

2. Қазақ  халқының дәстүрлі педагогикалық  мәдениетінің мазмұнын болашақ  мұғалімдерді кәсіби даярлайтын  жоғары педагогикалық оқу орындарында  оқытылатын педагогикалық пәндердің  оқу бағдарламаларының мазмұнына  енгізу қажет. 

3. Болашақ мұғалімдерге арнап жасалған элективті курс бағдарламаларын жоғары оқу орындарында (сабақта, практикада, сабақтан тыс) студенттердің ұлттық мәдениеті мен ұлттық сана-сезімін қалыптастыру мақсатында пайдалану қажет.

4. Қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетін пайдалану перспективасы мен оны жүзеге асырудың шарттарын мектеп және жоғары оқу орындары оқытушылары білім беру жүйелерінің тәжірибесінде педагогикалық міндеттерді жүзеге асыру барысында негізге алуы шарт.

Зерттеу проблемасы күрделі де көпсалалы  проблеманы толығымен шешуді мақсат тұтпайды. Оның шешімі қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетін студенттердің рухани-адамгершілік тәрбиесінде пайдаланудан; жоғары оқу  орны студенттерінің этнопедагогикалық  мәдениетін қалыптастырудан көрінеді.

 

Диссертация мазмұны мынадай  басылымдарда жарияланды

 

Оқу, оқу-әдістемелік құралдар

1. Қазақ этнопедагогикасы материалдарын педагогикалық пәндерді оқытуда пайдалану. Әдістемелік құрал. – Алматы: Абай ат. АМУ, 2001. – 46 бет.
2. Халық тағылымы – тәрбие қайнары. Оқытушылар мен студенттерге арналған оқу құралы. – Алматы: Ғылым, 2002. – 177 б.
3. Этнопедагогика: семинар және практикалық жұмыстар. (БМПжӘ мамандығы студенттері үшін). Оқытушылар мен студенттерге арналған әдістемелік құрал. – Ақтөбе: Қ.Жұбанов ат. АМУ Редакциялық баспа бөлімі, 2003. (Қ.С.Алдамжармен авторлық бірлестікте)  – 28 б.
4. Педагогика. Семинар және практикалық сабақтар мазмұнына әдістемелік ұсынымдар. Әдістемелік нұсқау құралы. – Ақтөбе: Қ.Жұбанов ат. АМУ Редакциялық баспа бөлімі, 2003. (А.А.Калюжныймен авторлық бірлестікте) – 46 б.
5. Педагогика. Содержание и методический инструментарий к семинарским и практическим занятиям. Методические указания. – Актобе: Изд-во АГУ им. К.Жубанова, 2003. (в соавторстве с А.А.Калюжным) – 46 ст.
6. Этнопедагогика: семинар және практикалық жұмыстар. Әдістемелік ұсынымдар. ЖОО-ның педагогикалық мамандықтары үшін. Қайта өңделген екінші басылым. – Ақтөбе: Ақт.МПИ-ның редакциялық-баспа бөлімі, 2006. (Қ.С.Алдамжармен авторлық бірлестікте)  – 64 б.
7. Қазақ халқының дәстүрлі педагогикалық мәдениетінің тарихнамасы. Монография. – Алматы: Әрекет-Принт, 2010. – 237 б.
8. Педагогика және Этнопедагогика бойынша тест тапсырмаларының жинағы. (педагогикалық мамандықтар үшін). – Ақтөбе, 2010. – 78 б.

 

Ғылыми-әдістемелік мақалалар мен тезистер

9 Бабалар  сөзі – тәлім-тәрбие көзі. Этнопедагогика  және білім жүйесіндегі дарынды  балалар проблемалары //Халықаралық  ғылыми-педагогикалық конференция.  – Алматы, 2000. – Б. 143-147.

10 Қазақ  этнопедагогикасы материалдарын  оқу үрдісіне ендірудің жолдары  //Ұлт тағылымы. – Алматы, 2001. № 1. – Б. 26-29. 

11 Педагогикалық  практика барысында қазақ этнопедагогикасы  материалдарын пайдалану арқылы  болашақ мамандардың кәсіптік  даярлығын арттыру //Психолого  – педагогическая диагностика  деятельности учителя в транзитивном  обществе: теория, технология, эксперимент,  практика. Международная научно-практическая электронная конференция. – Актобе, 2001. (А.А.Айпеисовамен авторлық бірлестікте) – С. 7-11.

12 Этнопедагогикалық  білім беру негізінде студенттердің  кәсіптік даярлығын арттыру //Қазақстан  тәуелсіздігіне 10 жыл: өткеніміз,  бүгініміз және болашағымыз. Халықаралық  ғылыми – практикалық конференция.  – Ақтөбе, 2001. – Б. 372-376.

13 Студенттердің кәсіптік даярлығын жетілдірудегі қазақ этнопедагогикасының ролі //ІІ–халықаралық ғылыми-теориялық конференция мен ІІ – Тәжібаев оқуларының материалдары. – Алматы, 2002. –Б. 236-239.

14 Дәстүрлі  қазақтың педагогикалық мәдениетіндегі  дене тәрбиесінің құралы –  ұлттық ойындардың алар орны //Дене  шынықтыру мен спортты дамытудың  мәселелері. Халықаралық ғылыми-практикалық  конференция. –Ақтөбе, 2004. – Б. 60-61.

15 Қазақтың  дәстүрлі педагогикалық мәдениеті  – болашақ мұғалім тұлғасын  қалыптастыру негізі //Инновациялық  педагогикалық технологиялар: қолдану  және дамыту перспективалары.  Халықаралық ғылыми-практикалық  конференция. – Ақтөбе, 2005. – Б. 60-61.

16 Дәстүрлі  қазақтың педагогикалық мәдени  мұрасы негізінде студенттердің  кәсіптік даярлығын арттыру //Абай  әлемі: рухани мұра мәселелері  және қазіргі кезең. Республикалық  ғылыми – практикалық конференция.  – Ақтөбе, 2005. – Б. 219 – 221.

17 Жаңа  тұрпатты педагог тұлғасын қалыптастырудағы  этномәдени құндылықтардың рөлі //Жоғары оқу орнындағы оқытудың  инновациялық технологиялары мен  интерактивтік әдістері. Республикалық  ғылыми-практикалық конференция.  – Орал, 2006. – Б. 41-43.

18 Қазақ  халқының этномәдениеті – патриоттық  тәрбие беру негізі //Білім. – Алматы, 2006. № 4 (Жетпісбаймен авторлық бірлестікте) – Б. 38-39.