Отбасы мен балаларды әлеуметтік қорғаудағы мемлекеттің қазіргі жүргізіп отырған саясаты

     Жұмыстан  айрылу қатері басталған кезде мемлекет кепілдік беретін әлеуметтік қамсыздандырудың негізгі деңгейі еңбекке орналасуға жәрдемдесу, кәсіби қайта даярлық  және жергілікті бюджеттер қаражаты есебінен ақы төленетін қоғамдық жұмыстар ұсыну болып табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3.  ОТБАСЫ МЕН БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК КӨМЕК ПЕН ҚОЛДАУ КӨРСЕТУ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 
 

3.1 Халықты әлеуметтік қорғаудың әлеуметтік-экономикалық тиімділігін жетілдіру бағыттары 

    Кедейлікті  қысқартуда әлеуметтік қорғау саясаты  маңызды рөл атқарады. Күнделікті қиыншылықтарды жеңуге кепілдік беретін  жәрдемақылар беру, қызмет көрсету  шаралары іске асырылады. Бұл саясат кедейшілік шегінен  төмен тұратын  халық топтарының қаржы ресурстарының  уақытша көбеюіне жағдай жасайды. Әлеуметтік қамсыздандырудың тиімділігін қамтамасыз ету үшін ресурстар тек қана мұқтаж адамдарға берілуі қажет.

    Әлеуметтік  қорғау деп қоғамдық дамудың нақтылы  жағдайларына сәйкес азаматтарға қалыпты  тіршілік әрекеттің кепілдікті деңгейін қамтамасыз етуге арналған басымдықтардың және оларды мемлекеттік және басқадай институттар арқылы жүзеге асыру  механизмдерінің жүйесін айтады. Бұл денгей қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының ахуалына, жалпы ішкі өнімнің  мөлшерлеріне, қордаланған ұлттық байлыққа және оларды бөлудің сипатына, жүйені іске асыру механизмдерінің жұмыс  тиімділігіне байланысты болады. Әлеуметтік қорғаудың қаржылық тұлғалауы арналуы  ақша қорларын қалыптастырумен және пайдалумен байланысты қайта бөлгіштік  қатынастарда көрініп, біліннеді, бұл  қорлардан халыққа әр түрлі әлеуметтәк төлемақылар беріледі. Кедейленген  топты азайту-рыноктық экономикаға  көшкен мемлекеттң әлеуметтік саясатының негізгі міндетті. Тұтынудың әр түрлі  деңгейінің еңбек пен жұмысшы  күші факторларымен байланытылығын атап өту керек. Ондай факторлар: отбасы мүшелерінің саны, ондағы жұмыс  істейтіндер мен масылдардың  ара-қатынасы, днсаулық жайы, географиялық, табиғат жағдайлары және т.б. Мемлекеттің  ұлттық табысты қайта бөлу қызметінің негізгі мақсатты-осы айырмашылықтарды азайтып, қоғамның барлық мүшелерінің  өмір сұруіне қолайлы материалдық  негіз жасау.

    Ең  төмен әлеуметтік төлемақылар мөлшерін есептеудің негізі орта есеппен жан  басына шаққандағы тұтыну бюджетінің мөлшері болып табылады. Бұл үшін негізгі тамақ өнімдері, киім-кешек, дәрідәрмек отбасына қажет қызметтер  жиынтығының құны мен құрамы есептеп  шығарлады.

    Казіргі жағдайда халықты әлеуметтік қорғау жүйесі одан ары қарай жетілдіруді талап етеді. Осы бағытта 2008 жылы мемлекеттік әлеуметтік реформаларды 2008-2010 жылдары одан әрі қарай тереңдету Бағдарламасы қабылданды. Бұл Бағдарламаның мақсаты қаржылық-тұрақты, экономикалық тиімді, әлеуметтік әділетті үш сатылы әлеуметтік қамсыздару жүйесін құру болып табылады.Жалпы барлық жәрдемақылар категориялық санаттық негізде беріледі: тек қана республикалық деңгейде бекітілген екі әлеуметтік төлемдер-мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек және тұрғын-үй жәрдемақысы-мұқтаж адамдардың табысын гексеру арқылы орташа табысы кедейшілік деңгейінен төмен отбасыларына беріледі (егер олардың табысы күнкөріс минимумынан 40%-дан төмен болса) /20, 9б/.

    Әлеуметтік  төлемдердің ішінде көлемі жағынан  екінші орында тұрған әлеуметтік көмектің бір түрі мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмектер болып табылады: оған тұрғын –үй жәрдемақысы, бала тууға байланысты берілетін және басқа да әлеуметтік көмектің түрлері жатады.

    Айлық есептік көрсеткіші негізінде анықталатын (АЕК) бала тууға байланысты бұл жәрдемақы  бір ет беріледі (Кесте 2). 

Кесте-2.Мемлекеттік  әлеуметтік жәрдемақылардың негізгі  көрсеткіштері 

    Ескерту: дерек көзі: Еңбек және халықты  әлеуметтік қорғау министірлігінің  ақпараттары. 

    Атаулы  әлеуметтік көмек Қазақстан Республикасының 2009 жылы 17 ішілде шыққан №246 «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек тұралың  Заңына сәйкес беріледі /21, 5б/.

    Атаулы  әлеуметтік көмек табысы аз отбасыларына, соның ішінде орташа табыспенкедейшілік шегініңайырмашылығы ретінде нақты  аймақта төленіп отырады

    Халықтың  тұрмыс деңгейі-халықтың ауқаттылығын көрсететін категория, адамның материалдық  әлеуметтік қызметтер мен игіліктерді  тұтынуы және нақты сұраныстарын толығымен қамтамасыз ететін жиынтық  көрсеткіш. Осы қызметтер мен  игіліктердің бір мезгілде ү шаруашылығында тұтылуының ақшалай көрісінің жиынтығы өмір құны деп анықталады.

    - тұтынуға қолданылатын табыстар (жан басына шаққандағы ай сайынғы  көрсеткіш)

    - орташа еңбек ақы,

    Халықтың  тұрмыс деңгейінің көрсеткіштеріне  мыналар жатады:

    -халықтың  ақшалай табыстарының номиналдық (аталуы) көрсеткіші (ай сайын жан  басына шаққандағы көрсеткіш),

    -ең  төменгі еңбек ақы,

    -номиналдық (атаулы) еңбек ақының ең төменгі  еңбек ақыға қатынасы,

    -жасына  қарай берілетін ең төменгі  зейнетақы,

    -күнкөріс  минимумы (жан басына шаққандағы  ай сайынғы көрсеткіш),

    -табысы  күнкөріс минимумынан төмен халықтың  үлес салмағы, %,

    -азық-түлік  себетінің құны (жан басына шаққандағы  ай сайынғы көрсеткіш),

    -табысы  азық-түлік себетінен төмен халықтың  үлес салмағы, %.

    Экономиканың  даму барысында елде жан басына шаққандағы коэффициент тұрақты тұрде республика бойынша да, аумақтар бойынша да төмендеді. Бірақ табысы күнкөріс минимумынан  төмен халықтың үлес салмағы ауылдық  және қалалық жерде тұратындар арасында үлкен алшақтықты көрсетеді.

Мұндай  үрдіс Қазақстанның өңтүстік және батыс  облыстарында (Атырау, Маңғыстау), көп  балала отбасыларына тән ауылдық  жерлерде орын алған, әйелдер, балалар  кедейлігі көп тараған.

       Зертеушілердің  деректеріне сүйенсек, Қазақстанда  күнкөріс минимумының көлемін анықтайтын нақты табыстары мен ақша жинақтарын

анықтауда (сонын ішінде жұмыссыздардың және өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдардың, қосалқы шаруашылықтардың өнімдерін  бағалауда, ұлттық шоттар жүйесінің  көрсеткіштерімен салыстыруда әдістемілік  қиындықтар бар (Кесте 3). 

Кесте-3.Табысы күнкөріс минимумынан төмен халықтың үлес салмағы 

    Дерек көзі: 2009 жылғы табыстар ауытқуының негізгі көрсеткіштері.

    ҚР  статистика жөніндегі Агентігі, 2010 

    Мемлекеттің атаулы көмегін алушылар-балалар, балалары бар отбасылар кедей халықтың ішінде өте көп. Сондықтан ана  мен баланы қолдау республикада өзекті мәселеген айналған.

    Бүгінгі күнде ана мен баланы әлеуметтік қорғауда төлемдердің үш түрі қолданылады:

    -жүктілік  және босану бойынша төленетін  жәрдемақы,

    -көп  балалы аналарға төленетін арнайы  мемлекеттік жәрдемақылар,

    -мемлекеттік  атаулы әлеуметтік көмек.

    Келешекте арнайы мемлекеттік жәрдемақылардың  көлемі ұлғаяды және екі жәрдемақы  еңгізіледі: бір жақса дейін балаға қарауға арналған жәрдемақы, 18 жасқа  дейін балаларға берілетін жәрдемақы (отбасының жиынтық табысын ескере отырып тағайындалады).

    Бала  мен ананы қорғау жүйесі жақсы  жолға қойылғанымен әйелдерге толыққанды жұмыс істеуге, еңбек процесіне  қатысуға, өзіне және балаларына қалыпты  тіршілік қамтамасыз етуге жағдай әлі  жасалмай келеді.

    Мұндай  шешілмеген мәселелерге әйелдің  жүкті болған кезінде бала кутуге араналған демалысын үйымдасьыруда, жұмыс берушінің жұмыс орнын  сақтап қалуда жауапкершілігін арттыруда  көптеген шешілмеген мәселелер бар.

    Мүгедектерді  әлеуметтік қорғау тұралы заңдардың  сақталуын бақылау халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті органға  және оның аумақтық бөлімшелеріне жүктеледі. Оларға үйымдарға мүгедектерді әлеуметтік қорғау тұралы заңдардың сақталуын  тексеру: бұзушылықтар туралы актілер  жасау, анықталған бұзушылықтарды жою  туралы жазбаша үйғарымдар беру, заңдарда белгіленген негізіндер бойынша  айыппұлдар салу құқығы беріледі. Заңдарды бұзғаны үшін кінәл басшыларға және заңды тұлғаларға (тиісінші 200 және 400 АЕК) әкімшілік шаралар қолдану  көзделген.

    Жаңа  заң жобасының негізінде мүгедектерді қорғаудың әлдеқайда тиімді жүйесін құруға 2010 жылдан бастап мемлекеттік бюджеттен 72,5 млрд. теңге бөлу көзделді. «Қазақстан Республикасындағы мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы Заңды қабылдау казіргі нормативтік құқықтық базаға: «Қазақстан Республикасындағы мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы туралың, «Қазақстан Республикасындағы халықты жұмыспен қамту туралың, «Қазақстан Республикасындағы балалар құқығы туралы Қазақстан Республикасының Зандарына, Қазақстан Республикасынын Кодексіне өзгірістер мен толықтырулар еңгізілді.