Информатикадан кластан тыс жұмыстарды ұйымдастыру

Осындай жеке тұлғаға    бағытталған оқыту тәсілін жүргізуде интерактивті иринциппен жұмыс істейтін әлектрондық оқулықтардың көмегі орасан зор. Оларға Л.Ф.Соловьев, Н.Угриновичтердің жасақтаған электрондық оқулығын жатқызуға болады.   Құрамында   тек   мәтіндік   және   графикалық   ақпараттар   ғана   емес, дыбыстық, бейнесуреттік мәліметтер бар электрондық оқулықтар оқыту үрдісін жеке  оқушымен  жүргізуге  мүмкіндік  береді,  олардың дәстүрлі оқулықпен салыстырғанда интерактивті мүмкіндіктері жүргізілетін оқу үрдісіне жақындайды. Компьютердің оқушылар алдына қоятын сұрақтары, оның ішінде компьютерге оқушылардың қоятын сұрақтары мұғаліммен пікір алмасу кезіндегі сұрақтардан азырақ болғанымен, олар күннен күнге дамып, қанатын жайып келеді.

Әрбір мұғалім өз жұмыс тәсілі мен формасын, өз педагогикалық технологиясын таңдай отырып, балалардың білімін жетілдіру бағытында жұмыс істеуі керек.

1.2 Информатиканы қосымша оқытудың

мақсаттары

Жалпы оқытудың негізгі мақсаты – оқушыны дамыту. Осы мақсатқа сәйкес жас және педагогикалық психологиясында, сондай – ақ оқыту теориясында негізгі орын алған мәселе – дамыта отырып оқытуды зерттейтін бағыт.

              Баланы дамыту сөзін кең мағынада алғанда оның ағзасындағы психикалық және физиологиялық өзгерісі, кез келген қасиетіндегі қарапайымнан күрделіге, төменгі сатыдан жоғарғы сатыға көшу деп түсінеді. Егер бұл мәселені оқыту мен дамытудың өзара қатынасы тұрғысынан қарастыратын болсақ, онда дамыту деп, әдетте, ақыл – ойды дамытуды түсінеміз.

              Мұндағы маңызды мәселе, баланың ақыл – ойын дамыту қай деңгейде оқытуға, ол қандай дәрежеде оның ағзасының табиғи дамуына тәуелділігімен қорытындыланады. Бұдан оқытудың потенциалды мүмкіндігінің шекарасын тағайындауға, сондай – ақ, нақты дидактикалық өзгерістің мақсаты мен міндетін анықтау шығады. Сондықтан оқыту мен дамытудың өзара қатынасы дидактиканың аса маңызды әдіснамалық мәселесі болып табылады.

              Сонымен оқытудың жалпы мақсатына дидактикалық тұрғыдан осылай түсінік беруге болады.

              Ал, енді информатиканы оқытып, үйретудің мақсаттары жалпы білім беретін орта және кәсіптік бағдар беретін мектептерде тәрбиелеу мен білім берудің жалпы мақсаттарымен, сонымен бірге ғылыми өзгешелігі, қазіргі қоғамдағы және ғылымдар жүйесіндегі алатын орнымен анықталады.

              Алғашқы кезеңде (1985 – 86 оқу жылы) информатика пәнін мектепте оқытудың негізгі мақсаты оқушыларда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру болып табылды. Алайда шетелдік және Отандық тәжірибелер оқу мақсатын бұлайша анықтаудың жеткіліксіз екенін көрсетті. Өйткені, компьютерлік сауаттылық басқа пәндерді оқу барысында қалыптасатын жалпы сауаттылықтың құрамды бөліктерінің бірі болып табылады.

              Әрине, компьютерлік сауаттылық курсы оқытудың жалпы мақсаттары қатарынан шығарылып тасталмайды. Дегенмен де, курсты оқытудың басты мақсаты орта білім беру мақсатынан туындайды.

              Орта білім берудің басты мақсаты – жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажет қабілеттерін қалыптастырып, дамыту және өз бетімен білім алу, өзін - өзі дамытуға жағдай жасау.

              Сонымен, мектептің алдына төмендегідей үш негізгі мақсат қойылады:

1. білім беру

2. тәрбиелік

3. практикалық

              Енді мектепке тән осы негізгі мақсаттардың информатиканы оқытудың жалпы мақсаттарына қатысты болатынын көрсетейік.

              Мектепте информатиканы оқытудың білім беру мақсаты - әрбір оқушыға информатика ғылымы негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін беру, оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру болып табылады.

              Информатика ғылымының жалпы білім берудегі қызметі өте жоғары. Информатикадан білім негіздерін меңгеру оқушылардың жалпы, ақыл – ойын дамытуға, олардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін нығайтуға елеулі әсер етеді.

              Сонымен, информатиканы оқытудың білім беру – дамытушылық мақсаты – оқушының шығрамашылық қабілетін, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруға, ақыл – ойын, ойлау өрісін, ынтамен дамытуға, яғни қызмет субъектісі ретінде қалыптастыруға бағытталған.

              Мектептегі информатика курсының практикалық мақсаты – оқушылардың еңбекке және политехникалық дайындығына үлес қосу, олардың мектеп бітіргеннен кейінгі еңбек етуіне дайындығын қамтамасыз ететін білімдермен, дағдылармен және іскерліктермен қаруландыру.

              Курстың бұл мақсаты қолданбалы және теориялық аспектілердің байланысын жүйелі түрде ашып көрсетіп, алгоритімдеудің, программалаудың ЭЕМ-нің қазіріг кезеңдегі өндірістегі рөлі мен маңызын айқындау болып табылады. Информатика курсында кәсіптік бағдарлау мақсатында информатикаға және ЭЕМ-ға байланысты мәліметтер берілуі тиіс. Мұнымен қатар, информатиканың практикалық мақсатының “тұрмыстық аспектісі” де бар. Ол күнделікті өмірде, тұрмыста жастарды компьютерлік техниканы сауатты пайдалануға үйретеді.

              Информатиканы оқытудың практикалық мақсаты – оқушыларды практикалық қызметке, еңбекке, басқа пәндерді  оқыту процесінді практикалық есептер шешуге және оны информатикалық қоғамда өмір сүруге дайындауға бағытталған.

              Мектептегі информатика курсының тәрбиелік мақсаты өте зор. Информатиканы оқу барысында ой еңбегінің мәдениеті жаңа саналы деңгейде қалыптасады, оқушы өзінің жұмысын жоспарлай білу, оны ұтымды орындай білу, бастапқы жоспарды оның орындалуымен байланыстыра білу сияқты адамзаттық мәні бар қасиеттер де қалыптасады. Инфрматиканы оқытудағы алгоритмдер мен программалар құру, оларды ЭЕМ-да орындау оқушыдан ойлануды  және шыдамдылықты арттыруды, көңіл қоя білуді, көз алдына елестете білуді талап етеді. Сонымен қатар, жеке адамның табандылық, алдына мақсат қоя білу, шығармашылық, белсенділік көрсете білу, жұмысына жауапкершілікпен қарау, сенімді, тәртіпті болып, бар мүмкіншілікті қолдана білу сияқты қасиеттерін дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану жауапкершілікпен қарауды, жаңа талап қоюды керек етеді.

              Сонымен информатиканы оқытудағы тәрбиелілік мақсат – оқушыны азаматтыққа, адамгершілік қасиетке және жоғары саналылыққа баулуға бағытталған.

              Информатиканы оқып үйренудің жоғарыда аталған мақсаттары бір – бірімен өте тығыз байланысты, оларды бір – бірінен ажыратуға болмайды. Оқушыларға негізгі жалпы білімді беріп болмай, информаитканың тәрбиелік эффектісін алуға болмайды. Мектепте информатиканы оқытудың жалпы мақсаттары нақты оқу процесіне байланысты нақты мақсаттарға айналады. Пәнді оқытудың нақты мақсаттарын анықтау жалпы дидактикадан басталады. Қазіріг қоғамның дамуына байланысты дидактиканың көптеген қағидалары өзгеріске ұшырап отыр.

Єдісті жалпы т‰рде белгілі маќсатќа жетуге баѓытталѓан єрекет тєсілі ретінде аныќтауѓа болады.

              Дидактикада оќушыныњ іс-єрекеті, м±ѓалімніњ іс-єрекеті жєне олардыњ бірлескен іс-єрекеті деп бµледі. Мысалы, оќушыларѓа арналѓан инструкцияны жасау – м±ѓалімніњ іс-єрекеті; инструкциямен ЭЕМ-дегі программамен ж±мыс істеу – оќушыныњ іс-єрекеті; ЭЕМ-де орындалѓан оќушыныњ ж±мысыныњ нєтижесін ќорѓау (тапсыру) – олардыњ бірлескен іс-єрекеті.

              Информатика курсында оќушылар мен м±ѓалімніњ бірлескен іс-єрекетініњ кµлемін ќысќартуда іс-єрекеттіњ тєуелсіз т‰рі салыстырмалы т‰рде елеулі орын алады. Курстыњ маќсаттарыныњ бірі ЭЕМ-мен ж±мыс кезіндегі оќушыныњ педагогтан тєуелсіздігі, одан кейін программистен тєуелсіздігі, µз бетімен білім алуѓа даѓдыныњ ќалыптасуы. Сондай-аќ компьютер м±ѓалім мен оќушы арасындаѓы тєуелсіз іс-єрекеттіњ кµлемін едєуір кењейтеді. Єрине, б±л педагогты іс-єрекетінен толыќ босатады деген сµз емес. Педагогтыњ оќыту алгоритіміндегі ж‰зеге асырылатын білімі мен тєжірибелері оќушыныњ µз бетінділігініњ жоѓарылауына єкеледі.

              Сондай-аќ, информатика курсында танымды басќару мен µзіндік басќару функциясы айќын кµрінеді. Компьютермен ж±мыс істеген оќушыныњ µз бетінділігі басым, оныњ алдына ќойѓан маќсаты бар. М±ѓалімніњ міндеті оќу іс-єрекетін ±йымдастырып, оќушыныњ іс-єрекетін басќару.

              Сµйтіп, оќыту єдісі жалпы маѓынада, оќушыныњ жеке т±лѓалыќ ќасиетін µзгертуге баѓытталѓан танымдыќ іс-єрекетін басќару єдісі ретінде ќарастырылады.

              Оќыту єдісін топтауѓа арналѓан негіздер жиынтыѓы айтарлыќтай. Оќыту єдісін оќыту мазм±ны бойынша топтау µнімді болып есептеледі:

      Єлем жайында білім

      Іс-єрекет тєсілдерін ж‰зеге асыру тєжірибелері

      Шыѓармашылыќ іс-єрекет тєжірибелері

      Эммоционалдыќ ќ±ндылыќ ќатынас тєжірибесі.

Б±ѓан оќушыларды тєрбиелеудегі педагогтыњ єсері де ќосылады.

Оќушылардыњ белсенділігі мен µз бетінділігініњ негізгі дидактикалыќ функциясы  оќыту мазм±нымен тыѓыз байланысты. Дайын мєліметті мењгерудегі репродуктивті іс-єрекетте оќушыныњ белсенділігі тµмен болатыны, ал проблемалыќ іздеу тєсілінде, шыѓармашылыќ іс-єрекетте белсенділіктіњ жоѓары болатыны белгілі. Информатиканы ќабылдау тєсілі бойынша топтау дєст‰рге айналѓан: сµздік єдіс, пєндік шолу жєне практикалыќ.

Сондай-аќ, єдістерді топтаудыњ тµмендегідей негіздері бар: білім алу тєсілі (теория жєне практика), кері байланысты ж‰зеге асыру тєсілі (баќылау жєне µзіндік баќылау), оќушылардыњ ойлау єрекеттері (логикалыќ аспект).

Информатиканыњ мазм±нына ќатысты оќытудыњ наќты єдісін аталѓан белгі параметрлердіњ комбинациясы ретінде т‰сінуге болады.

Енді информатиканы оќытуѓа ќатысты мањызды деп есептелетін наќты єдістерді ќарастырайыќ.

Єлем жайында білім. Оќушыныњ єлем жайында білімді мењгеруі, ќабылдау, т‰сіну, еске саќтау арќылы ж‰реді, Ал, єлемді, мысалы, адамды ќоршаѓан заттар єлемі, оныњ єлеуметтік ортасы, компьютерлік єлем, адамныњ µзініњ ішкі єлемі тєрізді аќиќаттылыќ арќылы т‰сінуге болады. Заттар єлемі мен олардыњ арасындаѓы байланысты оќушылар ќоѓамыныњ информациялыќ ресурсына кіру арќылы жєнеЭЕМ-де модельдеу арќылы таниды. Білім беру ж‰йесініњ алдындаѓы м‰мкіндіктер енді ѓана ашылуда. Дєст‰рлі єдіс м±ѓалімніњ сµзі мен кітапќа с‰йенеді.

Єлеуметтік орта компьютерлік єлемніњ тєртіп ережесі арќылы, компьютерлік желіде, ±жымдыќ ж±мыста адамдардыњ бір-біріне µзара єрекеттесуі арќылы ашылады. Компьютерлік єлемді ‰йрену оќушылардыњ ізденушілік зерттеу іс-єрекеті арќылы ж‰зеге асырылады, мысалы, компьютердегі ойын ережесін, логикасын мењгеру тєрізді.

¤зіндік тану компьютермен бейнеленетін жеке іс-єрекетін ойлау рефлекциясы арќылы ж‰зеге асырылады. Компьютер іс-єрекеттіњ нєтижесін жылдам бере отырып, дєл осындай ойлау сапасыныњ дамуын ќамтамасыз етеді.

Іс-єрекет тєсілін ж‰зеге асыру тєжірибелері. Іс-єрекеттіњ ‰лгісін кµрсету жєне инструктаж жолымен компьютерлік єлемніњ ‰немі дамып отыратын жањалыѓы мен оќушылардыњ ізденушілік белсенділігі арќылы беріледі. ЭЕМ-мен ж±мыс істеуде іс-єрекеттіњ стандарты т‰ріне бара бар оќыту єдісі аќыл-ой єрекетін сатылап ќалыптастыру болып табылады. Дайын программа мен диалогты мењгеруде жєне клавиатурамен ж±мыс істеу даѓдысын ќалыптастыру ‰шін де б±л єдіс ќолданылады.

Шыѓармашылыќ іс-єрекет тєжірибелері. Шыѓармашылыќ іс-єрекет тєжірибелері проблемалыќ есептер шыѓару, таныс емес ќ±ралдарды мењгеру, модельдеу арќылы ќалыптасады. Б±л жерде м±ѓалімге тєн тєсіл – бір мєнді аныќтауды талап ететін есепті ќою. Программалау мен модельдеу саласындаѓы шыѓармашылыќ тєжірибесі – ашыќ программалар єдісімен берілуі м‰мкін. Б±ѓан ±ќсас тєжірибелердіњ кµлемі шаѓын, ол информатиканыњ жас ѓылым саласы екенімен т‰сіндіріледі.

Эмоционалды ќ±ндылыќ ќарым-ќатынас тєжірибесі. Эмоционалды ќ±ндылыќ ќарым-ќатынас тєжірибесі оќушылардыњ бір-бірімен жєне м±ѓаліммен ќарым-ќатынасы процесінде пайда болып, таратылады. Мектеп практикасында оќушыларѓа тікелей єсер ететін бірќатар тєжірибелер жинаќталды. Педагогтыњ жеке басыныњ ‰лгісін, оныњ іс-єрекетін, оќушылармен, єріптестерімен жєне ќоѓаммен ќарым-ќатынасын компьютерлік желі арќылы баѓалау м‰мкін емес.

Информатикаѓа тєн тєрбиелік баѓытта ж±мыс істейтін оќыту єдісін атау ќиын, біраќ, информатиканы оќыту барысында ж‰зеге асырылатын жаѓдайларды кµрсетуге болады. Ол оќушыларѓа µзініњ ж±мысын жазуды ±сыну, программада ќате жібермеуге ќойылатын талап (ж±мыс нєтижесіне оќушыныњ жеке жауапкершілігі), сондай –аќ, эстетикалыќ ќ±ндылыѓы бар мєселе – оќушыныњ жауабына кластыњ кµњілін аудару болып табылады.

Оќытудыњ сµздік єдісі. Классикалыќ педагогика µз уаќытында сµзбен білім берудіњ жеткіліксіз екенін мойындаѓан болатын. Сондай-аќ, информацияны кітаптан, лекциядан алу жеткіліксіз, заттарды µз бетімен танып, баќылау арќылы информация алу мањызды.

Кµрнекілік єдісі. Информатика курсындаѓы кµрнекілік єдісі – оќушыныњ жолдасыныњ немесе м±ѓалімніњ ж±мысын баќылау, одан кейін компьютерлік ортаныњ ж±мысыныњ µзгерісін баќылау. Енді олардыњ ішіндегі негізгілерін ќарастырайыќ.

Иллюстрация. Информатика курсында информацияныњ тањбалыќ табиѓатын толыќ бейнелеп кµрсетуге м‰мкіндік бар. Бєрінен б±рын, кµзге кµрінбейтін нєрселерді бейнеленгенніњ пайдасы зор. Мысалы, таќтада сандыќ немесе текстік мєндермен жазылѓан тіктµртб±рышты кµрсету (ЭЕМ-ніњ барлыќ зердесініњ ‰лгісін, зерденіњ ±яшыќтарын кµрсету). ЭЕМ-мен алѓашќы танысу ретінде ќаѓазѓа бейнеленген клавиатураны кµрсету, ол µзі де кµрініп т±р, біраќ клавиштардыњ ќызметі сµзбен т‰сіндіріледі. Б±л жерде иллюстрация сµзбен жалѓастырылады.