«Ата-Тек-Астана» шағын бизнес орталығының құрылуы

   Басқару процесі дұрыс өту үшін әрбір  бөімшедегі жауапкершілік пен құқық  бірлігін қамтамасыз ету принципін  ұстану қажет. Жауапкершілікпен қатар  құқықтардың көп болуы тәжірибеде басқарушылық өз беттілікке әкеледі: жеткіліксіздік іскерлік белсенділік пен ынтаны тоқтатады, өйткені үлкен алушылық мұнда ірі жағымсыз жағдайларға әкелуі мүмкін.

   Басқару процесінің маңызды принципі болып  материалды ынталандыру, қызмет бойынша жоғарылау, өзін жүзеге асыру, жаңа білімдер мен қабілеттілерді алу сияқты әртүрлі ынталандырулар көмегімен қолданылатын жеке қызығушылық негізінде басқаруға қатысушылардың жарысуы табылады.

   Персоналды  басқару дегеніміз жұмыс берушілер  мен жалға алынған жұмысшылардың арсындағы сенімді әлеуметтік серіктестікті шағын бизнестеғы әлеуметтік саясатын қалыптасуын қамтамасыз ететін менеджменттің басты бөлімі. Фирмалардың, шағын бизнестердың кез-келген коммерциялық түрлерінің  және жұмыс бастылықтық кез-келген фирмаларының қызметкерлерді басқарусыз дұрыс жұмыс жасауы мүмкін емес.

   Персоналды  басқару стратегиясы шағын бизнестеғы бір-бірімен байланысты жақтардың қызметтерінің әділеттілігі мен тиімділігінің үйлесімді болуынан туындайды. Мұның мәні жеке адамдар мен әртүрлі әлеуметтік топтардың бірегей тиімді шағын бизнесға біріктіруде. Яғни ондағы қызметкерлердің мотивациялық қалыптасуы шағын бизнестің табысы үшін жасалады.

   Нарық жағдайындағы шағын бизнесты, персоналды басқару жүйесі қызметкерлері мен жұмыс істеуі және жаңа реформаларын енгізуде. Кадрлық мәселелердің комплекстік шешімдерін жаңа жүйелік және аяқталған негізде кадрлық саясат концепциясын иемдену керек.

   Шағын бизнес жұмысшылары обьект болып есептеледі, өйткені олар өндіріс процесінің бір бөлігі болып табылады. Сондықтан персоналды басқарудың негізгі мағынасы – шағын бизнесте жоспарлауды құру, қайта бөлу және адам ресурсын әлеуметтік пайдалануға байланысты және де осы көзқараспен шағын бизнестің материалдық элементтерін басқаруына ұқсас қарастырылады.

   Шағын бизнесте персоналды басқару дегеніміз еңбек функцияларын атқару кезінде жұмысшылардың қызметі мен жүріс-тұрысының потенциялын максималды пайдалану мақсатымен қызығушылыққа басқарушы, әсер етуші комплексі, яғни, прициптерге, әдістерге, құралдарға және формаларға байланысты болады.

   

                                    

                                            Шағын бизнестің

                                                ресурстық

                                                 Потенциялы

     
 
 

 

   

 

   Сурет 1. Шағын бизнестің ресурстық потенциалының құрылымы

   Персонал  дәсетүрлі түрде шағын бизнестің басты ресурстарының түрі ретінде қарастырылады. Шағын бизнестің ресурстық потенциялының құрылымы жоғарыдағы бірінші суретте көрсетілген.

   Шағын бизнестің қызметінің мазмұны бойынша персоналды басқаруға мынандай анықтама беруге болады: персоналды басқару – бұл шағын бизнестің қызметкерлерінің тиімділік құрамына бағытталған шағын бизнесдық, экономикалық, қаржылық, техникалық және басқа да шараларды жүзеге асыру әдістері мен мерзімдерінің жиынтығы. Пресоналдың тиімді құрамы дегеніміз кәсіпорынға қызметінің максималды тиімділікпен қамтамасыз етуге көмектесетін санды және сапалы персоналды құрамы. Персоналды басқаруды әкімшілік технологиялар ретінде қарастыруға болады. Оған мынандай этаптар кіреді:

   -персонал рекрутингі (іздеу, таңдау, жұмысқа алу);

   -персоналды бейімдеу;

   -персоналды ынталандыру;

   -тренинг;

   -персонал қызметінің нәтижесіне контролинг (есептеу және аналыз);

   -персоналды ауыстыру, жұмыстан шығару.

   Персоналды  басқарудың мақсатын екі түрге бөлуге болады. Біріншіден, персоналды басқарудағы  соңғы мақсат – шағын бизнестің экономикалық тиімділігін максималдауға көмек беру. Яғни заң шегінде қалып, қоғам алдында іскерлік имиджін сақтап қалу.

   Екіншіден, персоналды  басқару бойынша қызметті жүзеге асыру. Шағын бизнесды белгілі бір шығындарға алып келеді. Шағын бизнестің персоналды басқаруына кеткен жиынтық шығыны:

   -персонал рекрутингіне кеткен шығындар;

   -персонал тренингісіне кеткен шығындар;

   -персонал котроллингіне кеткен шығындар;

   -персонал жұмысына кеткен шығындар;

   -жоспарлау, анализдеу және есеп  беруге кеткен шығындар.

   Персонал  қозғалысын айналым интенсивтілігі, тұрақтылық коэффиценті, ағымдылық  коэффиценті және т.б. сияқты бірқатар көрсеткіштер көмегімен сипаттауға болады.

   Кез келген шағын бизнес персоналы бір типті емес, яғни адамдар өзара ерекшеленеді – жынысы, жасы, білімі, мамандығы, біліктілігі, қызметі бойынша.

   Олардың негізінде персонал құрылымын құрайтын жұмысшылар тобын бөліп көрсетеді. Ол статистикалық және аналитикалық болуы мүмкін.

   Персоналдың статистикалық құрылымы категориялар арасы мен қызметтер тобында қозғалыс пен бөлінуді сипаттайды. Мысалы, қызметтің негізгі түрлерінің персоналын (негізгі және қосалқы, ғылыми-зерттеу және  конструкторлық – тәжірибелік бөлімшелерде, басқару аппаратында, өнім шығарумен айналысатын немесе осы процестерге қызмет көрсететін тұлғалар) және  қызметтің негізгі емес түрлерін (жөндеу, тұрғылықты коммуналды шаруашылық, әлеуметтік сфера бөлімшелері) бөліп көрсетуге болады. Олардың барлығы өз бөлімшелерінде басшылар, мамандар, инженерлі-техникалық жұмысшылар, қызметкрлер, жұмысшылар қызметін атқарады.

   Аналитикалық  құрылым арнайы зерттеулер мен есептеулер негізінде анықталады және жалпы және жекеге бөлінеді. Жалпы құрылым қатынасында персонал жұмыс стажы, білімі, мамандығы сияқты белгілер бойынша қарастырылады, ал жалпы құрылым жұмысшылардың әрбір категорияларының ара қатынасын сипаттайды: мысалы, «қандай да бір құралдарсыз және олармен қарапайым ақыл–оймен айналысатындар», «жұмысты машинамен емес, қолмен орындайтындар», «машиналар мен механизмдерге қызмет көрсету бойынша қол жұмысын орындайтындар» және т.б.

   Менеджмент  бойынша әдебиеттерде «персоналды басқару» түсінігіне көптеген анықтамалар берілген. Бұл персонал менеджменті, персонал маркетингі, персонал экономикасы, кадрлық менеджмент, адам ресурстары менеджменті, және әлеуметтік менеджмент. Әр түрлі әдебиеттерді зерттей отырып, қандай да бір анықтаманы алсақ та, мәні бірдей  -  негізінде адамға бағытталған, одан максималды беруді алу үшін оның мотивациясын мақсаттық өзгерту бойынша шағын бизнес қызметі жатыр,  сәйкесінше шағын бизнестің барлық қызметінің жоғары шекті нәтижелеріне жету. Персоналды басқару - бұл көптеген элементтер жиынтығы. Персоналды басқарудың принципиалды схемасын 2 суретте көруге болады.

   Персоналды  тиімді басқару нәтижесі болып жұмысшыларды тапсырмаларды орындауға жинақтау, шағын бизнесмен белгіленген стратегиялар, жұмыс бастылардың интелектуалды және физикалық мүмкіндіктерін тиімді пайдалануды қамтамасыз ету, олардың потенциалын жүзеге асыру, өмір сапасын арттыру, іскерлік және моральдық климатты жақсарту, персонал шағын бизнесының мамандалған және әлеуметтік топтардың  өзара пайдасына жету, шағын бизнес күтулерінің интеграциялары мақсатында жұмысшыларда шағын бизнесға қажетті қызығушылықтармен тәртіпті қалыптастыру. Персоналмен жұмыстың соңғы мақсаты – маманданған қызметпен байланысты жұмысшы қызығушылықтары мен шағын бизнес күтулерінің максималды жақындауын қамтамасыз ету.

   Персоналды  басқару бойынша мамандар-менеджерлердің жеке қызмет түрінің экономикалық жағдайдың  пайда болуы еңбектің сыртқы өндірістік-тұрмыстық жақтарын қозғайтын, адамдық ресурстардың минималды салымдарынан бас тартуды білдіреді. Жаңа концепция жұмысшылар қызметінің экономикалық критерийлерінен шығады, жеке түлғаның және де маманданған және әлеуметтік топтардың мүмкіндіктерін және қабілеттерін максмиалды ашу, персонал тренингі және оқу үшін қажет инвестициялар бағытталады.

   Персоналды  дамытуға кеткен ақшалай қаражаттар мен пайда түрінде алынатын нәтижелердің сәйкестік принципі Казақстанда  жалпы танылған болып қана емес, сонымен қатар менеджмент үшін алдыңғы қатарлы болып табылады. Мұндай әдістеме бизнестің ұзақ мерзімді стратегиясына негізделеді, толығымен оған сәйкес келеді, және өндірістік-техникалық және әлеуметтік-экономикалық сфераларда персонал қызметінің өзгерісіне септігін тигізеді. Персоналды басқару жүйесін 2 жүйеліктерге бөлуге болады: тактикалық және стратегиялық. Біріншісіне жұмыс күшін жинауды шағын бизнестестыру (іздеу, сұхбаттасу, тестілеу, құжаттарды толтыру); кадрларды дайындау, қайта дайындау және біліктілігін арттыру, бөлу, орналастыру, қозғалысты, жұмысшыларды жұмыстан босатуды шағын бизнестестыру; олардың ары қарай өмір сүрун бағалау; жағдайын талдау негізінде бір жыл рамкасында кадрларға қажеттіліктер мен жоспарлау мен ағымдағы есепке алу.

   Стратегиялық  жүйе персонал құрылымын, жұмыс уақытын тиімді пайдалануды, жұмыс бастылық, өндірістің даму болжамдарын талдау негізінде перспекивті кадрлық саясатты жасап шығаруға бағытталған.

   Персоналмен жұмыс соңғы жылдары белгілі  бір ережелерді ұстануға тиісті барлық деңгей мен бағыттардағы басшылардың негізгі міндетіне айналды. Олардың негізгілері келесілер:

   - еңбек туралы заң талаптарына  сөзсіз бағытталу;

   - жұмыс күшінің табиғи қозғалысының  тенденциялары мен нарықтық жағдай  болжамынан, дамуынан шығатын міндеттерінен  персоналда тек қана ағымдағы ғана емес, сонымен қатар перспективт қажетіліктерді есепке алу;

   - шағын бизнес қызығушылықтарымен оның жұмысшыларының балансын ұстану;

   - жұмысбастылықты сақтау мен  жұмыстан босатуларды қысқарту  үшін жағдайлар жасау;

   - әрбір адам туралы максималды  қарау, оның құқықтарын, бостандығын, жетістіктерін сыйлау.

  Персоналды  нәтижелі басқару әлеуметтік серіктестікке  негізделеді, ол дегеніміз әкмшіліктің, еңбек ұжымының, кәсіподақтың кей  кездері мемелкеттің де өзара  байланысты іс-әрекеттері. Екі жақ  кейбір талаптардаы орындаулары керек.

  Еңбек ұжымы – еңбек өнмділігін өсіру, жұмыс сапасын арттыру, тапсырмаларды  орындау уақытын ұстану, өндірістік және басқа заттар, еңбек нәтижесі туралы материалдық және моральдық  жауапкершілік.

  Әкімшілік – жұмысбастылықты қамтамасыз ету, массалық жұмыстан босатылуды жою, жұмысшыларды материалды ынталндыру, баға өсіміне  сәйкес еңбекақыны индексацилау, уақытша  жұмысқа қабілетсіздік пен жұмыс  болмаған жағдайда жұмысшыларды әлеуметтік көмекпен қамтамасыз ету.

  Үкімет  – мемлекеттік тапсырыстарды  беру, ресурстармен қамтамасыз ету, поротекционизм саясатын жүргізу, мемлекет есебінен жұмысшыларды қайта квалификациялау, жұмысын  жоғалтқан тұлғаларды қамтамасыз ету.

  Әлеуметтік  серіктестік рамкаларында ұжымға ағымдағы және перспективалық әлеуметтік бағдарламаларды, мәдениет және жақсарту шаралары жоспарларын қарастыруда және бағалауда еңбекті шағын бизнестестырудың прогресивті нормаларын енгізуде, жасап шығару нормаларын қайта қарауда, төлеу жүйелері мен табыстар индексациясын бекітуде қатысуға мүмкіндік туады.  
 

   1.2 Персоналды басқару жүйесінің принцип тері мен әдістері 

   Шағын бизнестегі персоналды басқару жүйесіндегі принциптердің құрылуы екі топқа бөлінеді:

   1) Персоналды басқару жүйесін құруға  арналған талаптар принципі;

   2) Персоналды басқару жүйесін дамыту  бағытын анықтайтын принцип.