Информатика негіздері

Мақсаты: Ақпарат дегеніміз не, информатика пәні нені үйретеді,  компьютерді қай салада және қалай пайдалануды білу. 

 

 Қысқаша теориялық мәлімет.

1. Ақпарат дегеніміз не?

 Түрлі объектілер, құбылыстар мен процестер  және т.б. жөніндегі мағлуматтар ақпарат делінеді. Ақпаратты сандық кесте, сурет, текст сияқты түрлітүрде көрсету, жинастыру мүмкін.

ЭВМ-ді компьютер деп, автоматты құрылғының не адамның өндеуіне бейімделіп дайындалған сандық, символдық, текстік т.б. ақпаратты берілгендер деп атайды.

Түрлі салаларда жиі  пайдаланылатын берілгендер мен  программалар көп болғандықтан, олар әр түрлі материалдардан тұратын  магниттік таспаларға, дискілерге жазылып, сақталып қойылады.

Информатика - информация (ақпарат) қасиеттерін және оның көрсетілуі мен автоматты түрде өндеу әдістерін зерттейтін комплексті ғылым.  ЭВМ-нің техникалық мүмкіндіктерін пайдаланып, информацияны жинақтау, өндеу және оны пайдаланушыларға жеткізіп беру тәсілдерін информациялық компьютерлік технология деп атайды.

2. Компьютер жұмысының принципы.

Компьютер информацияны арнайы қүрылған программалар арқылы ғана өндей алады. Жалпы оның орындайтын негізгі жұмысы: информацияны өндеу, өнделген информацияны сыртқа шығару, сақтау. Информация машинеге оның жад  не ішкі жад, жылдам жад деп аталатын  құрылғысына кодталған күйде өндіріледі.

3. Информацияның өлшем бірлігі.

Есептеуіш техникасында информацияның өлшем бірлігі  үшін бит және байт алынған. Байт – 8 биттен тұратын тізбек.

Компьютер жұмыс істеу  үшін оны әртүрлі программалармен жабдықтау қажет. Программалардың  екі түрі бар. Біріншісі мәшіне жұмысын басқаруға арналған, оларды жүйелік не операциялық жұйе деп атайды. Екіншісі – информацияны өндеп, нәтиже алу үшін  пайдаланушылардың дайындалған программалары. Оларды қолданбалы программалар деп атайды. 

 

3.Жадтың сыйымдылығы.

Информация ЭВМ-нің жад не ішкі жад, жылдам жад, оперативті жад деп аталатын құрылғысына кодталған күйде ендіріледі. Жадта орналастырылған байттар санын жадтың сыйымдылығы не көлемі деп, әр байттың нөмірін оның адресі деп, адреске сиятын биттер санын ұяшықтың ұзындығы не жадтың  разрадтығы деп атайды.

Компьютер жад өрісіне (адреске) енгізілген информацияға бірден айналым жасап, оны өндей алатын етіп құрылған. Осылайша  бірден өнделетін  биттер санын процессордың разрядтығы деп атайды, ол –ЭВМ-нің негізгі сипаттамаларының бірі.   

 

Бақылау сұрақтары:

1. Ақпаратқа не жатады?
1. Ақпараттың қандай түрлерін білесіз?
2. Ақпаратты алу және алмастыру дегеніміз не?
3. Компьютер жұмысының принципы неде?
2. Мәлімет деп нені айтамыз?
3. Информатика, информациялық технология дегеніміз не?
4. Екілік код дегеніміз не? Ол не үшін қолданылады? Информацияның өлшем бірліктері.
5. Бит, бай ұғымдарын қалай түсінесіз?
6. Процессордың разрядтығы дегеніміз не?
7. Қолданушы интерфейс деп нені айтады?

7. Программа дегеніміз не?

8. Программалық жасақтама дегеніміз не?
9. Жүйелік сатыдағы программалар қандай қызмет атқарады?
10. Қызметтік программалар деп нені айтады?
11. Қолданбалы программалар не үшін қолданылады?

 

  

Тапсырмалар:

«Компьютерді пайдалану  салалары» тақырыбына реферат түрінде  қысқаша мәлімет дайындау.

 

Дербес компьютердің сыртқы негізгі құрылғылары. Дербес компьютердің есте сақтау құрылғылары.

1. Дербес компьютердің негізгі  құрылғылары:

• клавиатура;

• жүйелік блок (микропроцессор, жад, қоректену блогы, енгізу-шығару порттары, сағат таймер);
• принтер:
• иілгіш магриттік дискіде жинақтауыш (дискіжекет, CD-ROM).

2 Қосымша құрылғылары:

• тышқан;
• сканер;
• модем;
• мультимедия т.б.

Енгізу/шығару құрылғылары  мен процессор арасында алмастырылатын информация алмасу алдында адаптер деп аталатын осы құрылғылардың жұмысын үйлестіруші интегралдық схема келіп түседі.

Мәліметтерді сақтауға арналған құрыл – иілгіш магниттік  дискілер. Оларды сыртқы жад деп  атайды. Сийымдылығы 1,44Мб. CD-ROM-ды пайдаланатын компакт (лазерлік) дискілердің көлемі 600-700 МБ. Оларда музыка, кинофильмдер енгізіліп тұрады.

Компьютер құрамында  иілгіш магниттік дискімен жұмыс  істеуге арналған бір не екі дискіжетек бар. Оларға А:,В: атаулары, ал С:;D:,E: және т.б. атаулары қойылған. Осы әдіспен белгіленген винчестер бөлімдерін логикалық дискілер деп атайды.

Пернетақтасының құрылымы:

 

ENTER	Енгізу, келесі жолға  өту
TAB	8 символға курсорды  жылжыту
Caps Lock	Үлкен әріптермен жазу
Insert	“Ығыстыру” пернесiн басқанда курсордың бейнесi квадрат түрiне келiп, келесi терелетiн таңба курсор тұрған жерден енгiзiлiп, оң жақтағы таңбаның бәрi әрi қарай бiр орынға ығыстырылады.
Delete	Символдарды жою
Home	Курсор қатардың  басына жылжыту
End	Курсор қатардың соңына жылжыту
PageUp, PageDown	Экранға симайтың келесi бетiн көрсетедi
Ctrl, Alt, Shift	Басқа пернелердің қызметін өзгертетін пернелер
F1-F12	Функционалдық пернелер
ESC	Әрекетті  болдырмау
NumLock	Алфавиттік-цифрлық режимді  ауыстыру

Ctrl + Alt + Delete - ЭВМ-дi өшiрiп оны қайта ске қосу жұмысын жүргiзедi.

 

Тапсырма.

«Блокнот» программасына  кіріп мәтін теру және оны құрал  тақтасы арқылы форматтау.

Бақылау сұрақтары:

1. Дербес ЭВМ дегенiмiз не?
2. Дербес ЭЕМ-дің қандай типтерін білесіңдер?
3. ДК негізгі құрылғыларын атап шығыңдар. Олардың іс-әрекеттері қандай?
4. Жүйелік блок қандай бөліктерден тұрады?
5. Процессор деп қандай құрылғыны атайды? Микропроцессор дегеніміз не?
6. Ақпаратты енгізу-шығару құрылғылары.
7. Компьютердің  мультимедиа аппараттық құрылғысы не үшін
8. керек?
9. Компьютер жұмысының принципі. Жад (ішкі, жылдам) деп қандай құрылғыны айтады.
10. Адаптер, драйвер, таймер дегеніміз не?
11. Иілгіш магниттік диск дегеніміз не, оның қандай түрлерін білесіңдер?
12. Логикалық диск дегеніміз не?
13. Принтерлердің түрлерін атап шығыңдар.
14. Пернетақта пернелерінің орындайтын іс-әрекеттерін атап шығыңдар.
15. Мәлiмет енгiзу барысында кеткен қатенi қалай жөндеуге бо
16. лады?
17. Сөз тiркестерiн теруде кеткен қатенi қалай жөндеуге болады?
18. Функционалдық пернелердің қызметін атап шығыңдар.
19. Документті парақтап қарап шығу пернелері?

 

№2 ЗЕРТХАНАЛЫҚ  ЖҰМЫС

Тақырыбы: Санау жүйесі. Ақпаратты кодтау.

Мақсаты: Информацияны сақтау құрылғысымен таныстыру, санау жүйелерiнде есептер шығаруға үйрету.

 

Әдістемелік нұсқау.

Санау жүйесi дегенiмiз сандарды цифрлiк таңбалар арқылы жазу мен оқыту тәсiлдерiнiң жиынтығы. Дербес компьтерлер екiлiк, ондық, оналтылық санау жүйелiрiнде жазылған кодтар мен не сандар мен жұмыс iстейдi. Компьютерде әдетте ондық емес позициялық екілік санау жүйесі, яғни 2 негіздеуші бар санау жүйесі қолданылады.

 

ЕКІЛІК САНАУ  ЖҮЙЕСІ.

Екілік жүйеде кез-келген сан екі 0 және 1 цифрларының көмегімен  жазылады және екілік сан деп аталады.Екілік санның әрбір разрядын бит деп атайды.

 

ОН АЛТЫЛЫҚ  САНАУ ЖҮЙЕСІ.

Екілік санды жазуды қысқарту үшін 16 негіздеушібар санау  жүйесі қолданылады. Бұл жүйені он  алтылық деп атайды.

Он алтылық позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін ондық санау жүйесінің цифрлары 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 және жетпейтін алты цифрды белгілеу үшін ондық сандарының мәні 10,11,12,13,14 және 15 болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері:A,B,C,D,E,F қолданылады. Осылайша ондық жүйенің барлық цифрлары және сонымен қатар латынның  алты әріптері он алтылық жүйенің “цифрлері” болып табылады.

АУЫСТЫРУ ЕРЕЖЕСІ.

 Санды екілік санау  жүйесінен ондық санау жүйесіне ауыстыру үшін екілік санды коэффициент-сандармен екілік дәреже қосындысы түрінде ұсынып , осы қосындыны табу керек.

Нақты N санының кез-келген q санау жүйесiндегi жазылу үлгiсi: N=a_k-1a_k-2…a₁a₀. Q=2 үшін мұндағы a_k цифрлары 0 не 1 болатын екілік санау жүйесінің базистік цифрлары (к=0,1,2,…,n-1)7

Сандарды бiр  санау жүйесiне екiншi санау жүйесiнiн  ауыстырғанда төмендегi ережелердi пайдаланады.

Ереже 1. Кез келген q – санау жүйесінде берілген бүтін санды ондық санау жүйесінде өрнектеу үшін оны

а_n-1*q^n-1+a_n-2*q^n-2+…+a₁*q+a₀*q⁰

 түрінде жазып, есептеуді ондық жүйесінде болғаны (q=2,3,16,…).

Мысалы:

0*2⁷+1*2⁶+0*2⁵+0*2³+0*2²+0*2¹+1*2⁰=65

11111111₂=255₁₀

111101₂=61₁₀

1111110₂= 125₁₀

 

Ереже 2. Ондық санау жүйесінде берілген N-ге тең бүтін санды q санау жүйесінде өрнектеу үшін, алдыен N –ді q-ге бөліп, оны  N=q*p1+r1 түрiнде жазып алу керек (p – бөлiндi, r - қалдық).

Егер p1>= q болса, оны да q-ге бөлiп p1 = q*p2+r2 түрiне келтiру керек. Бұл процесс pk < q болғанда тоқтатамыз. Соңғы бөлiндiнi, соңынан басталған қалдықтарды бiр-бiрiне тiркеп жазып шықса болғаны. 
N₁₀=(p_kr_k-1…r₁)q ,        k>=1 ,    p_k < q.

 

 

Мысалдар:

1) 65 ондық кодын екілік  жүйеде жазу керек.

 65=2*32+1   65₁₀=1000001₂

   32=2*16+0

   16=2*8+0

   8=2*4+0

   4=2*2+0

   2=2*1+0

   1<2

2) 65 ондық кодын он алтылық жүйеде жазу керек.

65=16*4+1  65₁₀=41₁₆

4<16

3) 125₁₀ = 175₈

4) 645₁₀=1205₈ =10100101₂

5) 127₁₀=1111111₂

6) 341₁₆=(3*16²+4*16¹+1*16⁰)₁₀=468₁₀

  Ереже 3. Дұрыс бөлшектi негiзгi q санау жүйесiнде өрнектеу үшiн оны q-ге көбейтiп, шыққан нәтиженiң бөлшек бөлгiн тағыда q-ге көбейту керек тағы сондай.

Бұл процесс көбейтiндiнiң  бөлшек бөлiгiнде ноль шыққанға дейiн не керектi дәлдiк табылған кезде тоқтатылады. Осыдан соң аралық, нәтижелердiң бүтiн бөлшектерiн алыну ретi бойынша бiр – бiрiне тiркеп жазса жеткiлiктi.

Мысалдар:

!)  25,25 ондық жүйеде  берiлген, осы санды сегiздiк және  екілік  жүйеге көшіру керек. 

25,25₁₀ = 25₁₀+0,25₁₀

 

	25	8		0	25
	24	3			8
	1			2	00

 

25,25₁₀ = 31,2₈

31,2₈= 011001,010₂=  11001,010₂

2) 0,728 санын ондық санау жүйесінен сегіздік санау жүйесіне ауыстыру.

	0	7	2	8
*				8
	5	8	2	4
*				8
	6	5	9	2
*				8
	4	7	3	6

 

0,728₁₀=0,564₈

3) Ондық негізінде  6,875 санын екілік негізге тікелей  көшіріңдер:

6,875₁₀=6₁₀+0,875₁₀

 

6	2				0	8	7	5
6	3	2		*				2
0	2	1			1	7	5	0
	1			*				2
					1	5	0	0
				*				2
					1	0	0	0