Коммерциялық банктерді рейтінгін бақылау

Банктің қаржылық жағдайын бағалау әдістері:

• Баланстың дұрыстығын тексеру;
• Банктердің санацияларының жоспары;
• Құру және талдау;
• Міндетті резервті Фондына есептеу сомасын депозиттеу;
• Есептеу жағдайының оперативті бағалау;
• Кредиттік ұйымның депозиттік операцияларының бағасына әдістамелік ұсынымы.

Банктер рейтингін құрастырудың әдістемесі (методикасы):

• Банк сенімділігін бағалаудың рейтингтік жүйесі (CAMEL);
• Банк сенімділігінің рейтингі (В.С. Кромонова методикисының негізінде);
• Банктің қаржылық жағдайының коэффициенттік экспресс-анализі (жедел-талдауы);

Эксперттік  талдау жүйесі банкте қолданылатын автоматтандырылған банктік жүйесімен үйлесе (бірігіп) жұмыс істейді, бұл өз кезегінде:

• айналым және сальдолық баланстың күнделікті талдау жүргізуіне. Сальдолық балансты талдау кезінде жүйе активтердің сапасын банктің өтімділігін және пайдалылығын сипаттайтын шоттардың агрегирленген аналитикалық топтарының қалдықтарын және коэффициенттерін санайды (бағалайды);
• активтер мен пассивтердің орналастыру-тарту мерзімдерімен байланысты тепе-теңділігінің негізінде алынған ақпараттар бойынша GAP-талдау өткізу;
• орналастырылған қаржы құралдарын пайдалылығы мен тартылған қаржы құралдардың шығын деңгейінің негізінде алынған ақпарат негізінде активтердің тиімділігін максималдау;
•    міндетті есептілік құруға мүмкіндік береді.

    Стандартты  есептіліктің басқа да түрлерін құрастыруға  мүмкіндік     беретін басқа  да әдістер қосуға болады.

    «Жиынтық  кестелер» талдау құралы – жабдығы.

    Жиынтық кестелер – арнайы бағдарламалау (программалау) тілдерін білмей – ақ , бір уақытта  мәліметтерді бірнеше ақпарат көздерінен таңдап алып, қажетті ақпаратты құрылымдап құрастыруға мүмкіндік беретін  арнайы мәліметтерді өңдеуге арналған аналитикалық құрал.Жиынтық кесте  таңдап алынған нәтижені қалауыңызша  өзгертуге болатын графикалық режимде  көруге болады, бұл құралды интуитивті түсінікті және ыңғайлы етеді. Қолданушы  өз қалауынша иерархия күйінде әрбір  деңгейдің бөлшектенуі көрсетілген  агрегирленген көрсеткіштерді құрып, мәліметтерді аналитикалық бағыт бойынша  реттеп алуына болады. Осындай мәліметтер моделінің көмегімен қолданушылар күрделі сұраныстарды жасап, есеп беруді құрастыру, мәліметтердің ішкі жиынын алу.

    Қосымша өнімдер (қызмет көрсет):

• банктің қаржылық жағдайын тапсырыс арқылы тұрғызу (зерттеу);
• тапсырыс бойынша қаржылық талдау жүйесін құру;
• тапсырыс берушінің алгоритмі бойынша методологиялық қосымшалар құрастыру, сонымен қатар ТМД елдері мен таяу шет елдердің шот – жоспарына да байланысты;
• тапсырыс бойынша қаржылық талдаудың нақты есептерін шешу үшін әдістерін құру;
• таңдап алынған параметрлер бойынша банк рейтингін құру;

Банктердің  несие рейтингінің рейтингтік шкаласы (шәкілі).

    Рейтингтік  класс арқылы банктің қаржылық жағдайы  және өз тәуекелділіктерін басқару  сапасы бірыңғай анықталады. Банктің  сенімділік деңгейіне байланысты банктер 4 классқа бөлінеді: А, В, С және D. А, В, және С төлей алу көрсеткішіне, қаржылық тұрақтылығына және даму болжамына  байланысты бірнеше класстарға бөлінеді. Нәтижесінде банкке келесі рейтинг  меншіктелуі мүмкін (барлық класстар сенімділік деңгейінің төмендеу тәртібімен көрсетілген):

    А++ класы

    Позитивтік  дамуы бар сенімділіктің жоғарғы  деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк қаржылық міндеттерді қазіргі заманға  сай орындайды, жоғарғы мүмкіндікпен қамтамасыз етеді. Орташа мерзімді дамуда нарықтық көрсеткіштер мен макроэкономикалық ыңғайсыз өзгерістерге қарамастан міндеттері жоғары мүмкіндікпен орындай алады.

    А+ класы

    Тұрақты дамуы бар сенімділіктің жорғарғы деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық қаржылық міндеттерді ағымдағы сияқты, жұмыс барысында да туындайтындарды  қазіргі заманға сай орындайды, жоғарғы мүмкіндікпен қамтамасыз етеді. Орташа мерзімді дамуда міндеттерді  жоғарғы мүмкіндікпен орындау нарықтық көрсеткіштер мен макроэкономиканың  тұрақты жағдайында болуы мүмкін.

    А класы

    Сенімділіктің жоғарғы деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық қаржылық міндеттерді  ағымдағы сияқты, жұмыс барысында  туындайтындарды да қазіргі заманға  сай орындауды жоғарғы мүмкіндікпен қамтамасыз етеді: Орташа дамудағы белгілі  бір төлемдерді талап ететін міндеттерді  орындау белгілі молшерде нарықтық көрсеткіштер мен макроэкономикалық  тұрақтылыққа байланысты.

    В++ класы

    Позитивтік  дамуы бар сенімділіктің тиімді деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық ағымдағы қаржылық міндеттерді, сонымен қатар көлемі бойынша  кішкентай және орташа жаңа міндеттерді, орындауды жоғарғы мүмкіндікпен қамтамасыз етеді. Белгілі бірдей уақтылық төлемдерді талап ететін міндеттер  туындағанда қаржылық қиыншылықтар мүмкіндігі бар. Орташа дамуда банк міндеттерді  орындау мүмкіндігін жоғарылату үшін нарықтық көрсеткіштер мен макроэкономикалық  ыңғайсыз жағдайларда да потенциалы бар.

    В+ класы

    Тұрақты дамуындағы сенімділіктің тиімді деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық ағымдағы қаржылық міндеттерді, сонымен  қатар жұмыс барысында туындайтын көлемі бойынша кішкентай және орташа жаңа міндеттерді орындауды жоғары мүмкіндікпен  қамтамасыз етеді. Белгілі  төлемдерді талап ететін міндеттер  туындағанда қаржылық қиыншылықтар мүмкіндігі бар. Орташа дамуда банк міндеттері орындау мүмкіндігін жоғарылату үшін, нарықтық  көрсеткіштер мен  макроэкономикалық тұрақтылық жағдайы  болса, банк потенциалы болады.

    В класы

    Сенімділіктің тиімді деңгейі. Қысқа мерзімді дамуда банк барлық ағымдағы қаржылық міндеттерді, сонымен қатар жұмыс барысында  туындайтын көлемі бойынша кішкентай  және орташа жаңа міндеттерді орындау  мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Ағымдағы қаржылық жағдай кезінде белгілі  төлемдерді төлеуді талап ететін міндеттер туындаса  қаржылық қиыншылықтар мүмкіндігі бар. Орташа дамудағыда міндеттерді  орындау мүмкіндігі белгілі мөлшерде нарықтық көрсеткіштер мен макроэкономикалық  тұрақтылыққа байланысты.

    С++ класы

      Позитивтік дамудағы сенімділіктің  төменгі деңгейі. Банк ағымдағы  қаржылық міндеттерін қазіргі  заманға сай орындалуын қамтамасыз  етеді. Жұмыс барысында туындайтын  банктің қаржылық міндеттерінің  орындалмауының жеткілікті түрде  жоғары мүмкіндігі бар. Орташа  дамуда нарықтық көрсеткіштер  мен макроэкономикалық тұрақтылық  жағдайында банктің міндеттерін  орындау мүмкіндігін арттыру  үшін потенциалы болады.

    С+ класы

    Тұрақты дамудағы сенімділіктің төменгі  деңгейі. Банк ағымдағы қаржылық міндеттерін  қазіргі заманға сай орындалуын қамтамасыз етеді. Жұмыс барысында  туындайтын банктің қаржылық міндеттерінің  орындалмауының жеткілікті түрде жоғары мүмкіндігі бар. Орташа дамудағы міндеттерді  орындау мүмкіндігі нарықтық көрсеткіштер мен макроэкономикалық тұрақтылыққа байланысты.

    С класы

    Сенімділіктің төменгі деңгейі. Банк ағымдағы қаржылық міндеттерін қазіргі заманға  сай орындалуын қамтамасыз етеді. Жұмыс  барысында туындайтын банктің қаржылық міндеттерінің орындалмауының жеткілікті түрде жоғары мүмкіндігі бар.

    D класы

    Сенімділіктің қанағаттандырылмаған деңгейі (банкротство). Банк ағымдағы қаржылық міндеттердің орындалуын қамтамасыз ете алмайды  немесе жұмыс барысында туындайтын қаржылық міндеттің орындалмауының жоғары мүмкіндігі бар.

    Рейтингтік  бағалау жүргізу нәтижесі бойынша  рейтингтік банкке берілетін толық  рейтингтік есеп құрылады. Рейтингтік бағалау нәтижелері тек қана олардың  келісімімен және тек елшінің  хаттай келісімімен кейін ғана жарияланады.

    Fith Қазақстан бойынша рейтингтік  болжамын «Позитивтік» өзгертті  және бірқатар қазақстандық банктердің  рейтинггін көбейтті. 21 желтоқсан  2006 ж. Fith Ratings (РДЭ) Қазақстан Республикасы  эмитет дефолты рейтингі бойынша  болжамы шетелдік және ұлттық  валютада «Тұрақты» - дан «Позитивтік» - ке өзгереді.Қазақстанның РДЭ  – сі шетелдік және ұлттық  валютада «ВВВ» және «ВВВ+»  деңгейіне сәйкес бекітілген. Сонымен  қатар агент «ВВВ+» деңгейінде  рейтингті және «F3» шетелдік  валютада қысқа мерзімді рейтингті  бекітті. «Соңғы уақытта Қазақстан  таңқаларлық экономикалық көрсеткіштер  көрсетті. 2000 жылдан 20005 жылға дейін  экономика жылына орташа есеппен  10,3% өсті, ал тұрғындардың әрқайсысына  ВВП көрсетілген аралықта доллар  түрінде орнықты» - деп тәуелсіз  рейтинг бойынша Fith сараптама  тобының директоры Эндрю Кохун  ескертті. Fith болжамы бойынша 2007 жылы экономикалық өсу қарқыны  9,5% құрайды. Жоғары дамуға елдің  мұнай секторының тез дамуы  әсер етеді. Мұнай өндіру көлемі 2001 – 2006 жылдармен салыстырғанда  екі есеге 0,7 млн. барр. тәулігіне, 1,4 млн. барр. тәулігіне өскен.

    Жақсы экономикалық көрсеткіштер мен жоғары мұнай кірістері позитивтік рейтингтік фактор ретінде шығуды жалғастыратын  мемлекеттік қаржыға жақсы әсер етуі мүмкін. Мемлекеттік қарыздың ҚР – ң ВВП – сына қатынасы 2006 жылы ВВП рейтингіндегі мемлекеттер ішінде ең төмен және Fith рейтингтелетін барлық мемлекеттер ішінде бесінші ең аз 6,2% деңгейінде болады. Fith – тың күткені, капитал мен мұнай кірістері Қазақстан мұнай қоры мен валюталық резерві 2007 жылы соңына дейін 27 млрд. доллар деңгейіне дейін өсу мүмкіндігі (ВВП 38%) 2006 соңындағы 15 млрд. доллар мен салыстырғандағы.

    Fith бұрынғысынша жоғары өсу көрсетіп  отырған Қазақстанның экономикасының  бастау мүмкіндігін білдіріп, тынымсыздық  танытты. Билеушілер саясатты  инфляцияның өсуіне қатысты анықталмаған  болып қала береді және 2006 жылы  инфляция қарқыны жоспарланған  деңгейге сәйкес келмеуі мүмкін. Елдің банктік жүйесі көп мөлшерде  несиелеудің өсуінің сыртқы қаржылық  көздеріне сенеді. Банктік сектордың  сыртқы қарызы    2006 жылы 06 айының  соңына 20 млрд. доллар құрады. Банктер  жылжымайтын мүлік секторын несиелеу  көлемін үлғайтуды жалғастыра  беруде. Соған қарамастан Қазақстанның  дамуының ұзақ мерзімді перспективасы  қуантарлық болып қала береді, «Мұнай секторындағы Бум әліде  бастапқы бөлімде тұр» - деп Кохун  мырза атап өтті. – Мұнай өндіру  көлемі тәулігіне 3,5 млн. барр. дейін көтерілуі мүмкін. Бұл 2015 жылға резерв пен мұнай қорының  дамуына мүмкіндік береді. Қазақстанның  ағымдағы дәлелденген артық мұнай  қоры 40 млрд. барр. мөлшерде. Бұл осы  деңгейде табысты 30 жылға дейін  қамтамасыз ете алады. Алайда, өндірілген мұнайды нарыққа шығару  үшін экспорттық күшіне инвестицияларды  көбейту болады.

    ҚР  – сы рейтингі бойынша өзгерістен кейін Fith Ratings Қазақстандық 4 банк рейтингі бойынша болжамды «Тұрақтыдан» «Позитивтікке» өзгертті. Басқа үш банк рейтингі бойынша (төменде көрсетілген) «Тұрақты»  болжамы сақталған.

    Қазақстан даму банкі («ҚДБ»):

    Шетелдік  және ұлттық валютада «Тұрақтыдан» «Позитивтікке» өзгереді. Банк шетелдік валютада «ВВВ»  деңгейінде бекітілген, ал Ұлттық валютада «ВВВ+» деңгейінде. Басқа банк рейтингілері келесі деңгейлерде бекітілген: шетелдік валютада қысқа мерзімді рейтинг  «F3», ұлттық валютада қысқа мерзімді рейтинг «F2» және қолдау рейтингі «F2».

    Банк  Туран Алем (БТА), Казкоммерцбанк (ККБ), Халық банк (Халық ), болжам бойынша  шетелдік және ұлттық валютада «Тұрақтыдан» «Позитивтікке» өзгерді. Банктердің РДЭ  – сі шетелдік валютада «ВВ+» деңгейінде бекітілген. Қалған валюталар жоғарыда көрсетілген үш банктің әрқайсысы  келесі деңгейлерде бекітілген: ұлттық валютадағы РДЭ «ВВВ-» (ВВВ минус)/ «Тұрақты» болжамы, шетелдік валютада қысқа мерзімді рейтинг «В», ұлттық валютада қысқа мерзімді рейтинг  «F3», қолдау көрсету рейтингі «3»  және жеке рейтинг «С/D».

    Банктер рейтингі келесі деңгейлерде бекітілген: шетелдік валютадағы РДЭ «ВВ-» (ВВ минус)/ «Тұрақты» болжамы, шетелдік валютада қысқа мерзімді рейтинг «В», қолдау көрсету рейтингі «3» және жеке рейтинг  «D».