Коммерциялық банктерді рейтінгін бақылау

МАЗМҰНЫ 

КІРІСПЕ

1. БАНК ҚЫЗМЕТІН  ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУДЫҢ  ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 

1.1. Банктік қадағалаудың  мәні мен әдістері 

1.2. Банк қызметін  рейтингтік бағалау 

1.3. Банк ісін  талдаудың әдістемелері 

1.4. БАНК ҚЫЗМЕТІН  ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК БАҒАЛАУДЫҢ  АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН  ТАЛАПТАР

1.4.1. Ақпараттық  жүйелер құрылымына қойылатын  талаптар

1.4.2. Ақпараттық  жүйелер ресурстарына қойылатын  талаптар

1.4.3. Математикалық  жабдықтарға қойылатын талаптар

1.4.4. Лингвистикалық  жабдықтарға қойылатын талаптар

1.4.5. Техникалық  жабдықтарға қойылатын талаптар

1.4.6. Программалық  жабдықтарға қойылатын талаптар

1.4.7. Ақпараттық  жабдықтарға қойылатын талаптар

1.4.8.Ұйымдастырушы  жабдықтарға қойылатын талаптар

1.4.9. Банк қызметін  қадағалау және рейтингтік бағалаудың  концептуалдық схемасы

2. БАНК РЕЙТИНГІН  АНЫҚТАУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН  ЖОБАЛАУ

2.1. Есептің қойылымы

2.2. Кіріс ақпараттары

2.3. Шығыс ақпараттары

2.4. Ақпараттық  база .........................................................................................43

3. БАНК ЖАҒДАЙЫНЫҢ  КӨРСЕТКІШІ КӨПДЕҢГЕЙЛІ АГРЕГАТТАЛҒАН  ЕСЕПТЕУ ӘДІСІН ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП  БАНКТЕРДІҢ РЕЙТІНГІН ҚҮРАСТЫРУ

3.1. Рейтингті  қүрастыруға арналған таңдау  көрсеткіштері

3.2. Есептеу көрсеткіштері  және мөлшерлеу (нормалау)

3.3. Өлшем көрсеткіштерінің  коэффициентін анықтау

3.4. Рейтингті  есептеу

3.5. Банктердің  стратификациялау

3.6. Рейтингті  құрудың мысалы

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

ҚОСЫМША 
 
 
 
 
 
 
 

КІРІСПЕ 

    Қазіргі кезеңнің ерекшелігі, үлкен көлемдегі  материалдық және шикізаттық қорларға негізделген индустриалды экономикадан ақпараттың негізгі қоры болып есептелетін "ақпараттық экономикаға" ауысу  болып отыр. Осы айтылып отырған  ақпараттың қоғамда алатын орнының  зор екендігін ақпарат мамандары  растауда. Бұған дәлел ретінде  Республика Парламентінің "Қазақстан  Республикасының ақпараттандыру заңын" қабылдағанын жатқызуға болады.

    Кез келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі  ақпараттық қызметтің даму дәрежесімен  және онымен айналысып қызмет көрсететін мамандардың санымен, біліктілігімен анықталады. Сондай-ақ ақпараттандыру, қазіргі ақпараттық технологияларды  көп мөлшерде шығарумен оларды соңғы  уақыттарда жиі пайдаланып жүрген телекоммуникациялы жүйелерге қосу мәселелерін шешуді қарастырады және де оның алдағы уақыттарда дамуын болжайды. Бұл жағдайларда ақпарат жүйелері экономикадағы басқарудың қажетті таптырмас құралына айналады. Қазіргі уақыттарда ақпарат жүйелері есептеу техникасынсыз қолмен жасалатын ақпарат жүйелері және    автоматтандырылған ақпарат жүйелері болып жіктеледі.

    Ақпараттық  жүйе (АЖ) - Экономикалық объектіні басқаруға  қажетті ақпаратты жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу және шығарып беру жүйесі.

    АЖ - ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты  есептеу жүйесінен (АЕЖ) тұратын  күрделі жүйе. Ақпараттық жүйе жобасы деп - ақпараттық жүйе тұрғызу мен  жұмыс істету шешімдерін сипаттап жазылған техникалық құжат, ал ақпаратты есептеу  жүйесі  АЖ жобасын жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру техникалық кешен деп түсінуге болады. АЕЖ  мәліметтерді жинауды, өткізіп беруді, өңдеуді, сақтауды, жинақтап толтыруды  және шығарып беруді  АЖ жобасындағы  шешімдерге сәйкес қамтамасыз етеді.

    Нарықтық  экономиканың функционалды құрылымының  ақпарат жүйесіне негізінен экономикадағы  ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика  бағытындағы қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі. Экономикадағы  ақпарат жүйелерінің кіріс құжаттарына  ішкі және сыртқы ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпарат жатады.

1.  ҚР  дамуы  жаңа  шаруашылық  принциптерге  және  сапалы  жаңа деңгей  қарым-қатынасқа  өту, экономиканың барлық салаларының интенсивті түрде дамуына жұмыс істеткізеді сонымен бірге нарық  экономикасының ең ңегізгі құрылымдарының  бірі-банк жүйесін дамытуды қажет етеді.

    Банк  ісінің пайда болуы мен дамуы  капиталмен байланысты. Жеке  меншік пайда болуы, тауар-ақша  қатынасының  дамуымен қоғамдық мүлік теңсіздігі күшейді.Жағдайы жақсы топ өкілдері жағдайы нашарларға қарызға ақша беруге мүмкіндіктері туды. Капитал дамуы тығыз түрде банк дамуымен байланысты. Қазақстанның банктік секторы өзінің тұрақтылығымен, екінші деңгейдегі банктердің сенімділігімен ерекше көзге түседі.

    Ұсынылып  отырған диплом жұмысының мақсаты  – Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін қадағалау және рейтингтік бағалау. Банктердің қызметін кешенді түрде сипаттайтын ақпарттың негізгі және жинақтаушы көздері болып табылатын банк балансы мен қаржылық есеп есебін талдау барысында жеке банктік операциялардың тәуекелдік деңгейі мен табыстылығын, өтімділігін анықтауға, меншікті және тартылған қаражаттардың көздерін, олардың белгілі бір мерзімге немесе белгілі бір кезеңге орналастыру құрылымын айқындауға, сондай-ақ банк жүйесіндегі жеке бір банктердің қызметінің мамандануы мен маңызын белгілеуге негізделген.

    Диплом  жұмысы кіріспеден, теориялық бөлімнен, негізгі бөлімнен, қолданушыға мүмкін болатын облысының ақпараттық жүйесінің  деңгейін бағалаудан, қорытындыдан, қолданылған  әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

    Бірінші бөлімінде банк қызметін қадағалау  және рейтингтік бағалаудың негіздері  бөлімінде банктік қадағалаудың мәні мен әдістері, рейтингтік бағалау, талдаудың әдістемелері көрсетілген.

    Екінші  бөлімде кәсіпорынның негізгі қызметі, есеп қойылымы, кіріс және шығыс  ақпараттар анықталған. Есептер кешенін  орындау үшін қолданылатын программалық құралдардың сипаттамасы,  программалық  жабдықтау құрылымы көрсетілген.

    Үшінші  бөлімінде банктер жағдайының көрсеткіштері арқылы рейтингісін құрастыру көрсетілген.

    Сонымен қатар, дипломдық жұмыстың соңында  қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалар көрсетілген.

       

       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1. БАНК  ҚЫЗМЕТІН ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ РЕЙТИНГТІК  БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 

1.1. Банктік  қадағалаудың мәні мен әдістері 

    Қазақстандағы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу Ұлттық банктің Қаржылық қадағалау  департаменті көмегімен жүзеге асады.

    Мұндағы басты міндеттердің бірі – бұл  банктердің қызметін реттеуді экономикалық тиімді жолмен жүргізуді қамтамасыз ету, яғни банктік сектордың сенімділігі  мен тұрақтылығын қолдау. Ал ол міндетті шешуде банктердің қызметін қадағалаудың 2 негізгі әдісін қалай тиімді қолдану  мәселесі туады.

    Бұл – қашықтан (дистанционды) қадағалау  әдісі және инспекциялық әдісі.

    Қашықтан  қадағалау әдісі – бұл банктердің қадағалау органдарына мәліметтер беру түрінде жүргізілетін пруденциялық қадағалау әдісі.

       Қашықтан қадағалау әдісі механизмі  1-суреттегі тәртіппен жүзеге  асырылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1-сурет.  Қашықтан қадағалау механизмі

       

    Ақпараттық  есеп базасы. Банктердің қызметін кешенді  түрде сипаттайтын ақпарттың  негізгі және жинақтаушы көздері  болып табылатын банк балансы  мен қаржылық есеп есебін талдау барысында  жеке банктік операциялардың тәуекелдік деңгейі мен табыстылығын, өтімділігін  анықтауға, меншікті және тартылған  қаражаттардың көздерін, олардың  белгілі бір мерзімге немесе белгілі  бір кезеңге орналастыру құрылымын  айқындауға, сондай-ақ банк жүйесіндегі  жеке бір банктердің қызметінің мамандануы мен маңызын белгілеуге мүмкіндік  береді.

    Қаржылық  талдаудың мақсаты – енді пайда  болып келе жатқан мәселелерді қаржылық тұрақсыздыққа ұшырауға дейін айқындау. Бұндай мәселелерді айқындау банктердің қаржылық  есеп беруінен және осы  мәселеге қатысты басқа да ақпараттардан (басқару сапасы туралы, сыртқы аудиттің сапасы мен аудиторлардың есеп беруінің мазмұны туралы ақпараттар) алынатын қаржылық ақпараттарда талдауды жүзеге асырумен іске асады.

        Қашықтан талдау жүргізетін мамандар  мынадай міндеттерді шешеді:

1. Банктердің пруденциялық нормативтер мен сақтауға міндетті басқа да нормалар мен  лимиттерді, резервтік талаптар және күмәнді қарыздарға қарсы провизияларды құру барысының орныдалуын тексеру.
2. Банктердің қаржылық қызметін қарастыру, оның болашақтағы қызметі  мен дамуы жайлы ой қалыптастыру, оның нәтижелерін соған ұқсас банктердің нәтижелерімен салыстыра оырып бағалау.

    Екінші  деңгейдегі банктердің қаржылық қызметін талдау банктердің қызметінің қардылық жағдайы мен нәтижесіне қатысты  мынадай маңызды сұрақьарды қамтиды:

1. капитал;
2. активтердің сапасы;
3. пайдалылық пен рентабельдік;
4. өтімділік.

       Қаржылық талдаумен айналысатын  мамандар банктік мәселелердің  пайда болуынынң мүмкін болар  жақтарын айқындауы тиіс.

       Капиталды талдау.

       Капитал банктің қаржылық жағдайының  ең маңызды көрсеткішіболып табылады.

       Капитал жеткілікті, оның табыстылығы  сияқы қашықтан бақыланып отыруға  тиіс. Сондықтан банктің капитал  бойынша ұстанымын жан-жақты талдау, кез келген банкті қашықтан  тексерудің маңызды элементтерін  білдіріреді.

       Жалпы капитал жеткіліктілігі  туралы өзінің ойын қалыптастырып  талдаушы мынадай сұрақтарды  ескеруі қажет:

- Банк  капиталды стандарттарға жауап  бере ме?

- Ең  төменгі капитал мөлшерінен асқан  жағдай болды ма?

- Капитал  деңгейінің банктің және алған  тәуекелге қатынасы қандай?

- Ең  төменгі стандарттармен жеткіліксіз  есептеуге алынған тәуекелдер  бар ма?

- Банк  капиталының сапасы қандай?

    Капиталдың  кез келген бөлігін банк үшін тұрақты  қаражаттар көзі деп санамауға себептер бар ма?

        Активтердің сапасын талдау. Банктің активтерінің сапасы банктік операциялырдың барлық аспектілеріне әсерін тигізеді. Егер қарзы алушы өзінің қарыздарын қайтармайтын болса және олар бойынша пайызды төлемейтін болса, онда банктің таза пайдасы азаяды. Ал пайдасының азаюы, өз кезегінде өтімділіктің жетіспеушілігіне әкеліп соғуы мүмкін. Таза пайданың тұрақсыздығы банк капиталын көбейтуге мүмкіндік бермейді және активтер сапасының нашарлауы жалпы капиталға теріс әсерін тигізеді. Осы себептердің салдарынан банктердің төлем қабілетсіздікке ұшырау мүмкіндігі туындайды.

    Активтердің сапасын қашықтан бақылау мен  талдау банктердің қызметін реттеу механизмінің маңызды бір бөлігі болып табылады. Қашықтан бақылаудың талдаушысы банк активтерінің жалпы сапасының нашарлауы  бойынша банк басшылығына хабарлайды және инспекторлық тексеру кезінде  зерттелетін факторлардың қатарына қосуы мүмкін. Бірақ қашықтан басқару  тиімділігі банк беретін ақпараттардың  сапалылығымен ғана шектеледі. Ал активтердің  сапасын нақты көрсететін мәліметтерді алу үшін, банкте проблемалық ссудаларды анықтауға және тиісті түрде жіктеуге мүмкіндік беретін активтердің  ішкі талдау жүйесі болу қажет. Сонымен  қатар, банктердің болашақтағы активтердің  сапасы қазіргі уақытта берілетін  жаңа несиелерге байланысты болады.