Шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруын жетілдіру мәселелері

 Ішкі пайда нормасының  есебінің әдісі (ІRR) – жобадан  түсетін таза түсімдердің дисконтталған  құнына арналған дисконт нормасы  инвестицияның дисконтталған құнына  теңдігін көрсетеді. Бұл көрсеткіш  мынадай түрде анықталады:

 

                                                   n       СҒt

S ¾¾¾¾¾ – Іо  = 0                         (4)

                                                t=1    (1 + k)^t

ІRR – инвестициялаудың жалпы  көлеміне арналған қаржыландырудың  сыртқы көздерінің ең жоғарғы құнына сәйкес, ішкі пайда нормасы. [50]

Сонымен, жобаның тиімділігін  бағалайтын негізгі көрсеткіштердің  мәні келесідей:

1. Банктің несиесін өтеу  мерзімі (РР) *

 

Тоқсандар	Ақшалай қаражаттар қозғалысы, $	Сомасы, $
0	(30000,00)	(30000,00)
1	28336,31	(1663,69)
2	3240,46	1576,76
3	11822,87	13399,64
4	31570,23	44969,87

^*Кесте АҚ Каспийский банкінің несиелік департаментінің материалдарынан пайдалану барысында құрылған.

 

Өтеу мерзімі (РР) = 30000,00/28336,31                        1.5 жыл;

2.  Таза ағымдағы құн  (NPV) *

 

Ішкі пайда нормасы (ІRR) – 50%-ды құрайды.

 

Жоғарыда анықталған қаржылық көрсеткіштердің нәтижелері қолайлы  және банктің талабын қанағаттандырады.

Соның негізінде банк жобаның іске асырылуы үшін, клиентінің сұраған  сомасын мерзіміне сәйкес, яғни 1 жылға қысқа мерзімді несие береді.

Қаржылық жағдайы мен жобаның  тиімділігі бағаланғаннан соң, негізгі  қарызды және оған есептелетін сыйақыны қайтарудың графигі жасалалып, ол келесі беттегі 4-кестеде берілген.

“Еркін” фирмасы алған ссудалық қарызын несиенің қызмет ету мерзімінің соңында, яғни 1 жыл болған күнде бір ақ қайтарса, ал оған есептелетін сыйақыны тоқсан сайын төлеп отыруға тиісті [51].

 

 

Осы  бағытта  „2006 – 2008  жылға     кәсіпкерлікті  мемлекеттік  дамыту  мен  қолдау  бағдарламасы”  шықты. Ол  „Қазақстан – 2030” даму  Стратегиясын,  „ҚР    кәсіпкерлікті қолдау  туралы” Заңын,  „2003 – 2015 жылдарға  арналған  индустриалды – инновациялық даму  Стратегиясын,  2005  жылдың  18  ақпанында ҚР  Президентінің Қазақстан халқына Жолдауындағы    және  2005  жылы  25  наурызда  болған  Қазақстан кәсіпкерлер Конгресіндегі   мәліметтерді  жүзеге  асыру мақсатында,  кәсіпкерлік инициативасының еркіндігін  іске  асыру үшін  жағдайлар туғызу  және  мемлекеттік қолдаудың біртұтас  жүйесін құру  мақсатында  құрылды.

Қажетті  ресурстар  мен  оларды  қаржыландыру  көздері  – жыл  сайын  40,5( 50 )  млрд.  теңге  көлеміндегі  республикалық  бюджет  қаржысы. 

Бағдарламаны  жүзеге  асыру  нәтижесінде  3  жылда  150  мыңға  жуық  жұмыс  істейтін  ЗТ  нысанында  жаңа  шағын  бизнес  субъектілері  құрылады,  сонымен бірге  жұмыс  істейтін  ШБС  саны  (шаруа  фермер  қөожалықтарын есепке  алмағанда)  2006  жылы – 180  мың,  2007 жылы – 240  мың,  2008  жылы – 300  мың болады  деп күтілуде.[3]

 Бұдан  басқа   Индустрия  және  сауда  министрі  Сауат  Мыңбаев  ұсынысы  қолдау  тауып,  Қазақстан  бизнес  өкілдерінің  „Атамекен” жалпыұлттық   одағы  құрылды

           Елдегі    кәсіпкерліктің  мәселелерін   және  оларды  шешу  жолдарын     22 кестеде  көрсетеміз.

 

 Кесте 22 - Шағын бизнестің макро-микро деңгейіндегі проблемасы және он мүмкіндік шешу жолдары

 

Макродеңгей		Микродеңгей
Проблемалар	Шешу жолдары	Проблемалар	Шешу жолдары
Салық заңының нақты еместігі, салықтың жоғары деңгейде болуы.	Материалды өндіріс саласына салықты төмендету.	Өнімнің бәсеке қабілеттілігінің төмен болуы.	Соңғы дәрежелі құрал-жабдықтарды  пайдалану, жоғары сапалы шикізат; өнім сапасын жоғарылату; инновацияны  енгізу.
Құқықтық базаның жетілдірілмеуі, арнайы заңның жоқтығы.	Заңды жетілдіру, арнайы заң  қабылдау.	Ликвидті кепілдіктің  жоқтығы.	Несиелеу және сақтандыру қоғамын құру.
Несиелеу дәрежесінің  жоғарылығы, аз уақыт ликвидті кепілдікпен  қамтамасыздығының жоқтығы.	Материалды өндіріс саласының  несиелеу уақытын азарту, дәрежелерін  төмендету; коммуналды меншік, кепілдік банктерінен кепі қорын құру; лизингті несиелеуді дамыту, сонымен қатар  венчурді қаржыландыру.	Маманның төменгі деңгейінің болу себебінен тәжірибенің жетіспеушілігі.	Жұмыскерлердің квалификацияларын  үйрету семинарлары, тренингтер арқылы көтеру, алдыңғы қатарлы өзіміздің  және шетел тәжірибелерін оқып білу.
Бюрократты прессинг	Қадағалау органдарының ұқсас  функцияларын жою.	Ақпаратпен қамтамасыздан-дырудың  төменгі деңгейі.	Кәсіпорындарда маркетинг  қызметін үйымдастыру, біртекті апарат базасын құру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілерін кооперациялау.
Ақпаратпен қамта-масыздандырудың  әлсіздігі.	Мемлекеттік және аймақтық дәрежеде ақпаратты, маркетинг тік  орталықтар құру.	Нақты қызметті жоспарлаудың жоқтығы.	Бизнес жоспар құру барысында  стратегиялық, оперативті менеджмент және маркетингті қолдану.
шағын кәсіпкерлікті қолдау инфроқұры-лымының дамымауы.	Лизингті компанія-лар, франчайзинг  орталығы, венчурді қор, бизнес –инкубаторлар, технопарк тер, инновация орталықтарын құру.	Материалды-техникалық базаның  әлсіздігі.	Франчайзинг, лізинг жүйелері арқылы ірі және орта кәсіпорындар-мен  кооперациялау.
Шағын бизнестің сауда-делдалдық  салада белсенді даму.	Материалды өндіріс саласындағы  кәсіпорындарға протекционисті саясат жүргізу.	Коммуникационды саясат икемділігінің  жетіспеушілігі.	Өнімді алға жылжыту барысында  маркетингті қолдану (жарнама, жәрмеңке, өткізуді ынталандыру жүйесі және т.б.).
Шағын бізнес саласына кадр жүйесін даярлау жоқ.	Басқару және кәсіпкерлік  кадрларды оқыту фондын құру, кәсіпкерлік  қызметті Кармен қамтамасыздандыру  программасын құру.	Өткізу проблемасы.	Өнімді топтастыруда маркетинг  элементтерін қолдану (икемді көтерме  және бөлшекті өткізу каналдарын құру).

 

             Біздің Республикамызда дамыған  мемлекеттер қатарындағыдай кең  тараған шағын, орта және ірі  кәсіпорындардың кооперациясы жоқ.  Шағын, орта кәсіпкерлік сауда  және қызмет көрсету саласында  жақсы дамығанымен,  материалдық  өндіріс саласында жеткілікті  дамымаған. Біздің тауар тұтыну  нарығы арзан импорт өнімімен  толып кеткен, оның көбісінің  сапасы өте төмен. Сол себептен  халық тұтыну тауарларын өзіміздің  шағын, орта кәсіпорындарында  жасап шығаруға болушы еді.  Шағын, орта кәсіпкерлік субъектілерінің  қызметтерінің икемділігін жоғарылату  үшін және он іске асару  үшін қоғам – мемлекет тарапынан  қолдау керек. Несиенің пайдаланылуын  жасалған банктік тексеру нәтижелерінен,  клиент ссудаға есептелетін сыйақыны  уақытында төлеп, яғни келісілген  график тәртібін бұзбағаны анықталды. 

Банктің жүргізілген несиені мақсатты пайдалануын тексеруіне сәйкес, аталған  фирма несиені келісімшартқа  сай пайдаланып отырғандағы және қарыздың негізгі сомасы мен оған есептелген пайызды уақытында қайтарып отырған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Шағын  және орта бизнесті     шағын және орта бизнесті несиелеуді  басқаруді басқаруын  жетілдіру  мәселелері

3.1 Шағын және орта  бизнесті  шағын және орта бизнесті  несиелеуді басқаруді мемлекеттік  қолдауды жетілдіру жолдары

 

Шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруді шынайы қолдауда 2004–2006 жылдарға арналған мемлекеттік  бағдарламаның қабылдануы жаңа екпін  алып келді. Өтпелі экономика кезеңінде  нарықтық бәсекелестік ортасындағы  шағын және орта бизнестің аса  маңыздылығын біршама айқындаған бұл  бағдарлама еліміздің жалпы шаруашылық механизімін қуаттандыруға қомақты  үлес қосады деп күтілуде [52].

Қоғамдағы әлеуметтік дағдарысты кәсіпкерлер  тобын қарастырмай жою қиын. Дүниежүзілік тәжірибесі бұл ақиқатты дәлелдеді. Кәсіпкерлер еркін экономикада  гүлдене алғанда ғана әлеуметтік-экономикалық, саяси тұрақтылық жағдайында сеніммен айтуға болады. Әрбір кәсіпкер өз ісін бастау үшін мемлекет тарапынан бірдей дәрежеде жәрдем алуға құқықты. Ал, мемлекет әрбір кәсіпкермен қарым-қатынас  жасап, қолдау мақсатында тиісті салалық  құрылымдарын орнықтырады. Осыған орай ғалымдар шағын кәсіпкерлік нысандарын дамытудағы ұйымдастырушылық, өндірістік, құқықтық, қаржылық және экономикалық қарым-қатыныстардың үлгісін ұсынады.

Шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруді қолдауда кешендік көзқарастың қажеттілігі  ұзақ мерзімдік тұрақтылықтың кепілі бола алады. Әрбір кәсіпкердің іс-әрекеті  мен жағдайы әрқалай.

Мемлекеттік қолдау мен реттеуді бір ізді әлеуметтік әділеттік әлеуметтік әділеттік  принципі орнығуы тиіс. Шағын және орта бизнесті  шағын және орта бизнесті несиелеуді басқаруді өзінің дамуына  байланысты алғышарттар мен мүмкіндіктерге қарай ырғақты дами отырып, әрдайым  мемлекет тарапынан қолдауға мұқтаж.

Олар:

• тұтынушылық тауарлар мен қызметтер ассортиментін көбейту және өндіріс көлемін ұлғайту;
• халыққа қажет тауарлар мен қызметтердің өндірісін шұғыл ұйымдастыру;
• экономиканың мемлекеттік секторының тиімсіз өндірісін (аз сериялы, бөлшек) қолға алып, өнім шығару және осының есебінен ірі кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыру;
• қосымша әрі көмекші өндірісті жандандыру;
• нарық сұранысына ыңғайлы және шұғыл жұмыс істейтін өнім түрлерін шығару арқылы қоғамдық өндірістің көлемін ұлғайтып, халықтың әл-ауқатының артуына ықпал ету;
• жаппай жұмыссыздықты ауыздықтауға көмектесу;
• экономикадағы бәсекелестікті дамыту тағы басқалар жатады [29].

 

 

 

Кәсіпкерлікті  қолдаудың  негізгі  мақсаты – олардың  әлеуметтік – экономикалық  қызметін  тиімді  атқаруына  мүмкіндіктер  жасап,  өмір  сүру  мерзімінің  неғұрлым  ұзаруына  ықпал  ету.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

Кәсіпкерлікті  мемлекеттік  қолдау  жүйесінің  құрылымы  3  деңгейде  қалыптасады:

• республикалық;
• аймақтық;
• жергілікті.     .                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        

Біздің мемлекетімізде, кәсіпкерліктің, шағын бизнестің  ролі күннен-күнге  арта түсуде. Біздің экономикамызда кәсіпкерліктің мынандай міндеттерін шешу жүктелген:

• аймақтағы шикізат түрлерін қолдана отырып, аса маңызды капитал салымын үлкейтпей-ақ қызмет, тұтыну тауар өндірісін кеңейту;
• аса ірі кәсіпорындардан босап қалған жұмысшыларға жаңадан жұмыс орнын құру;
• ғылыми-техникалық прогрессті жылдамдату;
• қылмысты бизнес түрлеріне және т.б. оңды альтернатива құру.

Кәсіпкерлік өз қызметінде дамуын баяулайтын көптеген жағдайлармен кездеседі. Қазақстан экономикасының қазіргі кезеңіндегі қандай маңыздылығын ескере отырып, басшылық құрылымы кәсіпкерлікті  қолдамауға бара алмайды.

1997 жылы „Мемлекет тарапынан  шағын кәсіпкерлікті қолдау”  туралы Парламентпен қабылданған  Заң Қазақстан Республикасының  экономикалық дамуына маңызды  бастапқы қадам болды. 

Кәсіпкерлік келесідей кепілдіктер  алды:

• кәсіпкердің шаруашылық қызметіне мемлекеттік органның қызметтік тұлғалары дәлелсіз істеріне кірісу құқықтары жоқ.
• казақстан Республикасының заңында басқа жағы қарастырылмаса, онда мемлекеттік тексеріс органдармен кәсіпкерлердің қаржа-шаруашылық қызметін жылына бір реттен көп тексерілмейді.

Заң қазақстандағы өндірістің, кәсіпкерліктің дамуына ыңғайлы  жағдай құрумен қатар, ХХІ ғасырда  технологиялық дамудың негізін  құрайды.

Кәсіпкерлікті қолдаудың  мемлекеттік негізгі бағыттарына  мыналар жатады:             

• кәсіпкерлік субъектілеріне мамандандырылған кадр жүйесін дайындау, қайта дайындауды жоғарылатуды ұйымдастыру;
• шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік қаржы, статистикалық, материалды-техникалық және ақпарат құралдары, сонымен қатар ғылыми-техникалық, технология қолдануда жеңілдіктер жасау;
• кәсіпкерлік субъектілерін мемлекттік тіркеуді, қызметтерін лицензиялау, өнімдерін куәліктендіруді жеңілдете түрде орнату;
• салық жүйесін, кеден салымдарына жеңілдік салу;
• кәсіпкерлік субъектілерін инвестиция, шетел инвестицияларын тарту жүйесін құра отырып оны дамыту, қолдау;
• кәсіпкерлік субъектілердің сыртқы экономикалық қызметін қолдау, сонымен қатар оның сауда, ғылыми-техникалық, өндірістік және басқа да шетел әріптестерімен байланысын қолдау;
• қаржы көздерін анықтай отырып шағын кәсіпкерлік субъектілерді арнайы программасын құру.