Кәсіпорынның бизнес -жоспар ұйымдастыру

Шын мәнісінде  де қазақстандық білім жүйесі ауқымды өзгерістер қарсаңында тұр. Өкінішке қарай, бүгінгі қалыптасқан білім жүйесінде, кәсіби біліктілік деңгей мәселесінде кемшілік аз емес. Жоғары білімді мамандардың кейбірі өз кәсібін жетік меңгермеген, білімі төмен. Жұмыс берушілер талабынан шыға алмайтын біліксіз мамандарды алыстан іздеудің қажеті жоқ. Ал республикадағы жоғары оқу орындары мұндай олқылықтардан тиісті қорытынды шығармаса, оның соңы, әрине, қиындыққа соқтырары сөзсіз. Өйткені, Жолдауда айтылғанындай, осы заманғы білім беру және білікті кадрлар даярлаудағы талап өте жоғары. Ғалымдар пікірінше, жоғары білім жүйесінде бакалаврлық білім аясында ғана шектеліп қалмай, кәсіби қайта дайындық сияқты жетілдірілген бағдарламаларды да енгізудің ықпалы мол. Мәселен, Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінде осындай мақсатта М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетімен бірлесіп, басқару мен экономика бойынша кәсіби қайта даярлау жөніндегі бағдарлама енгізілді. Әлемдегі бәсекеге қабілетті  елу елдің қатарына кірудегі алғышарттардың бірі – ғылым мен білімді өркендетуде, кадрлар біліктілігін арттыруда. Жоғары оқу орындарына жүктелген міндет деңгейі әрбір жетекшіні, әрбір ғалымды ойландыруы тиіс.

 

3.3 Бизнес – жоспардың кемшіліктерін шығару және олардың бағалануы

 

Бизнес –  жоспар жүйесінің кемшіліктерін  сараптау түрлі қателіктерді шығарып, кәсіби басқарымның тиімділігін тікелей көрсетеді.

Бизнес –  жоспардың таралуы кезінде бәрі ойлағандай болмайды  (жобаға сай). Бұл  жағдайды болдыртпау үшін, бизнес –  жоспар бітуіне қарай,оны «өңдеп»  алу керек (мысалы, тұрақты инвесторлар, бизнестік серіктестер, жоғары тұрған ұйымдар). Бұл дайын бизнес – жоспарын тиімділеу қылады және қателіктерді қайталандырмайды [23].

Мысалы, тұрақты  инвестор бизнес – жоспарын оқығанда түйіндемеден бастайды. Көп жағдайда түйіндеме бизнес – жоспардың  жалғыз оқитын бөлігі болады.

Сонымен, бизнес – жоспар түйіндемесін оқып, инвестор шешім қабылдау үшін керек ақпаратты құру керек.

Егерде ақпарат  аз болса, бұл инвестор бизнес –  жоспарды оқымайды дегені емес. Түйіндемені  оқу, бұл берілген жобаға деген қатынастықты білдіреді.

Бизнес –  жоспарының түйіндемесінде екі бөлікке назар аудару керек [24]:

1. Бизнес – жоспардың анықталмаған мақсатының құрылуы.
2. Жобаның құн қайтару мерзімінің жоқтығы.

Бірінші бөлікте, мақсаттардың анық мазмұны мен мағынасы болу керек.

Мақсатқа жету жолында үш тәсіл бар:

1. Мақсаттарға сандық анықтамалық беру;
2. Негізгі мақсатты бірнеше нақты тапсырмаға бөлу;
3. Мақсатқа жету, тапсырманы шешу мерзімін дәл қою.

Бұның кереметі, нұсқада бәрін қолдануға болады, «мақсат талын» құру, оның әр бұтағына сандық анықтық пен жоспар әрекетін өңдеу.

Мақсаттарды анықтау кезінде мынаны тексеру қажет [25]:

- Мақсатты анықтау қандай белгілерде жүреді?

- Мақсаттар қандай жоспарлануға жатады?

- Мақсатқа жету қандай пайда әкеледі?

- Қандай мерзім мен шығыны болады?

Осылайша, түйіндемеде  мақсаттық мерзімдерін, санды көрсеткіштерін, көрсету керек.

Түйіндемеде жобанын  құнын қайтару мерзімі жоқ  болса, онда ол тұрақты инвесторларды  қорқытып жібереді. Сондықтан, құн қайтару  мерзімі бизнес – жоспардың ішінде емес, сонымен қатар түйіндемеде  болу керек.

Бизнес –  жоспардың қызмет ету жағына қатысы бар кәсіпорынның суреттемесі бағалауында мына сұрақтарға жауап беру керек:

1. Неге кәсіпкер өз кәсіпорының сәттілігіне сенімді?
2. Бизнестің осы жолында қандай тәжіриебесі бар?
3. Осындай бизнесмен айналасқан кәсіпкермен сөйлесті ме? Не білді?
4. Оның кәсіпорны басқалардан не бөліп көрсетеді?
5. Ала тауар, қондырғы жасап шығарушылармен сөйлесу жүрді ме?
6. Кәсіпкер шартпен жұмыс істейді және қандай шарттармен?

Нарықтың суреттелуі кезінде және бәсекеқабылеттілігінде ең бір үлкен қателік, бәсекелісті менсінбеушілік. Бәсеке тұрғысын сараптау кезінде, мына схема керек:

1. Бәсекелес – компанияларды табу.
2. Бәсекелес стратегиясын идентификацияндыру
3. Бәсекелестің күшті және осал (әлсіз) жақтарын табу.
4. Бәсекелестердің сол және басқа әрекетке деген реакциясы
5. Бәсекелестерге қарсы қолданылатын стратегия

Стратегияларды  таңдау (кіммен күресу керек) тек қана өзінің күшті және бәсекелестің осал жағын біліп қана қоймай, оқырманды  күшті және осал жақтарымен таныстырып, осал жақтарын жою жолдарына сілтеу керек.

Бизнес –  жоспардың бөлімінің қолданылуы мынада:

Істі жүргіп білу, құраманың бетке ұстарлығы, кәсіпорынды басқарып білу.

Тұрақты инвесторлары басқарушы қызметкерлердің кәсібилігіне көп назар аударады. Американдық  сарапшылардың жүргізген зерттелуріне қарасақ, сонда жаңадан бастаған кәсіпкерлердің сәтсіздікке ұшырауының 98 %, басқарудың әлсіздігі, қалған сәтсіздіктер факторлардың әсерімен болады.

Көрсетілген 98 % келесі түрмен бөлінеді (19 кесте)

 

Кесте 19 Басқарумен байланысты, бизнестің сәтсіздік себептері, % қорытындысы [26]

Себептер	Пайыз
Басқарудың  сәйкессіздігі	45
Бизнестің бұл  аумағындағы тәжіриебенің жоқтығы	9
Басқару жұмысының  тәжіриебесінің жоқтығы	18
Арнайы білімнің жоқтығы	20
Бизнесті дәрежелемеу	3
Алаяқтық	2
Апаттар	1
Басқа	2
Барлығы	100
Ескертпе –  автормен құрастырылған

 

Осылайша, тұрақты  инвесторлардың жұмыс құрамасының  тәжіриебелігі мен кәсібилігіне көзжеткізіп, және жоғарыдағы кемістіктерді  жою жолдарын ұсыну қажет.

Инвесторлар, несиеберушілер және басқалары қаржыландыру жоспарына  өте көп маңыз қояды. Сондықтан негізгі Ереже: жасырмау.

Өз кәсіпорнының кемшіліктерін, шешілетін мәселе ретінде  қабылдау керек.

Инвестор мен  несие берушілердің назар аударатын  негізгі сұрақтары:

1. Жобаның өткізілуі үшін қанша қаражат керек?
2. Бұл қаражатты қайдан алады?
3. Несие берушілерді қамту ретінде не ұсынылады?
4. Инвесторға не ұсынылады?
5. Салымның құн қайтаруы қандай?

Қаржы жоспарының ядросы болып бар қаражаттың ағын кестесі аталады. Бұл кестеде, есептелінген әр уақытта, жобаның өткізілуі үшін қаражаттың жетуі, жетпеуі көрсетілген.

Қаражаттың  сараптамасы мен жоспарлануы  сәтті қызмет етудің негізі болып  табылады. Алда күтіп тұрған іс –  әрекеттерді жоспарлап және болашақ  жағдайлар бойынша шешім қабылдаған кәсіпкерге ғана сәтті жұмысты тілейді. Сәтсіздікке ұшырау кезі қатерлік деп аталады.

Әрбір жоба қаржылық қиындығы болатын қатерлікке әкеліп соқтыруы мүмкін.Қатерлік сараптамасы  жақындастықтың сапасы мен санынан  білдіреді. Бизнес – жоспарды құрғанда, қатерлікті болдырмайтын шаралар кешенін  жоспарлау керек. Бұндай кешендік, ұйымдық шешімдердің қатарын құрайды, олар: сақтандыру, шығындарға қойылған шектеулік, ауыстырма, диверсификация және қосымша ақпарат алу.

Жобаны орындаған  кезде, қарапайым ғана қатерліктің  жиынын табу керек, олар 20 кестеде көрсетілген.

 

Кесте 20 Қарапайым қатерлер [27]

Қатер түрі	Төлемді іс-әрекет
Жаңа кәсіпорын  бірегейлігі	Жаңа басымдылықты іздеу
Жергілікті  билік органы мен ұйымдардың көмегі	Лицензия алатын шығын, ақпаратқа қол жеткізу
Географиялық  жағдайы	Көлік мәселесін  шешу үшін кеткен шығындар
Көліктің көп жерінен және қоғамдық көліктен алшақтығы	Кірме жолдарын дамыту үшін, пайдалану шығынын көтеру үшін, кәсіпорын жұмысшыларының тасымалы үшін кеткен шығындар
Инженерлік  жүйеден алшақтығы	Инженерлік  жүргізілімнің, қарапайым жүргізілімдерді  асыратын (электроэнергия, байланыс жүйелері) шығыны
Жеке төлемқабілеттілігі	Қарыз қаражатының  көлемінің көбеюі және пайызды төлемінің  таза пайдасы
Сұраныстың  тұрақсыздығы	Жаңа жобаның  өңделуі, бағаның түсуі.
Өндіріс өнімінің көлемі негізінде бәсекелестермен  бағаны түсіру немесе шығын аумағындағы тиімділік	Шығын басқаруының  саяси өзгеруі, сатылым көлемінің  азаюы
Салық өсімі	Шығын құрылымының  өзгеруі
Тұтынушының төлеу  қабілетінің түсуі	Шығын түсуі, арзан  өнімнің шығуы, бағаның сақталуы
Шикізат өніміне  бағаның көтерілуі	Таза пайданың азаюы, өз өніміне бағаның көтерілуі
Айналмалы қаражаттың жетіспеулігі	Қаржы басқаруының  өзгеруі несиені
Мамандандырылған  кізметшілердің жоқтығы	Оқуға кеткен шығын, технологиялық шығын, мамандарды талап  етпейтін
Еңбек ақысының деңгейі	Жоғары төлемді еңбек ақысына шығын, еңбек шығарылымның азаюы
Әлеуметтік  инфраструктура	Әлеуметтік  инфраструктура шығыны
Машина мен  қондырғы жағдайы	Жөндеу ұйымының шығыны
Өндірістік  қуат	Қосымша қуат шығыны, немесе нарыққа тапсырыс алушыларды тарту
Экологиялық жағдай	Экологиялық апаттар  шығыны, экологиялық жобалар шығыны
Өндіріс зияндығы	Пайдалану шығынының  өсуі
Қалдықтарды жинау	Өз құнының  өсуі
Басқалар	Басқаларға  кеткен шығын
Ескертпе –  автормен құрастырылған

 

Бизнес –  жоспарды өңдеу кезінде көп таралған кемшіліктерінің бірі: нысанды баламаны іздеудің орнына, ұнаған нұсқа таңдалады.

Әр мақсат үшін, оған жету үшін көптеген балама шешімдері  бар, бірақта соның ішінен тек  біреуі таңдалады.

Сондықтан да маңызды:

1. Басқа балама шешімдер мүмкін бе?
2. Баламалар қандай және қай бағамен таңдалады?
3. Оның тәуекелділігі қалай анықталып, бағаланады?
4. «Ештеңе істемеу керек» баламасында ие болады.

Жобаның өткізілімі мінездемесі – өзгеру және болмау. Сондықтан мынаны білу керек:

1. Мақсатты қойған кездегі өзгерістің керектігін қалай анықтау керек?
2. Бұл өзгерістердің есептелуі қалай жүреді?

Өзгерістің  жүруі мен оны білуі, прогрестің ағымды тіркелуін және құжаттық жүйесінің  біркелкілігін білдіреді. Жауапты  адамдар шешім қабылдап, әрі қарай  болатын «Күйзелісті» болдырмауға  тырысу керек.

3.4 Бизнес – жоспарды жақсарту жолдары

 

Сонымен, мақсат құру керек. 2 сызбада мақсат ағашының – «бастамасы» - негізгі мақсаты көрсетілген [28].

Мақсаты: 21700 мың  теңге тұратын сатылым көлемін  ұйымдастыру – өзінің мақсат астары бар, тапсырмалардың орындалуын талап етеді, 3 суретте көрсетілген. Мақсат ағашы 4 сызбада көрсетілген.

Сызба 3 Негізгі мақсат ағашы

                       Ескерпе – автормен құрастырылған

Сызба 4 Сатылым көлемінің жоспарын өткізу үшін арналған мақсат ағашы

Ескертпе – автормен құрастырылған

Сызба 4 Шығын азайту жоспарының өткізу жоспарының мақсат ағашы

Ескертпе – автормен құрастырылған

 

Кәсіпорын мақсатына  сай, өзіндік ұйымдық шаралар  құруға болады, 21 кестеде көрсетілген.

 

Кесте 21 Ұйымдасқан шаралардың жоспары

 

№ П/п	Шаралар атауы	Жауапты адам	мерзім	Қаражат
1	Құжаттарды  толтыру	Заңгері «Атаба групп» ЖШС -і	01/07/12 дейін	Ұйымдық шығын
2	Зауыттармен шартқа отыру	«Минимаркет» ЖШС – нің жетекшісі	01/07/12 дейін	-
3	Қызметшілерді таңдау	«Минимаркет» ЖШС – нің жетекшісі	01/06/12 – 31/07/12	Жарнамаға кеткен шығындар
4	Дүкендерді  қондыру	«Минимаркет» ЖШС – нің басқарушысы	01/07/12 – 03/07/12	Шығын дүкеннің бағасына қосылған
5	Саудалық және офистік құралдар сатып алу	«Минимаркет» ЖШС – нің басқарушысы	01/07/12 – 15/07/12	-
6	Нысандарды  қосу	«Минимаркет»  ЖШС – нің шаруашылық басқарушысы	01/07/12 – 15/07/12	-
7	Офистікке орын іздеу	«Минимаркет» ЖШС – нің жетекшісі	01/07/12 – 15/07/12	-
8	Байланыс ұйымы	«Минимаркет» ЖШС – нің жетекшісі	01/07/12 – 31/07/12	Байланыс қызметіне  кеткен шығын
9	Қондырғыны  қосу	«Минимаркет»  ЖШС – нің шаруашылық басқарушысы	01/07/12 – 31/07/12	Шығындар қондырғы бағасына
10	Тауар сатып  алу, жеткізушілермен шарт құру	«Минимаркет»  ЖШС – нің тауар жүргізушісі	С 01/07/12	-
11	Дүкеншілерді  оқыту	«Минимаркет» ЖШС – нің басқарушысы	С 01/07/12	-
12	Тауар түрлерін басқару	«Минимаркет»  ЖШС – нің тауар жүргізушісі	С 01/07/12	-
13	Шығынды басқару  мен сараптау	«Минимаркет» ЖШС – нің жетекшісі	С 01/06/12	-
Ескертпе – автормен құрастырылған