Сактандыру нарыгынын дамуы

Сақтандыруды  ұйымдастырудың маңызды элементтері, әсіресе ірі тәуекелдерді сақтандыруда сақтандыру рыногының қатысушылары – актуарийлер, сақтандырушы делдалдар (сақтандырушы брокерлер және сақтандырушы агенттер), сюрвейерлер, апаттық комиссарлар, аджастерлер (claims adiusters) және басқалар болып табылады. Бұл ең алдымен, сақтандырылатын тәуекелдерді және сақтандыру жағдайының орнын алуы салдарынан шеккен зиянның мөлшерін нақты бағалауға (қаржылық, техникалық) қажеттілігіне байланысты себепші болып отыр. Сонымен бірге аталған қатысушылар сақтандыру қызметінің сапасын және олардың тұтынушыларға жеткізілуін жақсартуда үлкен роль атқарады. Сонымен қатар, қазіргі Қазақстан сақтандыру рыногында осы тізімнен ресми түрде тек сақтандыру делдалдары мен актуарийлер ғана ұсынылып отыр. Бұл ретте сақтандыру делдалдығы мәселелері бойынша қолданылып жүрген заңдар жетілдіруді, сонымен бірге сақтандыру брокері мен сақтандыру агенті қызметінің талаптарын белгілеуді мейлінше нақтылай түсуді қажет етеді. Мұндайда сақтандыру жүйесі дамыған елдерде сақтандыру брокерлері сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы делдалдық қызметтен басқа сақтандырылатын тәуекелдерге бағалау жүргізетінін, шығынды реттеуге байланысты мәселелерді өздеріне алатындығын ескеру қажет. Сақтандыру рыногының аталған қатысушыларының қызметтік мақсаты оларды міндетті сақтандыру схемасына, әсіресе ірі тәукелдерді сақтандыруға байланысты түрлері бойынша тарту қажеттігін көрсетеді. Сондай-ақ 2003 жылы құрылған, халықтың ипотекалық кредит беру жүйесінің кіруін кеңейту арқылы халықты тұрғын үймен камтамасыз етілуін көтеру және оның қызмет ету сапасын жақсарту мақсатын көздеген (оның ішінде редит беру мерзімін ұзарту, кредиттер мөлшерін ұлғайту, проценттік ставкаларды және бастапқы жарна мөлшерін төмендету) Қазақстан ипотекалық кредиттерге кепілдік беру қоры қызметінің мәселелерін қарау қажет. Атап айтқанда, аталған қорды сақтандыру ұйымына қайта ұйымдастыру көзделуде, бұл қолданылып отырған сақтандыру заңдарына өзгерістер енгізуді талап етеді. Ең алдымен, бұл тәсіл негізінен халықаралық тәжірибеге сәйкес келеді. Атап айтқанда, Еуропалық кеңестің директивалары сақтандыру кредиттерін, оның ішінде ипотекалық кредиттерді сақтандыруды ұйымдарының жүзеге асыратынын болжалдайды. Ипотекалық сақтандыру заемшының төлем қабілетсіздігі ықтимал болған кезде кредиттік тәуекелді төмендету құралы болып табылады, сондай-ақ кепілге берілген мүлікті сату кезінде жылжымайтын мүлік рыногындағы бағаның ауытқуының кредиторы шығынға душар етуге әкелуі және оның осыған душар болуының халықаралық тәжірибеде оны жүргізудің негзгі принциптерінің бірі заемшының бастапқы жарна бөлігінде (top-tier) сақтандырушы болып табылады. Ипотекалық сақтандыру кредиторлардың қаржылық тұрақтылығына тікелей ықпал ететін және өзара тығыз қарым-қатынаста болатынын ескере отырып, ипотекалық сақтандыруды жүзеге асыру принциптерін заң шығару деңгейінде белгілеу мәселелері, оның ішінде ипотекалық сақтандыруды жеке сақтандыру сыныбы ретінде бөліп көрсету арқылы қарауды талап етеді. Мұндайда ипотекалық кредиттерді беруге байланысты тәуекелдерді сақтандыру мүліктік сақтандырудың басқа түрлері бойынша жүзеге асырылмауы тиіс. Айтылғандарды ескере отырып, ипотекалық сақтандыруды (капиталдандыру деңгейі, сақтандыру резервтерін қалыптастыру тәртібі) жүзеге асырушы сақтандыру ұйымдарының қызметіне арнайы талаптар белгілеу қажет. Ең алдымен бұл сапалы және тартымды ипотекалық сақтандыру рыногының қалыптасуына ықпал ететін осы сақтандыру ұйымдарының төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылық деңгейін көтеру мүмкіндік береді. Соынмен бюірге, сақтану рыногының түрлі кәсіби қатысушыларын (сақтьандыру агенттері, актуарийлер, апат комиссарлары және басқалар) біріктіретін сақтандыру рыногындағы өзін-өзі реттейтін ұйымдарды (ӨРҰ) дамытуға ерекше көңіл бөлу қажет. Сақтандыру рыногының жекелеген кәсіби қатысушыларына лицензия беру және рынокқа кіруіне рұқсат беруді осы өзін-өзі реттейтін ұйымдарға беру жоспарланып отырғанын ескерсек, осы проблеманың айырықша мәнге ие болатынын байқаймыз.

Қазіргі уақытта  сақтандыру қызметін реттеу мен қадағалау  жалпы алғанда, қадағалау субъектілерінің  белгіленген нормативтерді, оның ішінде пруденциалдық реттеу деп аталатын пруденциалдық нормативтерді орындауды  тексеру негізінде жүзеге асырылады. Бұл әдіс бұрыннан бар проблемаларды  және оны шешудің (жоюдың) алдағы тәсілдерін іздестіруден тұрады. Осы әдіс қаншалықты қажет болғанымен, көптеген елдердің тәжірибесін ескере отырып, оның ең негізгі кемшіліктерінің бірі, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымында қандай-да бір проблема пайда болған жағдайда оны нәтижелі шешуге күш салудың  өте кеш болатынын атап айтқан жөн.

Сақтандыру (қайта сақтандыру) [4,10] ұйымдарының  қызметін қадағалау мен реттеу жүйесін  жетілдіру мақсатында компанияларда  орын алуы мүмкін тәуекелдердің жаңадан  пайда болу кезеңінде анықтауға  қабілетті реттеуші жаңа әдістер  мен механизмдерді әзірлеу қажет. Қадағалаудың тиімділігі проблемасын  шешудің бір жолы – проблема нақты  болғанға дейін-ақ (оның ішінде пруденциалдық  нормативтерді бұзу) сақтандыру (қайта  сақтандыру) ұйымының қызметін бір  ізге түсіріп, тәуекелді төмендетуге  арналған тәуекелді бағалауға негізделген  қадағалау Тұжырымдамасын (Risk-Bosed Super-vision) пайдалану болып табылады. Тәуекелдерді бағалау негізіндегі қадағалауды  әр сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы  өз қызметі душар болатын құрылымдық процесс немесе негізгі тәуекелді  анықтауға және жіктеуге бағытталған  дәйекті құрылымдық процесс немесе дәйекті реттеу рәсімдерінің кешені тәуекелдерді бағалау және осы тәуекелдер туралы ескерту, төмендету немесе алдын  алу жөніндегі іс-шаралардың бағдарламасын  әзірлеу үшін құралдарды іріетеу  деп сипаттауға болады. Қаралып отырған  Тұжырымдаманы пайдаланатын елдердегі (оның ішінде АҚШ) зерттеулер қорытындысы  бойынша мыналар анықталды, бірге  алынған аз ғана коэффициенттер мен  ара-қатынастар (12-ден – 15-ке дейінгі  шекте) арқылы сақтандыру ұйымдарының  төлем қабілеті жоқ болып қалғанға дейінгі екі жыл ішінде жағдайсыз  болып қалуының 75%-ін және тіпті әрі  кеткенде, банкрот болардан 1 жыл  бұрын жағдайсыз болып қалуының 95%-ін болжауға болады.

Сақтандыру, табыс (пайда) түсіру мақсатымен коммерцияның шектес сфераларына қаражаттарды инвестициялау  жөніндегі сақтық ұйымдарының қызметі  сақтық ісі ретінде болып көрінеді.

Сақтандыру  – сақтық ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған  кезе жеке немесе заңи тұлғалардың  заңды мүдделерін мүліктік  жағынан  қорғауға байланысты қатынастар кешені.

Сақтандыру  процесі сақтандыру шарты негізінде  не өзара сақтандыру қоғамына мүшелік  негізінде жүзеге асырылады.

Сақтандыру  шарты бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтық сыйақыларын төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап (сақтандырушы) сақтық жағдайы пайда болған кезде сақтанушыға  немесе оның пайдасына шарт жасалған өзге де тұлғаға (пайда алушыға) шартта белгіленген соманың (сақтық сомасының) шегінде сақтық өтемін төлеуге міндеттенеді.

Қайта сақтандыру және ортақ сақтандыру рыноктарын дамыту.

Отандық сақтандырушылардың сақтандыру тәуекелдерін, әсіресе ірілерін қабылдау мүмкіндіктері шектеулі болжап отырған жағдайында ортақ сақтандырудың  және қайта сақтандырудың рөлі бірнеше  мәрте өседі. Қайта сақтандыру сақтандырушының  төлем қабілеттілігін және қаржылық тұрақтылығы деңгейін көтерудің  тиімді механизмдерінің бірі болып  табылады, сондай-ақ тура сақтандырушының  сақтандыру тәуекелін қабылдауына  қосымша мүмкіндіктер береді. Отандық  қайта сақтандыру рыногының тиісінше дамуы себепті қазақстандық сақтандырушылар  тәуекелдерінің үлкен бөлігі шетелдік қайта сақтанджыру рыногында  орналастырылып отыр. Қазақстанда әзірше қайта сақтандыруды айырықша қызмет түрі ретінде жүзхеге асыратын бірде-бір  ұйым (қайта сақтандыру ұйымы) жоқ. Қазіргі  уақытта шетелге қайта сақтандыруға берілетін сыйлықақылар үлесінің көрсеткіші жиналған сақтандыру сыйақыларының  қаржылық тұрақтылығы мен көлем  қабілеттігіне қолдау көрсетудің, отандық  қызметін көрсету рыногының әлемдік  кеңістікке интеграциялануының және озық сақтандыру технологиясы мен жаңа сақтандыру өнімдерінің келуінің қажеттігі  тұрғысынан оң қарауға болады. Екінші жағынан, бұл қазақстандық сақтандыру рыногын барынша әлсіз және ауқымды  қайта сақтандыру рыногының өзгергіштігіне тәуелді етеді. Сақтандырушылардың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етудің тағы бір механизмі ортақ сақтандыру, яғни бір тәуекелі бірнеше сақтандырушының  бірлесіп сақтандыруы (сақтандыру пулі) болып табылады. Ортақ сақтандыру арқылы ірі немесе елеусіз және даңа тәуекелдер көбірек сақтандырылады. Халықаралық тәдірибеде пулдік сақтандыру аппаратты тәуекелдерді сақтандыру кезінде барынша жиі қолданылады. Ортақ сақтандыру механизмі Қазақстанда  қазірше іс жүзінде кеңінен қолданыс тапқан жоқ. Осыны ескере отырып, мемлекеттің  қайта сақтандыру және ортақ сақтандыру механизмдерін дамытуды ынталандыру  бойынша бірқатар нақты шараларды  қолға алғаны жөн. Бұл ретте бірінші  кезекте, оны жүргізудың құқықтық негізін  жасау керек. Мұнда әңгіме қолданыстағы сақтандыру заңдарын жетілдіру қажеттігі  туралы болып отыр, ол қазіргі кезде қайта сақтандыру шарттарының және қайта сақтандыру қызметінің бүкіл ерекшеліктерін ескермеген. Атап айтқанда, алда қайта сақтандыру шарттарының стандартты ережелерін айқындау, қазақстандық қайта сақтандыру рыногының іскерлік айналымы дәстүрлерінің жиынтығын қалыптастыру міндеті тұр. Алдымызда капиталды заңсыз аудару және ақшаны жылыстату үшін трансшекаралық қайта сақтандыру операцияларын ескерту және пайдалану болғызбау мақсатында қайта сақтандыру қызметіне тиісті бақылауды қамтамасыз ету мәселесін қарау міндеті тұр. Соңғы жылдары байқалып жүрген сақтандыру ұйымдарының капиталдандыру деңгейінің ұлғаю және олардың қаржылық жағдайының нығаю үрдісін ескере отырып сақтандырушының қолданып жүрген заңдарда белгіленген жеке ұсталымдары лимитінің мөлшерін ұлғайтудың ақылға сыйымдылығын қарау қажет. Осы шара ұлттық сақтандыру рыногының сыйымдылығын ұлғайтуға және валюта құралдарының трансшекаралдық қайта сақтандыру арналары бойынша шетелге кетуінің қысқартуға мүмкіндік береді. Сақтандыру ұйымдарының сақтандыру пулдеріне міндетті қатысуы туралы талапты сақтандыру ұйымдарының аса ірі тәуекелдері сақтандыруға қабылдауды көздейтін міндетті сақтандырудың жекелеген түрлерін жүргізуге рұқсат берудің қосымша шарты ретінде пайдаоануға болады. Сақтандыру (қайта сақтандыру) пулдерімен бірлескен сақтандыруды жүзеге асыру талаптарын, оның ішінде сақтандыру шартын жасау, сақтандыру тәуекелінің мөлшерін анықтау, жауапкершілікті бөлу, өзара есеп айырылысуда ұйымдастыру және т.б. тәртібін реттейтін нормативтік құқықтық базаны жылдың қалыптастыру қажеттігі бар.

2.2 «Альянс полис» сақтандыру компаниясы акционерлік қоғамына жалпы сипаттама

       Альянс Полис» сақтандыру компаниясы»  акционерлік қоғамы сақтандыру нарығында 1993 жылғы тамыздың 30 - да  «Тұмар»  Акционерлік Коммерциялық Сақтандыру Компаниясы ретінде құрылған күннен бастап жұмыс істей бастады. 2002 жылы  «Тұмар»  компаниясы  акционерлерімен атын өзгертті.

       2008 жылдың маусымында «Альянс  Полис» компаниясы – 1 млрд. 140 млн. теңгеге жекеменшік қарапайым  акцияларын   орналастырып, өзінің  жарғылық капиталын 2 млрд. 500 млн.  теңгеге дейін ұлғайтты. Бұл акцияларды  «Сеймар Альянс» Қаржылық Корпорациясы»  АҚ сатып алу арқылы аталған  сақтандыру компаниясының ұзақ  мерзімдік әріптесі және 100%-дық   акционері болып келеді.

     «Сеймар Альянс»   Қаржылық  Корпорациясы» АҚ  («Seimar Alliance Financial Corporation» – SAFC) – қызметінің  негізгі түрі жеке, корпоративтік  және инвестициялық банк қызметтерін  көрсету,  банктік емес несиелеу,  жалпы сақтандыру, өмірді сақтандыру, сондай-ақ активтерді басқару  болып табылатын  классикалық   холдингтік компания.  Альянс  Полис SAFC қаржылық холдингінің құрамына кіреді. 2008 жылы  «Альянс Полис»  компаниясы өзінің 15 жылдығын атап өтті.

        Альянс Полис – кәсіби деңгейі биік және бизнес – процесстері жақсы жолға қойылған, жалпы сақтандыру нарығының барлық сегменттерінде даму үстіндегі, сақтандырылушының барлық талаптарын мейлінше қанағаттандыруды көздейтін  әмбебеп  сақтандыру  компаниясы.

        Компания 2007 жылғы 5 – ші желтоқсанында   «Жалпы  сақтандыру» саласы бойынша  сақтандыру қызметін жүзеге асыруға   құқық беретін № 4-11/1 лицензиясына  ие болды. Компания  сақтандырудың  9 міндетті, 15  ерікті түрлері бойынша  жұмыс істейді және қайта сақтандыру  бойынша қызметті жүзеге асырады. 

       «Альянс Полис» СК» АҚ –  сақтандыру төлемдеріне кепілдік  беру Қорының қатысушысы, Қазақстанның  Қаржыгерлер Қауымдастығына кіреді  және Қазақстан салық төлеушілер  Қауымдастығының мүшесі. Компания  сондай-ақ Шағын кәсіпкерлікті  дамыту Қорының  кепілдіктер  мен кепілгерлік  жөніндегі  сақтандыру пулының қатысушысы  болып табылады.

      «Альянс Полис» компаниясының Жарғылық капиталы 2 млрд. 500 млн. теңге құрайды. Жекеменшік капиталы   01.01.2011  жылы  6 млрд. 857 млн. теңге құрады. 

     Қаражаттың мұндай қомақты көлемі  сақтандыру компаниясының тұрақты  қаржылық жағдайын қамтамасыз  етеді және өз клиенттері алдындағы  міндеттемелерді  төлеуге кепілдік  береді.

Компанияға  өз тәуекелдіктерін 100 000 жуық адам және 5 000-нан астам кәсіпкерлер мен ұйымдар сеніп тапсырды.      

       «Альянс Полис» компаниясында сапа менеджменті жүйесі енгізілген. Сондай-ақ компанияда UNICUS сақтандыру операцияларын есепке алу және басқарудың автоматтандырылған жүйесі  жұмыс істейді,  клиенттерге қолайлы болуы үшін төлем орталығы мен  байланыс орталығы ашылған.  Автосақтандыру жөніндегі бағдарламаларға қатысушыларға Алматы мен Астана қалаларында  эвакуаторды тегін шақыру қызметі қарастырылған,  тәулік бойы  апат комиссарлары  жұмыс істейді. 

     2008 жылы компания өзінің Алматы  қаласында кәсіби медициналық  клиникасы бар «Alliance Assistance Group»   атты медициналық  ассистансын  құрды. 

     Клиника медициналық қызметтің  диагноз қоюдан бастап, күндізгі  стационарда емдеуге дейінгі,  жүкті  әйелдер денсаулығын  қадағалау, жаңа туған нәрестелерге 1 жасқа дейін қамқорлық жасау,  дәрігерлердің тәулік бойы үйге  келуі,  науқастың өз үйінде,  кеңседе және басқа жерлерде  кеңес беру секілді кең ауқымды  түрлерін көрсетеді. 

      «Alliance Assistance Group» қызмет көрсету   компаниясы «Альянс Полистің»  медициналық сақтандыру бағдарламалары  бойынша сақтандырылған клиенттеріне  қызмет көрсетумен шұғылданады. 

  «Alliance Assistance Group» медициналық және  дәрігерлік қызметпен айналысуға  құқық беретін лицензияға ие. Ол 500 жеке және мемлекеттік мекемелермен  қызмет көрсету туралы келісім-  шарттар жасаған. 

    Ассистанспен бүкіл Қазақстан  аумағындағы клиникаларда 79 отбасылық  дәрігерлер ынтымақтаса жұмыс  істейді. Тәулік бойы жұмыс  істейтін диспетчерлік қызмет  ұйымдастырылған, дәрі - дәрмек жеткізіп  беру қызметі жұмыс істейді.

     «Alliance Assistance Group» клиенттері Қазақстан  Республикасының ең үздік мемлекеттік  медициналық мекемелері қызметін  пайдалану мүмкіндігіне ие. Оның  үстіне біздің әріптестеріміздің  арасында – жетекші ғылыми  орталықтар, көп салалы клиникалар  мен жекеменшік медицина орталықтары  бар. 

    «Альянс Полис» Компаниясының  өкілдіктері Қазақстанның  Астана, Ақтөбе, Атырау, Қарағанды, Петропавл,  Орал, Семей, Павлодар, Қостанай, Көкшетау, Қызылорда, Талдықорған, Тараз,  Шымкент, Жезказған, Ақтау,  Өскемен,  Рудный  және Екібастұз секілді  20 қаласында  қызмет көрсетеді. 

     Компанияның бас кеңсесі  Алматы қаласында орналасқан. Бүкіл Қазақстан бойынша 190  полис сату орыны жұмыс істеп, оларда 1500 сақтандыру агенттері еңбек етеді.