Индустриялық-инновация

 ғылыми-зерттеу  мекемелерінің белсенділігін арттыру  үшін оларды шетелдің осы саладағы  озық ғылыми орталықтарымен байланыстыру. Ол үшін отандық ғылыми-зерттеу  орталықтарына біріккен жобаларды  орындауларына мүмкіндік ашу;

- инновациялық  инфрақұрылым элементтерін бір-екі  макротехнологиялар жобасының аясына  топтау. Өйткені, ел экономикасының  басым бағыттары тым көп және  оларды бірден дамыту мүмкін  емес. Ол үшін әрбір инновациялық  инфрақұрылым субъектісіне қатысты  арнайы стратегия дайындап, олардың  жұмысына қатысты нарықтың қандай  «бөлігін» иемдену, қандай бәсекелік  артықшылықтарды пайдалану, қандай  жеңілдіктерді мемлекет тарапынан  алу, қандай тәуекелдермен жұмыс  жасау сияқты және басқа да  өзекті мәселелерді анықтап, қызметтерін  нарықтың нақты қажеттіліктеріне  икемдеу керек;

- еліміздің  әр өңірінде ғылыми-инновациялық  кешендер құру. Мұндай кешендер  жоғары оқу орындарынан, ҒЗИ-нан,  ғылыми орталықтардан, бiлiктi жұмыс  күшiн даярлауға және жаңа идеялар  мен әзiрлемелердi генерациялауға  бағдарланған консалтингтiк және  бiлiм беретiн компаниялардан, технологиялық  парктер мен технологиялық бизнес-инкубаторлардан,  инновациялық қызметтi қолдауға  бағдарланған және қаржыландыру, маркетинг, жарнама-көрме қызметi, патенттеу-лицензиялау жұмысы мен  зияткерлiк меншiктi қорғау мәселелерiмен  айналысатын құрылымдардан жасақталуы  тиіс;

- арнайы  экономикалық және индустриалды  аймақтарда жұмыс істейтін кәсіпорындардың  белгілі бір көлемде өндірістік  сипатының болуын міндеттеу. Себебі  еліміздің индустриалды кезеңге  көшуі үшін бізде табиғи ресурстарды  пайдалана отырып, өнім өндіретін  салалар көптеп жасақталуы тиіс. Ол үшін салық жеңілдіктерінің  мерзімін өндірістік және инновациялық  белсенділігі жоғары кәсіпорындарға  ұзартып, керісінше төмен белсенділікті  көрсеткен кәсіпорындарды қысқарту;

- ұлттық  холдингтік компаниялардың инновациялық  белсенділігін, біріншіден, байланыс  және ақпарат кеңістігінде бәсекелік  ортаны қалыптастыруға, екіншіден,  көлік-тасымалдау инфрақұрылымын  дамытуға, үшіншіден, жеке сектор  тарапынан болатын ғылыми бастамаларды  қолдауға бағыттау. Себебі, елде  дамыған ақпараттық-телекоммуникациялық  инфрақұрылымның болуы ұлттық  экономиканың өсуiнiң, қоғамның iскерлiк  және зияткерлiк белсендiлiгiнiң  артуының басты факторларының  бiрi болып табылады және ол  халықаралық қоғамдастықтағы елдiң  беделiн айғақтайды;

- даму  институттарын бір жобаға кешенді  қызмет көрсетуге бағыттау, яғни  инвестициялау құқы бар даму  институты нақты бір жобаны  қаржыландырса, басқалары ол жобаға  қатысты нарықтық зерттеулер  жүргізіп, тәуекелін бөлісу сияқты  қызметтер ұсынулары тиіс. Өйткені,  олардың қызметінде жүйелілікті  арттыру қажет болып отыр. Оған қоса, олар ірі инновациялық немесе инвестициялық жобаны қаржыландыра отырып, осы жобаға қызмет көрсететін шағын кәсіпкерлік субъектілеріне арнайы гранттар беру;

- әлеуметтік-кәсіпкерлік  корпорациялар тарапынан өңірдегі  табысты кәсіпорындарды жаңа  нарықтарға шығаратын ғылыми  сыйымды, жоғары технологиялы  өнімдерді шығаруға бейімдеу, осындай  бастамаларға қаржылай қолдау  көрсету, ал табысы төмен немесе  шығынды кәсіпорындарға жеке  инвесторларды тарту мақсатында  қатысушы функциясын атқару. Ол  үшін мемлекет пен жеке бизнестің  арасындағы дәнекерлік қызметті  атқару, өңірдегі шағын және орта  бизнеске қол жетімді несиелер  беруді ұйымдастыру, сондай-ақ  өңірдегі кластерлік бастамаларды  қолдап, олардың дамуына жан-жақты  қолдау көрсету;

- экономиканың  басым бағыттары бойынша құрылған  кластерлерге жергілікті инновациялық  инфрақұрылымның мамандандырылған  субъектілерінің өнімдерін тұтынушы, сол субъектілерге жоба дайындауға  тапсырыс беруші, кластердің жанынан  инновацияға қабілетті ғылыми  әлеуетті қалыптастырушы ролін жүктеу және т.с.с [49].

      Ғылыми-техникалық әлеуеттің мүмкіндіктерін ұтымды пайдалану  арқылы біз қосылған құн тізбегіндегі элементтердің көбейуін қамтамасыз ете аламыз. Еліміздің ғылыми-техникалық әлеуеті өз күшін өндірістік сипаттағы  инновациялық  бастамалар  мен  одан  нақты  нәтижелердің пайда  болуына, сол 

арқылы  экономика салаларын әртараптандырып, алдағы уақытта индустриалды кезеңге  өтуімізге бағыттауы тиіс. Өз кезегінде  бұл бағыттардың барлығы да экономикалық ынталандыруды, реттеуді, қадағалауды  қажет етеді.

Ғылыми-техникалық әлеует ғылымның іргелі және қолданбалы секторларын, салалық бағыттағы  ғылыми-зерттеу институттарын, кәсіпорындар мен мекемелердің зертханаларын, сондай-ақ талантты инженерлерді, ізденушілерді, ғалымдарды, ізденімпаз менеджерлерді  өзіне топтастыра отырып, олардың  жинақтаған ғылыми білімдерін тәжірибеде қолдану арқылы өмірге жаңа құндылықтарды  алып келуге мүмкіндік береді.

Міне  осы айтылғандардың барлығы да инновациялық инфрақұрылымның дамуын ынталандыратын экономикалық механизмнің маңыздылығын және қалыптастыру қажеттілігін көрсетеді [50]. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ

    Жүргізілген зерттеулер негізінде Қазақстан  Республикасының индустриялық-инновациялық инфрақұрылымын дамытумен байланысты келесідей қорытындылар мен ұсыныстар  жасауға болады:

    1. Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық инфрақұрылымын инновациялық қызметтің мамандандырылған субъектілерімен қатар (технологиялық парк, технологиялық бизнес-инкубатор және инновациялық қор), бұл құрылымға белгілі бір деңгейде (тікелей немесе жанама) қатысы бар элементтердің де құрайтыны анықталды (олар: жоғары оқу орындары, ғылыми-зерттеу орталықтары, ақпараттық-талдау орталықтары, консалтигтік фирмалар; ҚР ұлттық холдингтік компаниялары және олардың құрамындағы ұлттық компаниялар мен даму институттары; ҚР басым бағыттары бойынша құрылған кластерлер, өңірлік әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар, корпоративтік көшбасшы компаниялар, арнайы экономикалық және индустриалды аймақтар).

      2. Инновациялық инфрақұрылым ұлттық инновациялық жүйенің негізгі құраушыларының бірі болғандықтан, оның қызметінің тиімділігі тікелей де әрі жанама да осы инновациялық жүйенің жалпы дамуына, оның басқа да құраушыларының ұтымды қызмет етуімен тығыз байланысты. Бұл орайда, ұлттық инновациялық жүйенің тиімділігін арттыруға қатысты ұсыныстарды жинақтап төмендегідей негізгі үш топқа бөлуге болады, олар:

- мемлекет  тарапынан инновациялық қызмет  үшін қолайлы жағдай жасау  (инновациялық кәсіпкерлікті дамыту  үшін салық жеңілдіктерін қолдану); ірі инновациялық жобаларға мемлекеттің  үлестік негізде қатысуы және  оларды жеңілдетілген тәртіппен  несиелендіру; инновациялық кәсіпорындарды  құру үшін жерді және мемлекеттік  меншіктегі мүлікті жеңілдетілген  түрде бөлу; ғылыми зерттеулерді  жүргізуге қажетті құрал-жабдықтарға  жеделдетілген амортизация әдісін  қолдану және ғылыми мақсаттарға  жұмсалынған шығындарды өнімнің  өзіндік құнына кіргізу мүмкіндіктерін  нормативтік-құқықтық негізде бекіту;

- инновациялық  инфрақұрылымды мемлекет және  жеке сектор күштерінің үйлесіміне  негізделген жолмен дамыту;

- инновациялық  қызметті белсендіретін жүйелі  ішкі өндірістік-экономикалық механизм  құру (кәсіпорындарда ҒЗТКЖ-ға қатысты  менеджментті жетілдіру, арнайы  ынталандыру жүйелерін қарастыру  және т.б.).

      3. Еліміздегі ғылым мен инновациялық  дамудың деңгейін көтеру

      4.Ұлттық инновациялық инфрақұрылымды дамытудың экономикалық механизмін жүзеге асыру тетіктері айқындалып, олар үш топқа жіктелді:

    Біріншісі, жағымды экономикалық ортаны қалыптастыру саясатын жетілдіру. Инновациялық жағымды  орта деп ғылыми білімдер мен техниканың жетістіктерін өндіріске енгізіп, одан табыс табу мақсатында кәсіпкерлер  мен түрлі ұйымдардың, жеке тұлғалардың  әрекет етуіне ыңғайлы экономикалық кеңістікті айтуға болады. Оның тиімділігі тек экономика құрылымдарына  ғана емес, әлеуметтік салаға да, экологиялық ортаға да, мемлекеттің беделі мен бәсекеге қабілеттілігіне де ықпал етеді. Бұл топ бойынша мыналар айқындалды:

    - экономикалық қолдауларды заңдық-құқықтық  қамтамасыз ету;

    - инновациялық үрдіске қатысушыларға  бірдей жағдай жасау;

    - мемлекет пен жеке сектордың  ынтымақтастығын орнату;

    - өндіріс пен ғылымның байланысын  ынталандыру;

    - қаржыландырудың мемлекеттік емес  көздерін ынталандыру;

    - венчурлық бизнесті қолдау және  дамыту;

    - салық жеңілдіктерін беру және  т.б.

      Екіншісі, инновациялық инфрақұрылым элементтерінің белсенділігін арттыру тетіктері. Инновациялық ортаның тиімділігі сол  ортада қызмет ететін ұйымдардың инновациялық белсенділігі мен өзара қызығушылығы туындаған кезде ғана қалыптасатыны  белгілі. Яғни, инновациялық ортада жүзеге асатын инновациялық үрдіс бірін-бірі жалғастыратын тізбектіліктің орнауына тікелей тәуелді. Егер осы тізбектің  бойындағы қандай да бір құраушы  буын өзінің инновациялық белсенділігін  жоғалтса немесе төмендетсе, онда инновациялық үрдістің соңғы нәтижесі де белгілі  бір деңгейге төмендейді немесе инновациялық маңыздылығын жоғалтады

      Үшіншісі, еліміздің ғылыми-техникалық әлеуетін ұлттық инновациялық инфрақұрылымның  қызметін дамытуда пайдалану тетіктері. Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, ғылыми-техникалық әлеует ғылымның іргелі және қолданбалы секторларын, салалық бағыттағы  ғылыми-зерттеу институттарын, кәсіпорындар мен мекемелердің зертханаларын, сондай-ақ талантты инженерлерді, ізденушілерді, ғалымдарды, ізденімпаз менеджерлерді  өзіне топтастыра отырып, олардың  жинақтаған ғылыми білімдерін тәжірибеде қолдану арқылы өмірге жаңа құндылықтарды  алып келуге мүмкіндік береді.

      Қорыта  келгенде Елбасының мына сөзімен  аяқтағым келіп отыр. Бәсекеге қабілетті  экономиканы қалыптастыруға ынталы Қазақстан Республикасы өзінің экономикалық өрлеуін жалғастырып дамуы керек. Озық дамыған мемлекеттердің қатарына қосылу, бәсекеге қабілетті орта қалыптастыру, индустриялық-инновациялық қызметті дамыту қажет. Біз бәсекеге қабілетті экономиканың үлгісін таңдай отырып, бәсекелестікке қарымы мол басым салаларды дамытуға кірістік. Біз өзімізді жаңа технологиялар мен жаңа экономика әлеміне енгізетін экономикалық дамуды басқарудың түбегейлі жаңа жүйесі – Ұлттық инновациялық жүйе жасауды қолға алдық.

      Осы аталған іс-шаралардың барлығы болашақ  ұрпақ игілігі үшін жасалып жатқан жағдайлар, соған байланысты дамуымызды тоқтатпауымыз керек.

Қолданылған әдебиеттер тізімі 

1 "Қазақстан-2030" даму стратегиясы.

2 К.Нарибаев, С.Жумамбаев, А.Нусупова. Инновационный  менеджмент – Алматы: Қазақ университетi. – 1998.

3  Купешова  С.Т. “Теория и практика инновационного  процесса в переходной экономике  Республики Казахстан,” – диссертация,  Алматы, 2004 г.

4  Шумпетер Й.   Теория экономического развития. – Москва; Прогресс. 1998г.

5.Т.И.Исахметов Инновационная деятельность в Республике Казахстан:    состояние и перспективы // ҚазҰУ хабаршысы // Экономика сериясы.-№1.-(53), 2008ж.

6 Индустриалды-инновациялық даму стратегиясы - Қазақстан республикасы экономикасын модернизациялау негізі // Саясат Policy хабаршысы. – 2010. №4.

7 Назарбаев Н.Ә. «Жаңа онжылдық, жаңа өрлеу, Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» халыққа жолдауы. Егемен Қазақстан 30.11.2010 ж.

8 Инвестиция-Қазақстан экономикасының бәсекелестік деңгейін жетілдіретін негізгі фактор // Материалы Международной научно-практической конференции. «Инновационное развитие и интеграция Казахстанской экономики в условиях глобализации», Алматы, Абай атындағы ҚазҰПУ, 2008

9 ҚР Президентінің «ҚР индустриалдық – инновациялық дамуының 2003-2015жж арналған стратегиясы».

10 Избасаров. Принципы привлечения и использования прямых иностранных инвестиций // ҚазҰУ хабаршысы, №6, 2008ж.

11  Web – сайттан http: www.alashainasy.kz

12 Асанбаев Е. Привлечение иностранных инвестиций в экономику Казахстана: современное состояние и перспективы. // Аль-Пари, №3-4, 2006г.