Халықаралық экономика. Ответы

     Жоғарыда  девалвацияның сол кезде қысымға  ұшыраған мемлекетіміздің резервін сақтау үшін  жасалды. Бұл шешім өзінің өміршеңдігін көрсетті. Айырбастау бағамының бір сәттік өзгерісі девальвациялық күтулерді айтарлықтай төмендетуге, төлем балансының жағдайын жақсартуға, Ұлттық банктің алтын-валюта резервтерін сақтауға мүмкіндік берді. Нәтижесінде Қазақстан қор биржасындағы теңгенің бағамы 2009 жылғы  ақпанның 5-нен бастап қазіргі уақытқа дейін бір доллар үшін 148-151 теңге шегінде сақталып келеді. 2009 жылғы қарашадан бастап теңгенің нығаюы байқалады. Бұл жағдайларда Ұлттық банк басым түрде шетел валютасын сатып алуда. Ұлттық банктің мәліметі бойынша, 2010 жылғы қаңтар айының соңында Қазақстанның таза халықаралық резервтері 51 млрд. АҚШ долларына жетіп отыр. Оның ішінде 26,4 млрд. АҚШ доллары Ұлттық банктің алтын-валюта активтері. Бұл 2009 жылғы қаңтармен салыстырғанда 44,6 пайызға көп. Ұлттық қордың 10 млрд. доллар қаржысы дағдарысқа қарсы бағдарламаға жұмсалғандығына қарамастан, бас-аяғы бір жылдың көлемінде еліміздің алтын-валюта активтері қалпына келтірілді, тіпті жоғарыдағы цифрларға қарап дағдарыс басталғанға дейінгіден қазір бірнеше млрд. долларға артып отырғанын көреміз. Бір сөзбен айтқанда ұлттық валютамыздың девальвациялау туралы қабылданған шешім Ұлттық банктің алтын валюта резервтерін сақтап қана қоймай, тіпті оны ұлғайтуға мүмкіндік беріп отыр. Бұл өз кезегінде еліміздің халықаралық резевтерінің көбеюіне де көмегін тигізді.

     Девальвация ішкі нарықты импорттық тауарлардың  тасқынынан қорғап, отандық өндірісті  ынталандыру үшін жасалды. Экономиканың заңдылығы бойынша дағдарыс кезінде  қандай да бір елдің ұлттық валютасының құнсыздандырылуы отандық өндіріс көлемінің ұлғаюына және олар өндіретін өнім бағасының арзандауына ықпал етеді. Яғни девальвация экспорттың өсіміне жол ашады және импорттық тауарлардың тасқынын шектейді. Бұл өз кезегінде отандық тауарлардың импорттық тауарлармен салыстырғанда бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатады. Қазақстанның негізгі сауда әріптесі іргедегі Ресей 2008 жылдың соңында ұлттық валютасы рубльді 44 пайызға девальвациялағанын білеміз. Мұндайда біздің Үкімет тиісті шара қабылдамаса, отандық өндірісіміз тұншығатын еді. Ресейде өндірілетін тауарлардың бағасы арзандап, тиісінше ол бірте Қазақстан нарығын жаулауға ұмтылады деген сөз. Мұндай жағдайда теңгенің дер кезінде девалвациялануы отандық нарықты шетелдердің импорттық тауарларының тасқынынан қорғай алғанын көреміз. Ұлттық банктің мәліметіне сүйенсек, 2009 жылы теңгенің құнсыздануының арқасында тауарлар импорты 25,2 пайызға, яғни 28,7 млрд. АҚШ долларына дейін қысқарған. Импорттың төмендеуі негізгі импорттық номенклатураның барлық тауарлар топтары бойынша байқалған, оның ішінде импорт аралық өнеркәсіптік тұтыну тауарлары бойынша - 35,0 пайызға және тұтыну тауарлары бойынша - 19,0 пайызға төмендеген. 

      Девальвация несиесін банктермен арадағы келісімшарт  бойынша доллармен төлейтін қазақстандықтарға жайсыз тигені рас. Себебі, теңге курсының бірден 23 пайызға құнсыздануы осы санаттағы адамдардың отбасыларының ай сайынғы бюджетіне әжептәуір ауыр тиді. Олардың арасында жас отбасылар, бюджет саласы қызметкерлері көптеп кездесетұғын.  Осы арада Үкіметтің шешімімен «Самұрық-Қазына» қоры ипотекалық қарыздары бар азаматтардың проблемаларын шешу үшін ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасын әзірлеп, жүзеге асырды. Бағдарлама аясында бюджет саласы қызметкерлерінің ипотекалық несилерінің ставкасы 9 пайызға, басқа санаттағы азаматтардікі 11 пайызға төмендетілді Сөйтіп осы бағдарламаны жүзеге асырудың арқасында 2009 жылы 31 мың 400 отбасының ай сайын төлейтін қарыздары 30 пайызға азайды. Бұл дағдарыс жағдайында мемлекеттің халыққа жасаған көп қамқорлықтарының бірі болды. Атап өтерлігі, «Самұрық-Қазына» қоры алдағы 3 жылдың ішінде де аталмыш бағдарламаны жалғастыратын болады.

      2009 жылдың басында жасалған теңге  девальвациясы мемлекетіміздің  экономикасы үшін  аса пайдалы  болғанын жоғарыдағы мысалдардан көреміз. Бұл үдеріс мемлекетіміздің резервтерінің қалпына келуіне, тіпті ұлғаюына, отандық өндірістің бәсекеге қабілеттілігінің жоғарылуына ықпал етті. Бұл өз кезегінде Қазақстанның 2009 жылды аз да болса экономикалық өсіммен аяқталуына септігін тигізді.

     Ал  енді 2010 жылы айырбастау бағамының  саясаты қалай болады деген мәселеге келсек, бұл саясат қазақстандық экономиканың ішкі және сыртқы бәсекеге қабілеттілігінің арасындағы теңгерімді қамтамасыз етуге  бағытталады. Ұлттық банк курстық саясаттың  икемділігін арттыру үшін 2010 жылғы ақпанның 5-нен бастап теңге бағамының ауытқуларының дәлізін + 15 теңгеге (10 пайыз) және - 22,5 теңгеге (15 пайыз) дейін кеңейтті. Бірақ бұған қарап теңге тағы да құнсызданады деп күмәнданудың қажеті жоқ. Теңге бағамының динамикасындағы басым үрдістер әлемдік қаржы және тауар нарықтарындағы ахуалмен және төлем балансының жағдайымен байланысты болады. Олай болатын болса, қазіргі таңда әлемдік нарықтағы мұнай және металл бағасының көтеріліп келе жатқанын ескерсек, қалыптасқан дәстүр бойынша теңге долларға шаққанда нығаюы тиіс.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   18. Қазақстан халкының өмір сүру деңгейін көтеру мәселелері.

   Егемендік жарияланғаннан соң, Қазақстан халқы  дербес ел, тәуелсіз мемлекетке айналды. Аталған жылдар ішінде елімізде жаңа этнодемографиялық жағдай мен өркениетті қауым қалыптасты. Тұйық кеңестік шекпеннен шыққан қоғамға Батыс пен Шығыс құндылықтары белсенді түрде ене бастады. Біз қаптаған діни бірлестіктер мен миграцияға толы әлемдік кеңістікке белсенді ықпалдаса бастадық. Аталған мәселелердің барлығы – еліміздің сәйкестілік қорғанының беріктігіне жасалған қысым деп атауға болады.

   Қазіргі таңдағы  мемлекет алдындағы  интегралды мақсат – Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін көтеру, дағғдарыстан шығу , әлемнің аса дамыған 50 мемлекетінің қатарына қосылу.

   Бұл мақсаттарға  жету үшін мемлекет алдында  тұрған, бір-бірімен тығыз байланыстағы бірқатар маңызды мәселелерді шешуге міндетті.

   Олардың бастылары мыналар:

   Біріншіден , Қазақстанның экономикалық өмірін жан-жақты  модернизациялау жөніндегі стратегияның жүйелі түрде жүзеге асырылуын қамтамасыз ету керек. Соның нәтижесінде ел тұрғындарының өмір сүру деңгейі айтарлықтай көтеріліп, экономикамыз әлемдік нарықта бәсекелестікке қабілетті бола түседі.

   Екіншіден , экономиканы  қарқынды дамытудың негізінде әлеуметтік саланы нарық талаптарына сай етіп түбегейлі жаңарту керек. Соның нәтижесінде Қазақстан халқының барлық әлеуметтік топтарының өмір сүру деңгейі жаңа биікке көтеріледі.

   Үшіншіден , еліміздің тұрақты әрі байсалды дамуының басты шарты ретінде қазіргі заманғы қауіптерге қарсы тұра алатын ұлттық қауіпсіздік стратегиясын жүзеге асыру  қажет.

   Төртіншіден ,  Қазақстандағы мемлекеттік  құрылым мен саяси жүйені жаңартуды  белсенді түрде одан әрі жалғастыру міндеті тұр. Бұл жаңару осы заманғы демократиялық мемлекеттердің жалпы заңдылықтарымен үндесіп, әрі көп ұлтты, көп конфессиялы еліміздің ерекшеліктерін ескеру тұрғысында жүзеге асуға тиісті.

   Ағымдағы  жылғы халық санағы жұртшылықтың ақпараттық сауаттылығы деңгейінің артқанын куәландырады. Мәселен, жастары 15-тен асқан  қазақстандықтардың 34 пайызы компьютерде жұмыс істеуге машықтанған. Халықтың 20 пайызы интернетті пайдаланады, 12 пайызы - ағылшын тілін меңгерген. Ал мұндай көрсеткіштер деңгейін одан бұрынғы халық санағы барысында байқай алмаған болатынбыз. Ең бастысы, осы жылғы санақ Қазақстан халқының жақсы өмір сүріп отырғанын көрсетті

   Елбасының айтуынша, соңғы он жыл ішінде зейнетақы  мен әлеуметтік төлемдер 3 еседен астам  өскен. Ал шәкіртақы 6 есеге артса, Қазақстандағы  жеңіл автокөлікке қол жеткізгендер саны 2,5 есеге көтерілген. Тұрғын үй қоры 24 млн. шаршыметрге ұлғайса, бұның жартысына жуығы ауылдық жерлерге тиесілі. «Біз осыдан екі онжылдық бұрын реформаларымызды жаңадан қолға алған тұста осы көрсеткіштерді басты нысанаға алған болатынбыз. Демек, біздің ұстанған бағытымыз дұрыс

   Мемлекет  басшысы Нұрсұлтан Назарбаев  Қазақстан халқына арнаған «Жаңа  онжылдық -  жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» Жолдауында  мынаны атап кеткен болатын «Мемлекет тарапынан 2020 жылға қарай ел халқының санын 10 пайызға  арттыру үшін барлық жағдайлар жасалатын болады. Мемлекеттік-әлеуметтік саясаттың басым бағыты халықтың жұмыспен қамтылуын жоғарылату болып табылады. Сондықтан мен мынадай тапсырмалар қоямын: 2020 жылы жұмыссыздық деңгейі 5 пайыздан, ал күнкөрістің төменгі деңгейінен табыстары төмен халықтың үлесі 5 пайыздан аспауы керек.»   Сонымен қатар әлеуметтік көмек тек қана мұқтаж азаматтарға көрсетілуі керектігін баса айтқан Мемлекет басшысы «2015 жылы базалық зейнетақы төлеу көлемі күнкөрістің төменгі деңгейі мөлшерінің 60 пайыздық межесіне дейін арттырылуы, ал мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы 2010 жылға қарағанда 1,2 есе ұлғайтылуы тиіс», деді 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 19. Индустриалды-инновациялық  даму – Қазақстанды қазіргі дағдарыстың дауылынан мейлінше аз шығынмен алып шығатын жол. Біз жаңа технологияларды игеріп, инновациялық өсуді қолдаған жағдайда ғана дағдарыстың зардаптарынан тезірек құтыламыз. Оған Елбасымен бірге өзіміз көрген финн елінің тәжірибесі дәлел бола алады.Бiздің елдiң инновациялық индустрияландыруы - дамудың жалғыз ғана дұрыс жолы. Елімізде инновациялық жүйенi дамытуға арналған барлық алғышарттар бар: ғылыми әлеует, инновациялық және қаржылық инфрақұрылым, инновациялық кәсiпкерлiк. Бұл технопарктер мен бизнес-инкубаторлардың құруын, ғылыми зерттемелерге гранттердің бөлінуін, сонымен бірге өндірісте инновациялық жобалардың іске асырылуы мемлекеттiк-жекеменшік әріптестік (МЖӘ) тәсілдерінің кеңінен қолдануын көздейді.

 «Инновациялық даму» дегеніміз жаңа жаңалық  пен ғылымды, технологияны өндіріспен тығыз байланыстыру көзделген экономикалық даму бағыты. Республикамыздың 2003-2015жж. Индустриалды-инновациялық дамуы Стратегиясының басты мақсаты да тұрақты өсім траекториясына шикізаттық бағыттан сервистік-технологиялық экономикаға көшу мақсатында өндіріс салаларын диверсификациялау көзделген. Инновациялық даму жолын таңдау себептерінің негізгілері: əлемдегі өнеркəсіптің технологиялық жолмен қарқынды дамуы, əлемде жаһандану процесінің өріс алуы, Қазақстанның БСҰ-на кіру мақсатына байланысты өнеркəсіпті бəсекелестікке дайындау қажеттілігі жəне бəсекеге қабілетті еңселі елу елдің қатарына қосылудағы мақсатқа жету.

 Қазақстанның  қазiргi таңдағы экономикасында мынадай  проблемалар орын алуда: экономиканың шикiзат бағыттылығы; әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi; ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы;өңдеушi өнеркәсiп өнiмдiлiгiнiң төмендiгi; iшкi рынокта (шағын экономика) тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы; өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы; кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы; ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстың болмауы; ҒЗТКЖ қаржының аз бөлiнуi; отандық ғылымның нарықтық экономика жағдайларына нашар бейiмделуi және т.б.Индустриалды-инновациялық саясаттың басты мақсаты шикiзаттық бағыттан бас тартуға ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу; ұзақ мерзімді жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылады.Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа негiзделген тауарларды, жұмыстар және қызмет көрсетулер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады.

 Индустриалдық-инновациялық саясатты iске асыру:

 - ЖIӨ  құрылымындағы өнiмдердi шығарудың  үлес салмағын 2015 жылы 46,5 %-тен 50-52 %-ке дейiн ұлғайту;

 - ЖIӨ  құрылымындағы ғылыми және ғылыми-инновациялық  қызметтiң үлес салмағының қызметiн 2000 жылы 0,9 %-тен 2015 жылы 1,5-1,7 %-ке дейiн көтеру;

 - ЖIӨ  құрылымындағы өңдеу өнеркәсiбiнiң  үлесiн 2000 жылы 13,3 %-тен 2015 жылы 12-12,6 %-ке төмендеуiнiң қарқынын баяулату (осы көрсеткiш салыстыру үшiн  индустриялық саясатты жүргiзбесе 2015 жылы 10,9 %-тi құрайтын болады);

 - Индустриалдық-инновациялық  саясатты iске асырмаса, өнеркәсiп  өндiрiсiндегi тау-кен салаларының  қосылған құн үлесi 2015 жылы 55-56 %, оның  ішiнде 2000 жылы 31,0 % және 25,6 % салыстырғанда  мұнай өндiру - 50-51 % жетедi.Стратегияны iске асыруды ескере отырып, тау-кен өндiрiсi 45-47 % ғана құрайды. Бұл ретте ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өндiрiстiң үлесi 2000 жылы ЖIӨ 0,1 %-тен 2015 жылы 1-1,4 %-кe дейiн өседi. Бұл ретте күнкөрiстiң төменгi деңгейi, ең аз жалақы және зейнетақы өседi. Ел тұрғындарының нақты ақшалай табысы 2,1-2,4 есе ұлғаяды.Индустриялық-инновациялық саясат Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған.Осыған орай ҚР-да Ұлттық инновациялық қор (ҰИҚ) құрылған болатын. ҰИҚ индустриалды-инновациялық дамудың алдағы бес жылда венчурлық және инновациялық инфрақұрылымды дамыту бойынша өз жұмысын жалғастырады. Ұлттық инновациялық жүйені әлемiнiң бiр елiнде де нарық өз еркімен қалыптастырмаған, оның себебі жекеменшік сектор тарапынан бастамашылықтың болмауы және тәуекел етуге бармауы деп атап өту керек. Сондықтан, жүйенiң белсендi қатысушысы (локомотиві) рөлiн атқару, мемлекетке тап болып қалады. Ұлттық инновациялық қор жобаларды дамытудың әртүрлi кезеңдерiнде қаржыландырады: идея мен үлгі жасауынан бастап өндiрiстiң кеңейтуiне дейiн. ҰИҚ-тың қаржыландыруының тетігі – жоба құнынан 49% дейiн үлестiк инвестиция салу. ҰИҚ-тың портфелiнде қазір тоғыз жоба бар.