Еңбекақы бойынша есеп айырысу

     Еңбек және еңбекақы – дәл және оперативтік мәліметтерді талап ететін жұмыс орнының ең негізгі және күрделі бөлігі, онда жұмысшылар санының өзгерісі, жұмыс уақытының шығындары, жұмысшылардың категориялары, өндірістік шығындар көрсетіледі.

     Дипломдық жұмысты жазу мақсаты еңбекақы есебін ұйымдастыру және жүргізу, еңбекақыға аудит жүргізу.

          Ғылыми жаңалығы мемлекеттік мекеме бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу нысандарының 1С: Бухгалтерияның кеңейтілген еңбекақыны есептеу жүйесі бағдарламасын енгізу; шет мемлекет тәжірибесіне негізінде жекеше еңбекақы мөлшерін тағайындау; жұмыс өтілі мен жұмыста ұтымды ұсыныс бергеніне сәйкес жалақы төлеу; «бәсеке жоқ жерде ұйқың жақсы, бірақ та өмірің нашар» демекші, қызметкерлер арасындағы бәсекелестікті арттыру; өнімділікті арттыруға ынталандыру;

     Қорғауға  шығарылған ұсыныстар:

     - Еңбектің саны мен сапасына, өндірілетін  өнімнің нормасының орындалуына,  жұмыс уақытының пайдалануына  бақылау жүргізу;

• Шаруашылық жүргізуші субъектінің әрбір жұмысшысына еңбекақыны өз уақытында және дұрыс есептеу;
• Еңбекақыға қатысты алғашқы құжаттарды өз уақытында және дұрыс рәсімдеу, есептелінген еңбекақыдан тиісті салықтарды ұстау;
• Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды белгіленген мерзімде жүргізу;
• Еңбекақы бойынша шығындарды өнімнің өзіндік құны, істелінген жұмыс, көрсетілген қызметке дәл кезінде және дұрыс қосу.

     Нарықтық  экономика жағдайында еңбекақы төлеу  бойынша көптеген өзгерістер болды, оны төлеу жұмысшылар еңбегінің  нәтижесіне ғана емес, сонымен қатар  өндірістік бөлімшелердің қызметінің тиімділігіне байланысты.

     Еңбекақы  – бұл ақшалай көлемде көрсетілген , жұмыс беруші есебінен еңбек келісім  шарты негізінде істелінген жұмыс  немесе көрсетілген қызмет үшін  төленетін төлемақы.

     Мемлекеттік Мекеме өздігінен және тиісті заңдар негізінде штаттық кестені , еңбекақы формаларын, жүйелерін құрады. Мемлекеттік Мекемеде есеп жүйесінің барлық орындарында еңбек және еңбекақы есебі ең негізгі орынды алады. Еңбекақы фирмалардың, кәсіпорындардың жұмысшыларының негізгі табыстар табу көздері болып табылады. 

     Жұмысшының  еңбек табыстары фирмалардың, кәсіпорындардың қызметінің соңғы нәтижесіне қосқан үлесімен анықталады. Олар салықтармен реттеледі және максималды мөлшермен шектелмейді. Қазақстан Республикасының «2010-2012 жылдардағы Республикалық бюджет туралы » заңына сәйкес еңбекақының төменгі мөлшері 2011-шы жылдың қаңтар айының 1-нен бастап 15 999 теңгені құрады.  
 

     

1. Еңбекақы  бойынша есеп айырысу  есебінің теоретикалық негіздері

 

          1.1 Еңбекақының нормативтік-заңнамалық базасы 

     Ұйымдардың  еңбекақыға қатысты барлық есеп айырысулары нормативтік заңнамалар базасы стандарттарына, нормаларға сәйкес реттелуі тиіс. Оған жататындары: Қазақстан Республикасының Салық кодексі,  Қазақстан Республикасының  Еңбек кодексі, 15 мамыр 2007жыл № 252-III, Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасында  зейнеткерлікпен қамтамасыз ету туралы» заңы, Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы, 28.02.2007ж. № 234-III (2009 жылдың шілде айының 17-не толықтырулар мен өзгертулер енгізілген), «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 20 қарашадағы № 304-I Заңы (толықтырулар мен өзгертулер 2002 жылғы 1 қыркүйектегі, 2006 жылғы 5 мамырдағы № 139, 2007 жылғы 1 желтоқсандағы ), «2010-2012 жылдарға арналған Республикалық бюджет туралы»  Қазақстан Республикасы 2009 жылғы 7 желтоқсандағы № 219- IV Заңы, «Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы № 1394 Қаулысы , «Арал өңіріндегі экологиялық қасірет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» Қазақстан республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N 1468-XII Заңы, «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарға біржолғы мемлекеттік ақшалай өтемақы төлеудің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006жылғы 20 ақпандағы N 110 Қаулысы, Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» заңы (өзгертулермен 10.12.2008ж).

     Салық Кодексі.

     Салықты және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртiбi жөніндегі билiк қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейдi.

     Қазақстан Республикасының салық заңдары:  
- Қазақстан Республикасының салық заңдары Кодекстен, сондай-ақ қабылдануы осы Кодексте көзделген нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.  
- Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердi төлеу жөніндегі Кодексте көзделмеген мiндет ешкiмге жүктелуге тиiс емес.  
- Салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер Кодексте белгiленген тәртiпте және жағдайларда белгіленедi;  
- Салық Кодексімен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерiнiң арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Кодекстiң нормалары қолданылады. Кодексте көзделген жағдайларды қоспағанда, салық қатынастарын реттейтiн нормаларды салықтық емес заңдарға енгiзуге тыйым салынады.  
- Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартпен Кодекстегіден өзге ережелер белгiленсе, аталған шарттың ережелерi қолданылады. 
Салық заңдарының қолданылуы:  
- Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында қолданылады және жеке тұлғаларға, заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлiмшелерiне қолданылады.  
Қазақстан Республикасындағы салық салу принциптері: 
- Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялылығы принциптеріне негізделеді.  
- Қазақстан Республикасының салық заңдарының ережелері Кодексте белгіленген салық салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс. 
Салық салудың міндеттілігі принципі  
Салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті. 
Салық салудың айқындығы принципі  
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерi айқын болуға тиіс.

     Салық кодексінің 55-бабына сәйкес салықтардың төмендегідей түрлері белгіленген:

     - Корпоративтік табыс салығы.

     - Жеке табыс салығы.

     - Қосылған құн салығы.

     - Акциздер.

     - Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдерi.

     - Әлеуметтiк салық.

     - Жер салығы.

     - Көлiк құралдары салығы.

     - Мүлiк салығы.

     Бұдан басқа Салық кодексіне сәйкес алымдардың төмендегідей түрлері белгіленген:

     - Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Жылжымайтын мүлiкке құқықтарды және олармен жасалған мәмiлелердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Жылжымалы мүлiк кепiлiн мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Радиоэлектрондық құралдарды және жиiлiгi жоғары құрылғыларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Механикалық көлiк құралдары мен тiркемелердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Теңiз, өзен кемелерi мен шағын көлемдi кемелердi мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшiн алым.

     - Азаматтық әуе кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Дәрi-дәрмек құралдарын мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.

     - Автокөлiк құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.

     - Аукциондардан алынатын алым.

     - Жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшiн лицензиялық алым.

     - Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиiлiк спектрiн пайдалануға рұқсат беру үшiн алым.

     Салық кодексінде мемлекеттік бюджетке төменде келтірілген тізбе бойынша міндетті төлемақылар көрсетілген:

     - Жер учаскелерiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.

     - Жер бетiндегi көздердiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.

     - Қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақы.

     - Жануарлар дүниесiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.

     - Орманды пайдаланғаны үшiн төлемақы.

     - Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшiн төлемақы.

     - Радиожиiлiк спектрiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.

     - Қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы.

     - Кеме жүретiн су жолдарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.

     - Сыртқы (көрнекi) жарнаманы орналастырғаны үшiн төлемақы.

     - Мемлекеттік баж.

     - Кеден төлемдерi

     - Кеден бажы.

     - Кеден алымдары.

     - Төлемақы.

     - Алымдар.

     Компания  жоғарыда көрсетілген салықтардың есебін ҚР-ның Салық Кодексінде белгіленген баптар бойынша жүргізеді. 

     Еңбек Кодексі 

     Қазақстан Республикасының  еңбек туралы кодексі Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Кодекс пен қызметкерлердiң жекелеген санаттарының еңбек қатынастарын реттейтiн, нормалары осы Кодекстің нормаларынан кем бола алмайтын өзге де нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.  
- Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттардың осы Кодекстің және еңбек туралы өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң алдында артықшылығы бар және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшiн Қазақстан Республикасының заңы шығарылуы талап етiлетiн жағдайларды қоспағанда, олар тiкелей қолданылады.  
Осы Кодекстің қолданылу аясы  
- Кодекс Қазақстан Республикасының аумағындағы еңбек қатынастарын реттейдi.  
- Егер Конституцияда, заңдарда және Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, осы Кодекстің күшi Қазақстан Республикасының азаматтарына, Қазақстан Республикасының аумағында еңбек қызметiн жүзеге асыратын шетелдiктерге және азаматтығы жоқ адамдарға да қолданылады.  
Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан, құрылтайшылары немесе меншiк иелерi (толығынан немесе iшiнара) шетелдiк заңды немесе жеке тұлғалар болып табылатын ұйымдардың қызметкерлерiне Қазақстан Республикасының еңбек туралы Кодексі қолданылады.

     Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының 
             мақсаты мен мiндеттерi:     

       - Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының мақсаты еңбек қатынастарын және еңбек қатынастарына тiкелей байланысты өзге де қатынастарды еңбек қатынастары тараптарының құқықтары мен мүдделерiн қорғауға, еңбек саласындағы құқықтар мен бостандықтардың ең төмен кепiлдiктерiн белгiлеуге бағытталған құқықтық реттеу болып табылады. 
      - Қазақстан Республикасы еңбек кодексінің мiндеттерi еңбек қатынастары тараптары мүдделерiнiң теңгерiмiне, экономикалық өсуге қол жеткiзуге, өндiрiс тиiмдiлiгi мен адамдардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған қажеттi құқықтық жағдайлар жасау болып табылады.

     Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің  принциптерi:

     Адам мен азаматтың еңбек саласындағы құқықтарының шектелуiне жол бермеу; еңбек бостандығы;    кемсiтушiлiкке, мәжбүрлi еңбекке және балалар еңбегiнiң ең нашар түрлерiне тыйым салу; қауiпсiздiк және гигиена талаптарына сай келетiн еңбек жағдайларына құқықты қамтамасыз ету; 
өндiрiстiк қызмет нәтижелерiне қатысты алғанда қызметкердiң өмiрi мен денсаулығының басымдығы; еңбегi үшiн жалақының ең төменгi мөлшерiнен кем емес, әдiлеттi сыйақыға құқығын қамтамасыз ету; тынығу құқығын қамтамасыз ету; қызметкерлердiң құқықтары мен мүмкiндiктерiнiң теңдiгi; 
қызметкерлер мен жұмыс берушiлердiң өздерiнiң құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн бiрiгу құқығын қамтамасыз ету; әлеуметтiк әрiптестiк; еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мәселелерiн мемлекеттiк реттеу; 
қызметкерлер өкiлдерiнiң Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының сақталуына қоғамдық бақылауды жүзеге асыру құқығын қамтамасыз ету болып табылады.

     Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29-шы желтоқсандағы  № 1394 қаулысымен бекітілген «Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі». Осы Орташа жалақыны есептеудің бірыңғай ережесі Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек кодексіне сәйкес әзірленді және орташа жалақыны есептеудің бірыңғай тәртібін айқындайды.Осы Ережеде мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

     - орташа жалақы – қызметкер жалақысының сақталуына кепілдік берілетін кезең үшін жұмыс беруші есептейтін және қызметкерге төлейтін ақша қаражатының сомасы;

     - орташа күндік (сағаттық) жалақы – уақыт бірлігі (күн, сағат) үшін есептелген жалақы сомасы;

     - есеп айырысу кезеңі – төленуі тиіс ақымен (төлеммен) байланысты оқиғаның алдындағы ұзақтығы он екі күнтізбелік айға тең кезең, не қызметкер жұмыс берушіде күнтізбелік он екі күнтізбелік айдан кем жұмыс істеген болса, орташа жалақыны есептеу үшін пайдаланылатын нақты жұмыс істеген кезең;