Прибыль как целевая функция фирмы

Ең алғашқы университет пайда  болған уақытта латын тілі ғылым  мен іс қағаздарының тілі болатын. Студенттерді ол кезде школяр (латынша: scholaris – оқушы, латынша: schola – мектеп) деп атайтын. Бұл термин бүгінде мектеп оқушыларына қатысты қолданылады.

1941 ж. Лондонда, фашизмге қарсы күресетін студенттердің халықаралық жиналысында қарашаның 17-сі студенттер күні болып белгіленеді. 1939 ж. дәл осы күні Чехословакиядағы Студенттер одағының көптеген басшыларын неміс-фашист оккупациясы абақтыға салып, ату жазасына кеседі. Мыңдаған студенттер мен ұстаздар концлагерьлерге жіберіліп, ЖОО-ы жабылады.

Зерттеушілер  қазіргі кездегі студенттердің  келесі түрлерін бөліп қарастырады:

Бірінші топты шартты түрде «тұтынушылар» деп атауға болады. Бұл студент негізінде бизнес саласында жетістіктерге жетуді көздейді, бизнестің теориясы мен практикасын ұғу үшін, ұйымдастырушылық, басқарушылық қызметпен айналысу үшін жоғарғы білімді алады.

Екінші топ – «эмигранттар». Олар шетел тілін еркін меңгеру үшін, шет мемлекеттерде жұмыс істеу мүмкіндігін алу үшін оқу орнында оқиды. Оларға жаңа ортаға тез бейімделу және өмірлік оптимизм тән болып келеді.

Бұл екі түр үшін «традиционалист» қарама-қарсы болып келеді. Ол жақсы білімді, кәсіби дайындықты бағалайды және ол диплом алу үшін, ғылыми зерттеулер жүргізу үшін білім алады.

Т.И Лисовский мынадай  студенттер типологиясын ұсынады:

1. «Гармониялық». Өз мамандығын саналы түрде таңдайды. Өте жақсы оқиды, ғылыми және қоғамдық жұмыстарға белсенді қатысады. Дамыған, мәдениетті, ашық, әдебиет пен өнерге қызығушылығы бар, спортпен шұғылданады.

2. «Кәсіби». Өз мамандығын саналы түрде таңдайды. Жақсы оқиды, ғылыми-зерттеушілік жұмыстарға сирек қатысады, себебі жоғарғы оқу орнынан кейінгі практикалық жұмыстарға бейімделген, қоғамдық жұмыстарға қатысады. Мұндай студенттер үшін ең бастысы – жақсы оқу.

3. «Академик». Мамандығын саналы түрде таңдайды. Тек «өте жақсыға» оқиды. Аспирантурада оқуға бейімделген. Өзге пәндерге зиян келтірсе де, көбінде ғылыми-зерттеушілік жұмыспен айналысады.

4. «Қоғамшыл». Оған қоғамдық жұмыстарға икемділік тән. Осының салдарынан оқуға және ғылыми жұмыстарға деген белсенділігі төмендейді. Дегенмен, ол өзінің мамандығын дұрыс таңдағанына толығымен сенімді. Әдебиетпен және өнермен шұғылданады.

5. «Өнер сүюші».Әдебиет пен өнерге жақын болғандықтан, ғылыми жұмыстарға аз қатысады. Бірақ, сабақты жақсы оқиды. Оған көркемдік қабілеттілік пен кең ой-өріс тән.

6. «Ынталы». Өз мамандығын саналы түрде таңдамайды. Бар күшін сала отырып, сабақты адал ниетпен оқиды. Ұжым адамдарымен аз араласады. Уақытының басым бөлігін оқуға жұмсағандықтан, өнермен және әдебиетпен аз шұғылданады, киноға, концертке, дискотекаға барғанды ұнатады.

7. «Орта деңгейлі». Сабақты артық күш жұмсамай мүмкіндігінше оқиды. Соны мақтан тұтады. Оның мақсаты: «Диплом алып, басқалардан кем жұмыс жасаймын». Мамандықты таңдауда көп ойланбайды. Оқуға түскен соң, аяғына дейін оқу керек деп пайымдайды.

8. «Түңілген». Өзі қабілетті болғанымен, таңдалған мамандығы ол үшін аз тартымды болып табылады. Оқуға түскен соң, аяғына дейін оқу керек деп пайымдайды. Жақсы оқуға тырысқанымен, оқудан ешқандай ырзашылық алмайды. Өнермен, спортпен шұғылдануға талпынады.

9. «Еріншек». «Аз күш жұмсау» мақсатында нашар оқиды. Дегенмен өзін толығымен мақтан етеді. Болашақтағы кәсібіне жауапкершілікпен қарамайды. Ғылыми-зертеушілік жұмыстарға және қоғамдық өмірге қатыспайды.

10. «Өнерпаз». Оған кез-келген жұмысты шығармашылық жолмен шешу тән – оқуға да, қоғамдық жұмыстарға да қатысады. Ұқыптылықты, жинақтылықты, бас көтермей істейтін жұмысты жаны сүймейді. Сондықтан да, «Маған бұл қызық емес» немесе «Маған бұл қызық» принципы бойынша дұрыс оқымайды. Ғылыми-зерттеушілік жұмыстармен айналыса отырып, түрлі мәселелерді шешудің бірқилы жолдарын іздейді.

11. «Ұлы». Мәртебелі факультеттерде сәтті оқиды, қарапайым студенттерге жоғарыдан қарайды. Компанияда басшы болалы.

МӘТІНМЕН ЖҰМЫС:

1. Мәтінді екі рөлде екі адам кезекпен әңгімелеңіз.
2. Мәтінді әңгімелеу үшін жоспар жасаңыз.
3. Мәтінді жоспар бойынша өз сөзіңізбен әңгімелеңіз.
4. Мәтін бойына 5 сұраулы сөйлем құраңыз.
5. Мәтіннен таныс емес сөздерді сөздік дәптерге жазыңыз.
6. Мәтінді сұхбатқа айналдырыңыз.

 

• ГРАММАТИКАМЕН ТАНЫСАЙЫҚ!

ТУЫНДЫ СЫН ЕСІМДЕР ЖАСАЙТЫН НЕГІЗГІ ЖҰРНАҚТАР

Есім сөздерден сын  есім тудыратын жұрнақтар	Етістіктерден сын есім тудыратын жұрнақтар	Мысалы
1. -лы /-лі, -ды /-ді, ты /-ті 2. -сыз /-сіз 3. ­ғы /-гі, -қы /-кі 4. ­лық /-лік, -дық /-дік, -тық /-тік 5. -шыл /-шіл 6. -шаң /-шең 7. -дай /-дей, -тай /-тей 8. -кер /-гер, -қой, -қор, -паз (-ымпаз /-імпаз) 9. -и, -ы, -і	1. -ғақ /-гек, -қақ /-кек, -ақ /-ек 2. -ық /-ік, -қ, -к 3. ­ғыш /-гіш, -қыш /-кіш 4. ­ғыр /-гір, -қыр /-кір 5. -шақ /-шек 6. ­ыңқы /-іңкі, -ңқы /-ңкі 7. ­ынды /-інді, -нды /-нді 8. ­малы /-мелі, -балы /-белі, -палы /-пелі 9. ­ымды /-імді, -мды /-мді 10. -аған, -еген 11. -улы /-улі 12. ­ма /-ме, -ба /-бе, -па /-пе	өркениет-ті жабыс-қақ  бұлт-сыз  жаб-ық жаз-ғы сен-гіш жыл-дық  тап-қыр  ұйқы-шыл мақтан-шақ ашу-шаң көтер-іңкі тары-дай жатта-нды сәң-қой жағым-паз таңда-малы, үр-мелі тарих-и, қазақ-ы сен-імді, сүз-еген бүкте-улі, жаб-улы қыз-ба адам

• ШЕШЕНДІК СӨЗДЕР

2-тапсырма. Оқыңыз, түсініңіз. Шешендік сөзді меңгеріңіз.

Досбол би қартайған шағында  ауылдас бір қария:

Жерден ауыр не?

Судан терең не?

Оттан ыстық не?

Көктен биік не? –

деп, сұрапты. Сонда досбол басын  көтеріп алыпты да:

Жерден ауыр – ақыл, білім.

Судан терең – оқу, ғылым.

Оттан ыстық – ғашықтық.

Көктен биік – тәкаппарлық, –

деп, жауап берген екен.

 

 

3-тапсырма. Мәтіннен туынды сын есімдерді тауып жазыңыз. Қай сөз табынан жасалғанын анықтаңыз.

Үлгі: ұйымдастырушылық – зат есімнен -лық жұрнағы арқылы жасалған, ...

 

• ГЛОССАРИЙ
• абақтыға салу – заключить в тюрьму
• адал ниет – исреннее намерение
• айналысу – заниматься
• араласу – принимать участие
• ату жазасына кесу – приговорить к расстрелу
• басқарушылық – управленческий
• бейімделу – приспосабливаться, адаптироваться; быть склонным к чему-л.
• белгілену – намечаться, определяться
• бірқилы – своеобразный, оригинальный
• жауапкершілік – ответственность
• жұмсау – тратить
• зиян келтіру – наносить вред
• икемділік – склонность
• кез-келген –любой
• көздеу – нацеливаться, иметь целью что-л.
• қоғамшыл – общественник
• мәртебелі – авторитетный, знатный
• ой-өріс – кругозор
• өнерпаз – любитель искусства
• сирек – редко
• таңдау – выбирать
• тұтынушы – потребитель
• түңілу – разочаровываться, отворачиваться, терять надежду
• ұжым – коллектив
• шұғылдану – заниматься
• ынталы – усердный
• ырзашылық –согласие, удовлетворенность

 

• ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ахтамбердиев З.Т. «Қазақ тілі» (учебник для самостоятельного и аудиторного изучения казахского языка). 1995 ж.

2. Бектұров Ш. «Казахский язык для начинающих». – Алматы: «Білім», 1994 ж.
3. Бектұрова А.Ш., Ш.К.Бектұрова «Казахский для всех». – Алматы: «Атамұра», 2004 ж.
4. Қазақ тілі. Жоғарғы сынып және студенттерге арналған әмбебап анықтамалық. – Алматы, 1999 ж.
5. Құрманбаева Ш.Қ., Болатов С.Қ. Қазақша үйренеміз. Ересектерге мемлекеттік тілді жеделдетіп оқыту құралы. – Өскемен: Алтай, 2007 ж. – 116 б.

 

• СОӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

1. «Қазіргі студент қандай болу керек» тақырыбыны сұхбат құрау.

2. Шешендік сөзді жаттау.

 

• СӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

1. Университеттің спорт кешені.

2. Жаңа сөздерді жаттау.

 

13 АПТА

1 КРЕДИТ САҒАТ

№1 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Лексикалық тақырып: ҚАЗАҚСТАННЫҢ АСТАНАЛАРЫ. ОРЫНБОР. ҚЫЗЫЛОРДА

Грамматикалық тақырып: САН ЕСІМНІҢ ТҮРЛЕРІ. ЕСЕПТІК, РЕТТІК САН ЕСІМДЕРІ

 

• МӘТІНМЕН ТАНЫСАЙЫҚ!

1-тапсырма. Мәтінді  оқып, аударыңыз.

ОРЫНБОР

Кеңес дәуіріндегі Қазақстан астаналары Орынбор (1920-1925), Қызылорда (1925-1929), Алматы (1929-1997) қалалары болды. Ал, 1997 жылы қазан айының 20 жұлдызында астана Ақмола қаласына көшірілді.

Орынбор – тұңғыш астана. 1920 жылы Қазақстан Ресейдің құрамындағы  автономиялы республика болып құрылды. Орынбор бас қала болып жарияланды. Орынбор өлкесі ол кезде қазақ  жерінің құрамдас бір бөлігі саналатын.

1731 жылы Әбілқайыр хан Ресейге  қарау туралы ант берген. Сөйтіп, Орынбор бекінісі Ресейдің бүкіл  Орталық Азияны басып алуының  кілті болған. Орынбордың кадет  корпусында қазақтың 30-дан астам  жігіттері білім алған. Олар  өз елінің алғашқы зиялылары аталған. Араларында қоғам қайраткерлері Халел Досмұхамедов, ағайынды Сейдалиндер және тағы басқа белгілі азаматтар болған. Қазақ халқын алғаш өнерге, білімге үндеген «Айқап» журналы осы қалада басылып шыққан.

Орынборда А.Байтұрсынов, С.Сейфуллин, Б.Қаратаев, М.Дулатов, М.Шоқаев және т.б. қазақ зиялылары жұмыс істеп, еңбектер жазған.

 

ҚЫЗЫЛОРДА

1925 жылы наурыз айында Қазақстанның  астанасы Орынбордан Қызылордаға  көшті. Сөйтіп, Ақмешіт бекеті, қазіргі  Қызылорда қаласы астана болды.

Ол кезде Сыр бойының табиғаты өте бай еді. Басқа елдер мен халықтарға Сыр десе, тоқшылық пен молшылық елестейтін. Аз ғана уақыттың ішінде қалаға бүкіл қазақ жерінен қазақтың оқыған азаматтары, ақындар, әншілер жиналды. Әлихан Бөкейханов, Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Сұлтанбек Қожанов, Ахмет Байтұрсынов осы Сыр өңірінде еңбек етті.

Қалада тұңғыш музыка театры ашылды. Онда Қалибек Қуанышбаев, Серке Қожамқұлов, Шара Жиенқұлова және тағы басқа өнер тарландары өзінің талантымен танылды. Бұрынғы қазақ музыкалық театрының орнында қазір Н.Бекежанов атындағы облыстық театрдың ғимараты бой көтерген.

МӘТІНДЕРМЕН ЖҰМЫС:

1. Жаңа сөздерді сөздікпен аударыңыз.
2. Жаңа сөздерді аудармасымен бірнеше рет дұрыс оқыңыз.
3. Жаңа сөздердің аудармасын есте сақтаңыз.
4. Жаңа сөздерді сөздік дәптерге жазып, емлесін есте сақтаңыз.
5. Мәтінді аударыңыз.
6. Мәтінді өз сөзіңізбен толық әңгімелеңіз.

 

• ГРАММАТИКАМЕН ТАНЫСАЙЫҚ!

САН ЕСІМ

Сан есімнің негізгі қызметі  – заттық ұғымдар мен құбылыстарды сандық жағынан анықтау. Сан есімдер  қолданылу ерекшелігіне қарай бір тобы зат есіммен тіркесіп, оны анықтап, есебін, ретін, мөлшерін білдірсе, біразы жинақтылық ұғымды, бөлшектік үлесті, шамалық, болжалдық мағыналарды білдіреді. Осындай мағыналық ерекшелігіне қарай сан есім алты топқа бөлінеді. Олар:

Есептік сан есім    Реттік сан есім

Жинақтық сан есім   Топтық сан есім

Болжалдық сан есім   Бөлшектік сан есім

 

Есептік сан есім заттың нақты санын білдіріп, қанша? неше? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: Бөлімге бес компьютер берілді. Жеті рет өлшеп, бір рет кес.

 

Реттік сан есім заттың саналу ретін, орын тәртібін білдіріп, нешінші? деген сұраққа жауап береді. Реттік сан есімнің жұрнақтары: -ЫНШЫ /-ІНШІ, -НШЫ /-НШІ Мысалы: Бірінші байлық – денсаулық, екінші байлық – ақ жаулық, үшінші байлық – он саулық.

 

2-тапсырма. Мына сан есімдерді жазбаша түрде сан есімнің реттік түрлеріне түрлендіріңіз.