Прибыль как целевая функция фирмы

Аңшы, жүйрік ат, құмай тазы, аң аулау, саятшылық құру, салбурын, құсбегі, құс салу, дабыл қағу, құсты үркіту, бағалы тері, қыран құс, қанжығасы майлану, бой сергіту, алғыр бүркіт, сері жігіт, қақпан құру, алғырлыққа баулу, жыртқыш аң, үйрету, табиғат саясы, саяткерлік; құнды, қымбат, кәдеге жарату, пайдаға асыру, той­думан, сауық-сайран, аң көп ілінсін, қанжығаңа берсін, олжалы бол, бүркітші, икемділік, бейімділік, бүркітпен аң аулау.

 

• СҰХБАТТАСАЙЫҚ!

3-тапсырма. Сұхбатты  оқыңыз, меңгеріңіз.

Нұрлыбек:

– Аманжол, сен аң аулауды жақсы көресің бе?

Аманжол:

– Иә, аң аулау – қазақтың көнеден келе жатқан ұлттық өнерінің бір түрі емес пе!? Мен де бала кезімнен аң аулағанды, балық аулауды ұнатамын. Бос уақытымда достарыммен аң аулауға шығамын.

Нұрлыбек:

– Салбуырынды да көрген шығарсың, Аманжол?

Аманжол:

– Әрине, салбуырын – саятшылардың аңшылық кезіндегі ойын-сауық думаны ғой. Біз де достарымызбен аң аулау кезіндегі ойын-сауық құрамыз.

Нұрлыбек:

– Өзіңіздің баптаған қыран бүркітіңіз бар ма?

Аманжол:

– Мен бір бүркітті бала кезінен бастап баптап, күтіп отырмын. Әлі аңға шығарған жоқпын. Қазір аңға шығару үшін де оны баптап күтудемін.

Нұрлыбек:

– Рақмет, Аманжол.

 

• БІЛГЕНГЕ МАРЖАН

АҢШЫЛЫҚҚА ҚАТЫСТЫ  ТЫЙЫМДАР МЕН ЫРЫМДАР

 

• Аңшыға «Қанжығаң майлансын!» деген тілек айтылады.

Охотнику, идущему на охоту, обязательно  надо пожелать удачи и сказать: «Қанжығаң майлансын!»

• Аңдағы алғашқы олжа ешкімге берілмейді!

Первую добычу охотник не должен дарить или отдавать никому.

• Атып алған аңның басын атқан аңшы өзі алады!

Голову зверя, которого поймал охотник, должен взять себе.

• Бүркіттің тұяғын бесікке іліп қояды.

Коготь беркута вешают над детской колыбелью – БЕСІК.

• Туған-туыстан, жақын адамнан ит пен пышақ алмайды!

Нельзя брать или  дарить родственникам и близким людям собаку и нож!

 

• НАҚЫЛ СӨЗДЕР

4-тапсырма. Оқыңыз, түсініңіз. ақыл сөзді жаттаңыз.

«Дем алғың келсе, уақытыңды  рәсуа етпе».

Б.Франклин

«Өмір ойын-сауық та емес, айт пен той да емес, өмір –  қияметтей қиын жұмыста».

Сантаяна

«Әркім өз уақытын  еңбегінің көлемімен өлшегені – ең дұрыс жол».

В.Г.Белинский

 

• ГРАММАТИКАМЕН ТАНЫСАЙЫҚ!

Сөз тіркесі деп толық мағыналы екі я бірнеше сөздің бір-біріне тұлғалық әрі мағыналық жағынан бағына байланысуын атаймыз.

Мысалы: Қайрат балаларға Досанмен болған әңгіменің мән-жайын баяндады деген сөйлемдегі сөздер мына сияқты тіркестерден құралған:

1. Қайрат баяндады;
2. балаларға баяндады;
3. Досанмен болған;
4. болған әңгіменің;
5. әңгіменің мән-жайын;
6. мән-жайын баяндады.

Мұнда әрбір сөз өзін керек қылған, қажет етіп тұрған сөзбен ғана байланысқан. Сөздердің мағыналық байланысын сұрау қою арқылы табамыз.

СӨЗДЕРДІҢ БАЙЛАНЫСУ ТӘСІЛДЕРІ

Сөздер өзара тіркескенде, бір-бірімен  әр түрлі тәсілдер арқылы байланысады:

1. Сөздер өзара қосымшалар арқылы, әсіресе жалғаулар арқылы, байланысады.
2. Сөздер бір-бірімен септеулік шылаулар арқылы байланысады.
3. Сөздер өзара ешбір жалғаусыз, шылаусыз, түбір тұлғаларында тұрып байланысады.
4. Сөздердің арасындағы мағыналық байланыс кейде дауыс ырғағы арқылы де беріледі.

 

• ГЛОССАРИЙ
• «қанжығаң майлансын» деген тілек айту – желать удачи на охоте
• алғырлыққа, ептілікке баулиды – привитие ловкости и хваткости
• аң аулап, құс салуды кәсіп етеді – охота на зверей и ловля птиц является промыслом
• аңдардың бағалы терісі – дорогая шкура зверей
• аңшылықпен айналысу – заниматься охотничеством
• бойды сергітеді – бодрит
• бүркіт – беркут (бүркіт – тұяғы қасиетті саналатын, аң аулайтын құс)
• бүркітпен аң аулау – охотиться с беркутом
• көңілді көтереді – поднимает настроение
• қақпан құрып аулау – ловить капканом
• қансонар – кансонар: тихий прекрасный зимний день, после густо выпавшего снега
• құмай – борзая или гончая собака, от которой никакой зверь не может укрыться
• құсбегі – птицелов сокольник, обучающий ловчих птиц (бүркіт, ителгі, қаршыға, қырғи сияқты жыртқыш құстарды аңға, құсқа салу мақсатымен қолға үйрететін адам)
• қыран құстарды асырау – содержать ловчию птицу
• салбурын – салбурын: многодневная коллективная охота на зверя, выезжать на дальнюю охоту (с беркутом)
• саятшылық – занятие охотой с ловчими птицами
• сұлу киім киген – красиво одетый
• тазы – тазы, гончая собака (орташа ғана бойы бар жүйрік ит. Жүні тықыр, сирақты, өте шапшаң, сүйегі жеңіл келеді)
• тәжірибелі аңшы – опытный охотник
• терісін кәдеге жарату – применять шкуру с пользой

 

• ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ахтамбердиев З.Т. «Қазақ тілі» (учебник для самостоятельного и аудиторного изучения казахского языка). 1995 ж.

2. Бектұров Ш. «Казахский язык для начинающих». – Алматы: «Білім», 1994 ж.
3. Бектұрова А.Ш., Ш.К.Бектұрова «Казахский для всех». – Алматы: «Атамұра», 2004
4. Қазақ тілі. Жоғарғы сынып және студенттерге арналған әмбебап анықтамалық. – Алматы, 1999 ж.
5. Күзекова З.С. Қазақ тілі (практикалық курс). – Алматы: «Раритет», 2003 ж.
6. Құрманбаева Ш.Қ., Болатов С.Қ. Қазақша үйренеміз. Ересектерге мемлекеттік тілді жеделдетіп оқыту құралы. – Өскемен: Алтай, 2007. – 116 б.
7. Мұса А.О., Төленов І.М., Әбіш Ж.Ш., Құдайбергенов Е.Қ. Қазақ тілі. – Алматы: Экономика, 2001 ж.

 

• СОӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

1. «Біз қалай демаламыз?» тақырыбы бойынша сұхбат құрастыру.

2. Жаңа сөздерді жаттау.

 

• СӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

1. «Бос уақытыңызды қалай пайдаланасыз?» тақырыбына эссе жазу.

2. Нақыл сөздерді жаттау.

 

10 АПТА

1 КРЕДИТ САҒАТ

№2 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Лексикалық тақырып: ОЙЫН-САУЫҚ ОРЫНДАРЫ

Грамматикалық тақырып: ТҰРАҚТЫ ТІРКЕСТЕР

 

• МӘТІНМЕН ТАНЫСАЙЫҚ!

1-тапсырма. Мәтінді  оқып, аударыңыз.

ГОЛЬФ ОЙЫНЫ

Гольф ойынының мақсаты баппен соққы беру арқылы допты жасыл алаңдағы кішкентай шұңқырға түсіру болып табылады. Гольф ойнау үшін доп пен доптаяқты қалай ұстайтынын үйрену керек. Гольфты үйрену үшін сабақ алу керек және арнайы жаттығулар өткізген дұрыс.

Гольф ойынының ең маңызды бөлігі гольф этикетін сақтау.

Гольф – нағыз жігіттердің ойыны, ал оның этикеті – оның дәстүрін мұқият сақтауда жатыр. Сондықтан гольфтың көп жылғы тарихында оның ережесіне  ешбір өзгеріс енбеген. Бәрінен  бұрын жақсы әдепке дағдыланып, қарсыластарыңыз бен серіктесіңізге құрметпен қарым-қатынаста боласыз.

Гольф ойынында үш басты қағиданы естен шығармау керек. Олар:

• алаң қалай болса, ойынды солай ойна.
• доп қалай жеңіл болса, солай жеңіл ойна.
• егер дұрыс болмаса, басқа мүмкіндік болмаса, шындыққа жүгін.

 

2-тапсырма. Берілген сөз бен сөз тіркестерінің дұрыс жазылуына назар аударыңыз. Жатқа жазыңыз.

Доптаяқ, шұңқыр, қағып кіргізу, домалау, алаң, ереже, топ, лақтыру, қарсыласу, ойнау, серіктес, қарсылас, допты түсіру, құмдақшөп, жеңімпаз, жарыс, халықаралық, аймақтық, жеңіс, ойыншы, маусым, спорт кешені, қызығушылық, шаңғышылар жарысы, ойын этикеті.

 

3-тапсырма. Қазақ тілінен орыс тіліне аударыңыз.

1. Гольф ойнау үшін доп пен доптаяқты қалай ұстайтынын үйрену керек.

__________________________________________________________________________________________________________________________________   ___

2. Гольф ойынының ең маңызды бөлігі гольф этикетін сақтау.

____________________________________________________________________________ _______________________________________________________  ___

Гольф – нағыз жігіттердің ойыны, ал оның этикеті – оның дәстүрін мұқият сақтауда жатыр.

___________________________________________________________________________________________________________________________________  ___

3. Гольф ойнау үшін доп пен доптаяқты қалай ұстайтынын үйрену керек.

___________________________________________________________________________________________________________________________________  _________

 

4-тапсырма. Қазақ тілінен орыс тіліне аударыңыз.

мягкий удар _____________________________________________________ 

попасть в лунку ____________________________________________________ 

нужно научиться держать мяч  и клюшку _______________________________ 

нужно заниматься на специальных тренажерах_________________________ _ 

самая важная часть ________________________________________________  

его этикет – это строгое соблюдение традиций игры _____________________  

ни одно изменение не включено в  правило _____________________________  

приучаться к хорошим манерам _______________________________________ 

играй на поле, как оно есть __________________________________________  

играй в мяч, как он лег _______________________________________________ 

и если ни то, ни другое невозможно, поступай по справедливости _______________ 

 

5-тапсырма. Сұрақтарға  жауап беріңіз.

1. Гольф маусымы қай қалада ашылды ?
2. Гольф жарысына қатысушылардың арасында кім болды?
3. Елбасымыз гольф ойынын жиі ойнайды ма?
4. Кімдер бос уақытының көпшілігін гольф алаңында өткізеді?
5. Әлемдегі ең әйгілі спорт түрі қалай аталады?
6. Қай елде кәсіби футбол жетекші командалық спорт түріне жатпайды?
7. Қай ғасырда футбол ережелерімен, лигалар және кәсіби командалармен қайта ұйымдастырылады?
8. Әлем кубогы неше жылда бір өтеді?
9. Әлем кубогы қандай жарыс?
10. ФИФА халықаралық жетекші ұйымы қай жылы құрылған?

 

 

• ГРАММАТИКАМЕН ТАНЫСАЙЫҚ!

«Фразеология» термині белгілі  бір тілдегі тұрақты сөз тіркестерінің  барлық түрлерінің жиынтығы деген ұғымды білдіреді. Фразеология – грек тілінің  «phrasis» – сөйлемше және ұғым, білім деген сөздерінен алынған. Тілімізде қолданылатын жеке сөздермен бірге көптеген ерекше қалыптасқан сөз тіркестері және сөйлемшелер бар. Ол сөз тіркестерінің екі не одан да көп компоненттері болады, бірақ сөз тіркестері семантикалық бірлікте болып, тұтас бір ұғымды білдіреді. Мысалы: көз бояу, жүрегінің түгі бар және т.б. Мұндай тұрақты сөз тіркестерінің мағынасы ғасырлар бойы қалыптасып, ел аузында көп айтылып, жалпы халыққа түсінікті болып кеткен. Мағынасы жалпыға белгілі, грамматикалық байланысы жағынан бір бүтін болып, қолданылуы дәстүрге айналған тұрақты сөз тіркестерін тіл білімінде фразеологизмдер деп атайды. мысалы:

Ақ сөйле – әділ бол;

Қанды қанмен жуды – қанды қол, өшін алды, қан жалады;

Ала аяқ – сұм, қу, залым, зымиян, суайт.

 

7-тапсырма. Қарамен берілген фразеологизмдерді синонимдес фразеологизмімен ауыстырыңыз.

1. Ана бұзық арамызға жік түсірді, араздастырмақ, жауластырмақ болды (от салды).

2. Адамға шатасу қиын  ба? Тек ары таза болса екен. Жалғыз тілегім осы ғана (сүттен ақ, судан таза).

3. Поповтардың көрі қазылды. – Рас па? – деп, Нұрыш қуанып кетті.

Ол сен сияқты ала  аяқ емес, ардың адамы.

 

• ДАНАЛАР СӨЗІ

6-тапсырма. Оқыңыз, түсініңіз. А.Файзуллинаның сөзін жаттаңыз.

Еңбек ету үшін уақыт  тап, бұл – табыс кілті.

Ойлану үшін уақыт  тап, бұл – күш-жігер бастауы.

Ойын үшін уақыт тап, бұл – жастық құпиясы.

Оқу үшін уақыт тап, бұл  – білім негізі.

Достық үшін уақыт  тап, бұл – бақыттың шарты.

Армандау үшін уақыт  тап, бұл – жұлдыздарға барар  жол.

Махаббат үшін уақыт  тап, бұл – өмірдің қуанышы.

Көңіл көтеру үшін уақыт  тап, бұл – жанның әуені.

А.Файзуллина (психолог)

 

• ГЛОССАРИЙ
• аймақтық – региональный
• алаң – площадь
• бәйге – байга
• домалау – катиться
• доптаяқ – клюшка
• допты үрлеу – надуть мяч
• епті – поворотливый
• еркін күрес – вольная борьба
• жанкүйер – болельщик
• жарыс – соревнование
• жеңімпаз – победитель
• жолдама – путевка
• жүгіру – бег; бегать
• жүзу – плавание
• көкпар – кокпар, козлодрание
• күрес – борьба
• қағып кіргізу – папость в цель
• қазақша күрес – казахша күрес
• қарсылас – противник
• қауіпсіздік – безопасность
• құмдақшөп – песчанка
• қыз қуу – догнать девушку
• марапаттау – восхвалять
• маусым – сезон
• ойын­сауық – развлечение
• сабырлы болу – быть терпеливым
• сайыскер – спортсмен
• сәтсіздік – неудача
• секіру – прыгать
• серіктес – партнер
• спорт кешені – спорт комплекс
• танылу – стать известьным, узнаваемым
• тебу – пинать; кататься
• тездету – ускорить
• теңелу – уравниваться
• топ – команда
• уәде – обещание
• ұтылыс – поражение
• ұшу – взлеть, летать
• шабандоз – шабандоз; ловкий наездник
• шайқалу – качка
• шұңқыр – лунка