Кәсіпорындағы маркетингтің мәні, міндеттері және дамыту жолдары

       Мемелекет бағаны өзі белгілейді. Ол үшін келесі әдістерді пайдаланады: мемелекеттік прейскурант  бағасын енгізу, еркін  рынок бағасын бір деңгейде “қатыру”, монополист кәсіпорындардың бағаларын жоғарыдан белгілеу.

    Мемелекет баға қою ережелерін бекітеді (реттелген бағалар қалптасады). Баға реттеу әдістері: Кейбір тауарларға бағаның жоғары деңгейін орнату ,Бағаның негізгі көрсеткіштерін реттеу (пайданы, жанама салық көлемдерін және т.б.), нақты тауардың бағасын бірлік көтеру дәрежесін анықтау.

       Арамзалық бәсеке және рынокты монополиялауға шек қою үшін “рыноктық ойын ”ережелерін орнатады. Ол үшін мына іс-әрекеттерді шектейді: кәсіпорындардың бағаны жоғары деңгейде сақтау мақсатымен келісім қабылдауына шек қояды, өндірушілердің өз бағасын жабдықтаушыларға және сауда орындарына күшпен міндеттеуіне шек қояды, демпингке (бәсекелестерді жою мақсатымен тауарды өз құнынан төмен бағамен сатуға)шек қояды.

     Өткізу. Маркетинг талаптары тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын жоғарғы сапалы тауар өндірумен және оған дұрыс баға қоюмен шектелмейді .Сонымен қатар сол тауарды тұтынушыға жеткізу қажет. Өндірілген тауарды тиімді өткізуді  қамтамасыз ету үшін фирма шаралар комплексін жүргізед.

     Маркетинг қызметінде өткізудің ролі келесі шарттармен белгілінеді:

       өндірстің дамыуын және табысқа жетуге арналған кәсіпорын әрекеттерінің қорытындысын өткізу саласында анықталады;

       өткізу каналдарын тұтынушылардың қажеттіліктеріне жақындатып, оларға тауарды сатып алғанға дейін, сатып алу кезінде, сатып алғаннан кейін жайлы жағдай жасап өндіруші бәсекелестік күресте өзінің жеңу шанстарын үлкейтуге тырысады;

       Тауарды дәл кезінде ұтымды өткізу арқасында өндірісті ары қарай жалғастыруға мүмкіндік бере отырып, өткізудың өз өндірісінің жалғасы болады: тауарды сатуға дайындайды (сорттау,өлшеп бөлу, орау жұмыстары орындалады);

       өткізу кезінде тұтынушылардың талғамы мен қалауы тиімді анықталады. Ал ол өндірістің болашақтағы бағытын белгілеуге мәліметтер береді.

     Өткізудің негізгі түрлерін және әдістерін зерттеу өндірушіден соңғы тұтынушыға тауарды перспективті жылжыту әдістерін табуға және оларға тиімді бөлшек сауда ұйымдастыруға бағытталған.

     Тауар өткізу каналдарын таңдау маркетингтің қиын шешімі болып табылады, өйткені ол маркетинг концепциясын тиімді жүзеге асыруға тікелей әсер етеді.

     Өткізу (тарату) каналдары -ол өндірушіден тұтынушыға   дейін тауарды жылжыту үрдісінде қатысатын фирмалар мен жеке тұлғалар жиындығы.

     Өткізу каналдарының жұмысы өзінің атқаратын қызыметімен сипатталады. Маркетингте өткізу каналдары қөптеген қызметтер атқарады:

       өндірілген өнімді тарату және өткізу;

       өндіріс процесіне қажет шикізат және материалдар сатып алу;

    маркетингтік зерттеу жүргізу (рынокты және тұтынушылардың қажеттіліктерін зерттеу) жұмысын;

                   тауар тұтынушыларымен және түпкі сатыпалушылармен байланыс құру, келіссөз жүргізу жұмыстарын;

    сауда келісімдерін дайындау және жасау, олардың сапалы орындалуын бақылау жұмыстарын;

    тауарды тұтынушыға жылжытудың ынталандыру саясатын жүргізу қызыметін;

    тауар ассортиментін таңдауға қатысу  және жоспарлауға көмектесу

жұмыстарын;

       тауарды белгілі рынок тұтынушыларының қажетті талап деңгейіне

жеткізу кезіндегі қосымша жұмыс түрлері;

    өткізу        операцияларының      шығындарын       қаржыландыру

жұмыстарын;

                   тауар сатылғаннан кейін тұтынушыға  қызмет көрсету жұмыстарын;

       тауарды тұтынушыға жеткізу қызметін;

       тауарды қоймалау және сақтау жұмыстарын;

       тауарды сорттау жәен орау жұмыстарын;

       сауда мәмілесінің тәуекелін өзіне алу қызметін;

       тауардың   баға      деңгейін   белгілеуге   қатысып,   оны   бекіту

жұмыстары;

Коммуникация. Маркетингтіктік коммуникация кәсіпорынның өндірісті-өткізу жүйесінде белгілі орын алады. өйткені ол маркетинг комплексінің ең белсенді бөлімі болып саналады.

     Коммуникация дегеніміз – тұтынушыларды тауарлар, қызметтер  жайлы хабарландыру, оларға  деген  тұтынушының  сенімін  күшейту, олар туралы ескерту үшін фирма қолданылатын әдіс-амалдары.

     Кәсіпорын  тұтынушыларға тиімді әсер ету үшін коммуникацияның жарнама, арнайы сату, өтімді ынталандыру, қоғаммен байланыс түрлерін пайдаланады.

     Коммуникацияның әр элементіне ерекше тәсілдер мен әдістер сай. Бірақ бәрінің мақсаты бір – маркетинг концепциясын еңгізу үшін стратегиялық және тактикалық мәселелерді табысты шешуді қамтамасыз ету. Коммуникация элементтерін дұрыс қолдану, тауарды рынокта жылжытуға көмектеседі. Тек қана төменгі шарттарды сақтаумен коммуникация жүйесінің керекті әсеріне жетуге болады:

       көзделген шаралар жүйелі түрде орындылуы тиіс;

       коммуникация комплексін  құру кезінде  тауардың  ерекшеліктері

және оның өміршеңдік кезеңдері есепке алынуы тиіс;

     Коммуникацияның элементтеріне жеке тоқтап өткеніміз жөн.    Жарнама – белгілі тапсырыс берген демеушінің атынан тауарды тртымды көрсетуге және жылжытудың  түрі. “Жарнама” латын тілінен шыққан, сөзбе-сөз алсақ, “reclamare” – айқайлау деген мағынаны білдіреді.

     Американдық Маркетинг Ассоциацияның анықтамасы бойынша алып қарасақ “жарнама бекітілген тапсырыс беруші дәл төлейтін тауарлар, қызметтер, идеяларды жылжыту жеке емес түсінік қалыптастырудың “кез-келген” формасы және нақтылы жағдайды есепке ала отырып, барлық анағұрлым тиімді тәсілдер мен әдістерді қолдана, потенциалды тұтынушылардың назарларын жарнамалау обьектісіне аудару үшін қызмет етеді”.

   Жарнама ерекшеліктері:

       қоғамдық сипаттама алады;

       үгіттеуге қаражат қабілеттілігі бар сатушы жарнама арқылы өзінің

хабарландыруын бірнеше рет қайталау;

       мәнерлік - түс,  дыбыс,  шрифт  арқылы  тауарды  жақсы,  тимді

көрсетуге болады;

       иесіз жарнама монолог ретінде ғана жасалады;

Жарнаманың атқаратын қызыметтері:

Рыноктағы жарнама бернесі:

       экономикалық   бернесі  -   сұранысты       қалптастыру,     өтімді

ынталандыру тұтынушыларға тауарды алғызуды  тездеу   арқылы “сату-алу” үрдісін тездету;

       ақпарат бернесі  -  тұтынушыларды  өндірушілер   туралы     және

олардың тауарлары туралы ақпарат ағымдармен қамтамасыз  ету;

       коммуникациялық   бернесі  –  маркетинг    зерттеулері    кезінде

қолданылатын сауалдама,  тұтынушылар  пікірлерін жинау, тауар өтімін талдау арқылы  жарнама  рынокпен  және   тұтынушымен қайта байланысын қамтамасыз ету;

       бақылау бернесі -  рыноктағы  өнімдердің    жылжыуынбақылауға

мүмкіндік беру;

       түзетім бернес - өткізу саясатын және жарнама қызыметін ұтымды

жағына өзгерту жағына мүмкіндік жасау;

       сұранысты  бақылау бернесі  -  нақты   тұтынушылар   топтарына

көзделген әсер тигізу жолдарын табуға мүмкіндік ашу;

     Қоғаммен байланыс (паблик рилейшнз), дегеніміз – ол    фирма туралы  қоғамның   жақсы  пікірін   құру  мақсатымен    тауар   және кәсіпорын    туралы    коммерциялық    маңызды   ақпарат   тарату.

     Қоғаммен байланыс – фирманың табысты қызметінің тәуелді болатын барлық жақтарынан ізгі қарым-қатынастарды және престижді қамтамасыз ету мақсатымен жүргізілетін кез-келген коммуникация. Ал фирманың қызметінің жемісті болуы: өзінің қызметкерлер, клиентура, үкімет, қоғам, тұрғылықты халықтың басым   тобына   тәуелді   болуы  мүмкін.  Жалпы  айтқанда,  паблик рилейшнз деген  ұғым  фирманың бейнесінене оны қалыптастыратын факторларға тікелей қатысы бар әрекеттерді қамту.

Қоғаммен байланыс саясатының негізгі мақсаттары:

1.       ішкі саясатты жүзеге асыру;

2.       сыртқы саясатты жүзеге асыру;

3.       фирма беделін көтеру; 

Қоғаммен байланыстын ерекшеліктері:

       түсінігі жоғары  -  жарнамаға   қарағанда     ресми  таныстырулар,

баяндамалар  тұтыншыларға  шынайы , сенімді  көріндіру;

       тұтынушылар кеңінен қамтылуы–бұрын  сатушыларға,  жарнамаға

сеніңкіремей   жүргендерге   жариялау   әрекеті   кең көлемде жақсы нәтиже береді;

көзге тартымды да жағымды келеді;

       Қоғаммен байланыс шараларының түрлері:

       қөпшілік ақпарат құралдармен байланыс жүргізу;

       басылған өнімдерді шығару;

       кәсіби   және  қоғамдық     ұйымдар           жұмысына       фирма 

өкілдерінің қатысуы;

       оқиға түрдегі әр түрлі шараладды ұйымдастыру;

       қоғамда  маңызды   мәдени   шараларға    фирманың    қатысуы;

      Арнайы сату дегеніміз  -  тауар   мен    қызмет   өткізу    кезінде  сатып алушы  тек  ақпаратты  ғана емес, сонымен  қатар  өзінің пікірін айтуға мұмкіндік алатын сатушы мен сатып алушының  тікелей байлансты . Арнайы сату ерекшеліктері:                                                                                      

1. сатушы  сатыпалушы   қатынастарының   түрі   тікелей   болады;

екі  жақты  байланыс  тұтынушыларды  қажеттіліктеріне, икемді жауап  қайтаруға, жылдам өзгертуге мүмкіндік береді;

3. сатып  алушы   жағынан   белгілі   жауап    беруін    болжайды;

4. тауарды тікелей сатып алумен  аиақталатын  байланыстың  жалғыз түрі;

     Өтімді ынталандыру  - тауарды сатуға немесе өткізуге көмектесетін қысқа мерзімді түрткі болатын көтермелейтын шаралар. Өтімді ынталандыру шаралары келесі жағдайларда қолданылады:

1)  рынокта ұқсас тұтыну қасиеттерімен бәсекелес тауарлар сатылған кезде;

2)  рынокқа жаңа тауарды ұсынғанда,  немесе фирма жаңа рынокқа шыққан кезде;

3)  тауар “құлдырау” өмір кезеңіне келген кезде;

4 )  төмендеген сұранысты жандандыру үшін;

5) ұсынған тауарларға тұтынушылардың ақпараттығын күшейту үшін;

     Өтімді ынталандырудың ерекшеліктері:

       Тауарға   деген  тартымдылықты    күшейту –  ол    үшін   әлуетті

тұтынушылар арасында лотерея, купондар таратылады және бағаны төмендету арқылы қызықтыру;

       сатып алуға шақырушыларды көбейту – ол үшін тез арада сатып

алуға шақырулар әдіс қолданылады;

       сатып алуға тұтынушыларды талаптандыру –ол үшін тұтынушыға

құнды   болып   табылатын   женілдіктер,  кепілдемелер,  бағаны  төмендету.

Өтімді ынталандырудың үш жолы бар:

       Сауда саласында (делдалдарды) ынталандыру.   Бұл жол    жанама

өткізу арналарын пайдаланады. Делдалдарды ынталандыру  үшін мына  әдістер  қолданылады. Баға  жеңілдіктері, бірге   жарнама жүргізу, сауда жарыстарын жүргізу,  тауарды тұтынушыға  жеткізу.

       Өткізумен   айналысатын  фирма    жұмсшыларын  ынталандыру.

Жұмыс сапасын  жақсарту    мақсатымен уәждеме  қолданылады.

Мысалы,    ақшалай ,  заттай  сыйлықтар,   қосымша     демалыс  уақыттарын беру, т.б.

       Тікелей  тұтынушыларды  ынталандыру.  Мұнда  тұтынушыларға

баға  жеңілдіктері,  купондар,  кепілдемелер  беріледі,   тауармен ресми таныстырулар өткізіледі/27/.     

1.3. Қазақстанның кәсіпорындағы маркетингті пайдалану

                                ерекшеліктері

     Қазақстан   Республикасында   осы  нарықтық   экономика   даму жолында  көптеген  қыиыншылықтарды  бастан  өткізіп  кейбіреуін жеңе білуде, кейбіреуінің салдары әлі білінуде.

     Республикамыздың, Үкіметіміздің алдында жоғарыда аталған, яғни, нарықтық  экономиканың  амал-тәсілдеріне   бейімделіп, өте тиімді шешіммен,кәсіпқойлық іскерлікпен әртүрлі мәселерді шешіп  елімізді дамыған елдердің қатарына қосу міндетті, мақсаты тұр.  Бұл дегеніміз – тұрғындарымыздың әл- ауқатын  артырып,  әлеуметтік- экономикалық жағдайды жақсарту,әлем таныған өркениетті ел болу/10/.

     Ел  экономикасын   дамытуға   отандық   өндірістердің   маңызды    өз жерімізде қай меншікті болмасын өндіріс орындарын   (кәсіпорындар, фирмалар, мекемелер) кіші.   Орта  және ірі бизинесті нарықтық экономика жағдайында көрсету ел экономикасына, мемелекеттік бюжетке тиімді болып табылады.   қандай болмасын кәсіпорын, шаруашылық субьектілері нарықтық жағдайда қызмет етпес бұрын сол  нарыққа  көшу - өзінше  мақсат  емес  яғни,  экономикалық тиімділігін көрсету  және  адамдардың  өмір  деңгейін, әл - ауқатын жақсарту. Нарықтың тиімді әрекет ету үшін тиімді нарықтың инфрақұрылым ( коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялар, биржалар, аудиториялық ұйымдар,  брокерлік, маркетингтік  және  нарықтық  қатынастардың  қатысуы ретінде  оның дамуы бастама сипатта болуы тиіс.   Маркетинктің  тәжірбиелік  қолдауы мемелекет бейнесі мен  оның  экономикасы,  бәсекелестік  жағыдайы ,салт – дәстүрі , халықтың тұтыну  мөлшері  және  басқада  көптеген  факторларына қарай  ұлтық  ерекшелігі болады:   Біздің  Қазақстанның  нарықтық экономикасында  кәсіпорынның дамуының  баяу болуы: 1)  өндіріс құралдарының талаптығы; 2) тауар тораптары тапшылығы;3) сұраныс тапшылығы; 4)  ресурстар тапшылығы/11/;