Кәсіпорындағы маркетингтің мәні, міндеттері және дамыту жолдары

       тұтынушылардың жарнамаға деген сенімін ,

       тиімділікті көбейту,

Ақпарат әртүрлі сипатталады.  Сондықтан шығу мерзіміне оған жүктелген міндетіне, оны өңдеуге қарай жіктеуге болады.Шығу мерзіміне қарай мынандай ақпарат түрлерін айруға болады:

       Тұрақты ақпарат – маркетингтік ортаның ұзақ уақыт өзгермейтін көрсеткіштерін бейнелейді;

       Айналмалы ақпарат -  маркетинг обьктілерінің өз мәндегі іс әрекетін ағынды сандық және сапалық сипаттамасымен көрсетеді;

       Ауық-ауық ақ парат -  керек кезде ғана анда-санда ғана жиналатын мәліметтер (мысалы, тауардың бағасын өзгерту мүмкіндіктерін анықтау үшін жаңа бәсекелес фирма туралы мәліметтер жинау).

     Ақпарат міндетіне байланысты ол былайша бөлінеді:

       Анықтамалық ақпарат - танымды сипат алады және маркетинг обьектілерінің біршама тұрақты белгілерін анықтап, анықтама жүйесі ретінде шығады;

       Кепілдемелік ақпарат -  арнайы жүргізген маркетинг зерттеулері қорытындысының немесе мәліметтерді талдау негізінде пайда болады. Оған өнім өткізуді болжау, нысаналы рынокты, делдалдарды, жабдықта фирмаларды талдау приоритеттері жүктеледі;

       Нормативтік ақпарат -  негізінде өндіріс саларында қалыптасады, өндірістің әртүрлі  құрылым ережелері,  нормативтері  баяндалады;

       Хабаршы ақпарат -  маркетинг ортасы обьектілерінің ісжүзіндегі өзгеріс бағыты жоспарға үйлеспеген кезде пайда болады;

       Реттеуші ақпарат -  хабаршы ақпараттың кемшілік себептерін жоюға бағытталған әрекеттерді баяндайды.

       Ақпаратта өңдеуін қарай жіктеу маңызды мағына алып, мына түрлеріне бөлінеді:

       Бастапқы ақпарат -  нақтылы мақсатты көздей бірінші рет жиналған мәліметтерді баяндау;

       Екінші ретті ақпарат -  басқа мақсатпен бұрын жиналған қолда бар мәліметтер;

       Туынды ақпарат - басқа мақсатты шешу үшін бастапқы, екінші ретті ақпараттың, немесе өзге ақпараттың мәліметтерін баяандау/1/.

Ақпаратты ұйымдастыру алдында  оған келесі талаптар қойылады:

1. Ақпараттың өзектілігі – маркетинг ортасының жағдайын әр мезгілде шындықпен нақты бейнелеу. Сондықтан сақтайтын құнды коммерциялық мәліметтер базаларын күнделікті жаңарту қажет.

2. Ақпараттың дәлме-дәлдігі - өндірістің,  рыноктың, сыртқы макро

ортаның нақты жағдайын және даму өзгерісін айнтпай көрсету.

3. Мәліметтердің релеванттілігі - алға   қойлған мақсатқа  сәйкес қажетті мәліметтерді іріктеп жинау және іске қатысы жоқ мәліметтерді алып тастау.

4. Толық бейнеле  -  маркетинк ортаның жағдайына және оның даму

өзгерісіне әсер ететін барлық факторларды обьективті түрде  есепке

алу.

5. Мәліметтердің мақсаттылығы -  тауарды өндіру оны сыртқы және ішкі рынокта өткізу арналары мақсаттарына сәйкес мәліметтер жинау.

6. Ақпараттың біртұтастығы және сәйкестілігі- мәліметтер көрсеткіштері жиындығнда өзара сәйкессіздігінің болмауы.

Маркетингтік ақпараттық жүйесі тұлғалар, неше түрлі құралдар жөнідегі және маркетингтік шешім қабылдауға қажетті сенімді ақпаратты жинау, сұрыптау, талдау, бағалау әдістерін қамтиды.

Маркетинкті нақты жүзеге асыру кәсіпорынның сипаты-оның ұсынған тауарларына және жағдайына байлансты болады. Маркетинг

жәй, тіпті қарапайым,  ал кейбір  кездері өте күрделі болуы мүмкін.

Кәсіпорынның жұмысы қаншалықты көп жақты болса, соншалықты маркетинг түрлеріде көп болады. Мркетингтің көп түрлігі тұтынушылардың сұранысына байланысты. Түрлеріне қарай бөлсек, оны мына түрде бөлуге болады. Конверсиялық маркетинг, кративтік маркетинг, ремаркетинг, синхромаркетинг, демаркетинг, қарсы әрекет жасайтын маркетинг, ынталандыратын маркетинг, көтермелейтін маркетинг.

      Конверсиялық маркетинг - барлық немесе бірнеше рыноктың сегментері тауарды немесе қызметті қабылдамауы. Бұл түрдің мақсаты: тауарды жақсарту, бағаны төмендету, өткізу арналарын жақсарту, қоғамның пікірін өз мүдесіне сай өзгерту.

     Кретивтік маркетинг -  яғыни, (дамушы маркетинг): жасырын сұранысты әйгілеуге бағытталған маркетинг.

Жаңа мақсатты рынокты табу, тауардың сипаттамаларын өзгерту, коммуникацияны тиімді жүргізу.

     Ремаркетинг - сұраныс төмендеген жағдайда қолданылатын маркетинг.

     Синхромаркетинг – сұраныс өндіріс күшінен бірталай асатын болса, не бұл тауардың, өндіріс көлемі рынок қажеттілігінен көп болатын болса, сол жағдайда ғана қолданылатын маркентинг түрі. Сұранысты уақыт бойынша реттеу, икемді баға қолдану.

      Демаркетинг - қанағаттандыра алмайтын сұранысты төмендетуге бағытталған маркетинг. Бағаны көтеру, өтімді ынталандыру шараларын және сервисті азайту, сұраныс деңгейін төмендету.

     Қарсы әрекет жасайтын маркетинг  -  тұтынушының    және

қоғамның жағдайын жақсарту мақсатыменен қолданылатын маркетинг.  Бағаны кенет көтеру, тауардың қол жетерлігіне шек қою, тауардың денсаулыққа зияндығы туралы тұтынушыларға ақпарат тарату.

     Ынталандыратын маркетинг - ұтымды әдіс табу жолында әрекет жасайтын маркетинг. Бағаны төмендету, жарнаманы күшейту, тауардың жақсы жақтарын көрсету, өтімді ынталандыру шараларын қолдану.

     Көтермелейтін (қолдайтын) маркетинг - сұранысты бір деңгейде қалыптастыратын маркетинг. Тауардың сапасына және қызмет көрсетуіне жиі назар аудару.

Кәсіпорынның сұранымның өзгеру жағдайна байлансты,ішкі және сыртқы нарықта қолданылуы мүмкін маркетингтің негізгі түрлерін атап айтуға болады. сұранымды мынандай түрге бөлуге болады. Қайшылықты ұтымды сұраным, Потенциялды сұраным, Қалпты сұраным, Қанағаттандырлмаған сұраным, Ашық сұраным, Жасырын сұраным, Тиімді сұраным, Қажетті сұраным, Төмен түсіп бара жатқан артық сұраным, Жүйесіз сұраным, Әбігерлі сұраным, Икемді және Икемсіз сұраным.

     Қанағаттандырылмаған сұраным, айқын және жасырын  сұраным деп бөлінеді. Егер нарықта бар тауарлардың тұтынушылар сұраным  қанағаттандыру қабілеті болмаса, жасырын деп аталады. Бұл жағдайда маркетинігтің міндеті - нарықтың сиымдылығын бағалау  және тұтынушылардың сұранымына сай құнды тауарды шығаруға  қолайлы жағыдай жасау болып табылады.

     Айқын сұраным - нарықта өткізілу мүмкіндігі болмай тұрғандардың болуы себепті немесе  олардың сатып алушылардың қойған талабына байланысты жинақталып қалған ақша қаражатының белгілі бір сомасы түрінде көрінеді.

     Маркетиінгтің әдістері:

А) Тауарды немесе қызыметін белгілі бір тұтынушыларға “бекітіп қою”.

Б) Тауардың тұтыну құндылығын көрсетуге қолайлы жағыдай  жасау.

В) Сұранымның болмашы - нарықта қажетті тауарлардың болмауыннан деген үмтпен тауар туралы ақпарат тарату нарықта сұранымың деңгейі мен құрлымына  толық сайкес келетін сұранымды қалыпты сұраным деп аталады. Сұранымды азайту үшін мынандай әдістер пайдаланады:1) жарнама тоқтату 2) сатуды ынталандыру 3) бағаны өсіру және басқалары/20/.

     Маркетинг комплексінің элементтері тауар, баға, өткізу және коммуникация болып табылады.

   Тауар – рыноктағы негізгі тұлға. Ол өндірушінің экономикалық күшінің нағыз шын индикаторы. Рынокта коммерциялық табыс қазіргі жағдайға сай, жоғары сапалы, тұтынушыға тиімді тауарға байланысты. Бұнымен бірге нақты уақытқа  дейін тауар зат ретінде тұтынушыға ешқандай құндылық көррсетпейтінін есепке алған жөн. Рынокта адамдар тауар сатып алмайды, оларға нақты қажеттілікті қанағаттандыратын функционалды қабілеттері қажет. Тауар маңызды қажеттілікті қанағаттандыратынын білгеннен кейін ғана адам сатып алушы болады. Сонымен маркетинг адамдарға қажет тауарларды нақты жерге керек уақытта қолайлы бағамен оптималды  өткізу каналымен бағытталған белсенді жарнамамен жіберуге мақсат қойяды.

     Тауар - қажеттілікпен мұқтаждықты қанағаттандыруға және назар аудару, сатып алу, қолдану, тұтыну мақсатпен рынокқа ұсынылған зат. Бұлар, физикалық объектілер, қызметтер, орындар, мекемелер мен ой-идеялар және  т.б. нәрселер болуы мүмкін.             

     Рынокта әр тауардың таңбасы, аты, белгілері болады.

     Тауар таңбасы – басқа тауарлардан айыру және ажырату үшін, белгіленген тәртіп бойынша тіркелген тауарға берілген белгі. Ол сурет, символ, қосылған әріптер, цифрлар болуы мүмкін.                           

   Таңбалық ат – атаулы тауардың таңбасының бөлігі.

   Танбалық белгі – суреттеп беруге болатын тауар таңбасының    бөлімі.

   Тауарлық белгі – заңға сүйенген (праволық) қорғаумен қамтамасыз етілген тауар таңбасының бір бөлімі. Тауар белгісі 1883 жылы Париж конвенциясында бекітілген өндірістік меншіктің бір түрі болған. Ол коммерциялық жарнамамен қатар, бәсекелестіктің маңызды түрін құрайды.Тауар белгісінің хұқық қорғауы  әлемнің 160-тай елдерінде заңды түрде жүреді/22/.

    “Тауар белгілері, белгінің қызмет көрсетуі, тауар шығарылған жерлердің аты” деген заң Қазақстан Республикасында бар.                

     Таңбасы бар тауарлар, таңбасы жоқ тауарларға қарағанда, 15-25% көп бағаланады. Тауар белгілерінің тіркелуі бәсекелестермен болатын талас, жарнама, тұтынушылардың, оның коммерциялық құрылымымен танысу үшін ғана  қажет емес, ол  басты түрде тауар

белгілеріне лицезия сату мүмкіншілігі үшін қолданылады Жоғарыда айтылғандай, тауар белгісі экономикалық мән-мағынасы жоғары және де ол көптеген ірі компаниялардың  миллион, миллиардтаған  доллармен есептелінетін  меншіктің  автономды  құнды объектісі. Мысалы: “СОМЕL” тауар белгісі осы фирма иесімен 10 млн. долларға бағаланған, ал “СОСА-СОLА”  тауарлық белгісі – 3 млрд. долларға бағаланған/23/.                           

     Баға.  Маркетинг комплексін кұрайтын бір тәсіл болса  да, баға өте маңызды функциясын атқарады. Өйткені соңғы коммерциялық жетістіктер бағаға байланысты. Дүрыс таңдалған бағалық стратегия тауар бәсекелестік қабілетіне және кәсіпорынның өндіру-өткізу жұмысына ұзақ мерзімді әсер етеді. Бұдан бөлек тауар тұтынушыларына бағаның мағынасы өте зор. Баға – тауар құнының ақшалай көрінісі. Ол қаржы және пайда өтетін маркетингтің бақыланатын құралы.

     Бағаға  әсер ететін факторлар. Фирма баға стратегиясын таңдау үшін оған қандай факторлар әсер ететінін табуы және талдауы қажет. Көбінесе, ол сыртқы себептер болады. Бағаға әсер ететін негізгі факторлар шығындар, тұтынушылар, тауар қозғалысына қатысушылар, бәсекелестер және мемлекет болады.

     Бағаның атқаратын қызыметтері: 1. Есеп жұргізу 2. Ынталандыру

3. Бөлу қызметері 4. Сұраныс пен ұсынысты тепе-теңдеу 5.Өндірісті өтмді орналастыру қызметы.

1.       Шығындар тұпкі бағаға қатты әсер етеді. Ол шикізат сатып алумен, жұмысшылардың жалақысын төлеуге, транспорт шығындарымен, қоршаған ортаны қорғаумен байланысты. Бұндай шығындар баға құру кезінде есепке алынады.

2.       Тұтынушылар. Баға және сатып алу көлемінің өзара тәуелділігін екі себеппен түсіндіруге болады. Бірінші сұраныс пен ұсыныс заңының әрекеті  және баға икемділігінен турады; екінші бағаға әртүрлі рынок сегменттерінің тұтынушыларының реакциясымен сипатталады.

     Баға қабылдау және сатып алу бағыты бойынша тұтынушыларды төрт топқа бөлуге болады:

       үнемді сатып  алушылар  –  бұл    топта тұтынушылар    тауар

бағасына, сапасына, түр-түсіне,  яғни  ассортиментіне көп көңіл бөледі және осы тұтынушыларға  жарнама қатты әсер етеді;

       дербестендірілген   сатып  алушылар – бұлар тауар    бейнесіне,

сатушылардың қызмет көрсету деңгейіне көңіл бөледі;

       этикалық сатып алушылар - өздерінің сатып алуымен кішігірім

фирмаларды қолдайды және солар үшін тауарға қымбат баға төлеуге дайын;

       көңілсіз сатып  алушылар – а дегенде тауарды пайдалануының

ыңғайлығын және қолайлығын жоғары бағалайды (баға көлеміне қарамайды).                                                                         3.Тауар қозғалсына қатсушылар. бағаны белгілеу үрдісіне маңызды рол атқарады. Олардың пікірімен санасуға тура келеді, өйткені олар тауардың өткізу көлемін ұлғайтуға, жағымды тауар бейнесін жасауға сатып алуды жалғастыруға өз ықпалын тикізеді. Тауар тез арада сатылуы үшін өндіруші түпкі бағаны қатаң бақылауға алуы мүмкін, егерде:

1. Тауар бағасы алдын ала келісіп белгіленсе;               

2. Бөлшек саудасы аз болса;

3.       Консинация шарттарын пайдаланса;

4.       Тауар қозғалсына қатысушылар пайда көлемін жеткілікті алса;

     Көтерме және бөлшек саудадағы тауар қозғалысының негізгі қатынасушылары бағаны қатаң қадағалауы мүмкін,егерде:

       өндірушіге өзінің маңызды екенін көрсете білсе;

       пайдасыз тауарды өткізуден бас тартса;

       бәсекелес   өнімді    қоса   өткізіп,  тұтынушінің  сатушыға  деген

адалдығын қалыптастырса;

5.       Бәсекелестер. Маркетинг   тұрғысыннан  фирма  әрекетіні ортасы

талданады. Баға бақылауының  жағдайына  байлансты  бәсеке ортасы 3 түрге бөлінеді:

       Бағаны рынок бақылайтын орта.

       Бағаны фирма бақылайтын орта.

       Бағаны мемелекет бақылайтын орта.

6.    Мемелекет. Кәсіпорынның бағаны белгілеудегі еркіндігін мемелекет шектейді. Бұл шектеуді 3 дәрежеге бөлуке болады: