Табиғат апаты

ЕГЕР СІЗ КҮНДІЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер сізде карта бар болса, онда оны алып шығып қай жерде жүргенінізді аңықтап қөріңіз.
2. Жан жақты қарап шығыңыз, картада бар ориентирлар іздеп көріңіз.
3. Картада болған жеріңде іздеп көріңіз және де содан жүрген жолды есіңе түсіріңіз (ағымдар, тастар және т.с.с.).
4. Картада өз тұрған жеріңді тапқаннан кейін, оларды ориентирлармен салыстырып, сіздің қай бағытта жүргенің дұрыс деп ойлаңыз (трассаға ма әлде адам тұратын пункке).
5. Өз жүретің жодлы таңдағанда өзеннен немесе таудан өтпеуге үмтылыңыз. Өйткені бұл кедергілерден өту үшін сізде көп уақыт кетеді.
6. Жол жүргенде жан жақта орналасқан ориентирларға қөніл аударып тұрыңыз.

 

ЕГЕР СІЗ КАРТАСЫЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер сізде карата, компас жоқ болса онда қөңіліңізді  түсірмеңіз.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Жан жақты қараңыз, мүмкін жолдың жақындығының белгілерің табасыз (телеграф столбтары, зданиялар).
2. Олар жоқ болса? Онда кері қайтып қөріңіз.
3. Егре есіңізге ештене түспесе, онда күннің көзіне ориентир жасап жүріңіз. Күннің көзі шығыста шығады, батыста батады. Тал түсте ол оңтүстік бағытында тұрады. Егер күннің көзі бұлттармен жабық болса, онда оның орыналасқаны жөніңде кез келген көленкіден аңықтауға болады. Ол үшін перочинный пшакты алып баспармақтың тырнағына үшімен қойыңы, содан кейін пшакты ақырын оның көленкіні қөргенше бұрап қөріңіз.  Күннің көзі кері бағытта болады.
4. Егер сізде сағатыңыз бар болса, онда оңтүстік қай бағытта орналасқаның одан да жеңіл. Сағаттың кішкентай стрелкасы күннің көзіне қарай бағыттандар. Күннің көзіне бағытымен және 12 циферблаттағы санымен бұрышты екіге бөліп , бұл бағыт оңтүстік бағытты көрсетеді. Мысалы сағат төрте бұл сызық екі сан арқылы өтеді.
5. Егер күннің көзі бұлтпен түгел жабық болса, солтүстік қай бағытта орналасқанның ағаштарға және үлкен тастарға карап аңықтауға болады. Мох көленкіде жақсы өскесің, біздің полушарияда көленкіде солтістік және солтүстік-шығыс бағыттары  болады, және де осы жақтарда мох жақсы өсуге тиісті.

 

ЕГЕР СІЗ ЖАМАН АУА  РАЙЫНДА (плохую погоду) АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер сізде қону үшін пластик капка сиятың спальник бар болса, онда мүмкін сіздің нашар ауа райы біткенің күткені дұрыс шығар деп ойланып көріңіз.
2. Егер сізде ешқандай құралдар жоқ болса және де сіз биіктікте тұрсіз, ауа райы одан да бұзылып баратса, онда төмен түсіңіз.
3. Жол бойы тропинкаларды іздестіріңіз. Олар сізді адам тұратын жерге апаруы мүмкін.

 

 ЕГЕР СІЗ ТУМАНДА  АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер сізде картамен компас бар болса және туманнан сіз  он метрден артық қөрмесеңіз онда:

• Өзіңін орналасқанын картада тауып көріңіз. Қай бағытыңызда жүргені дұрыс деп шешіңіз. Осы бағытында бір ориентир тауып (мысалы: тау, үлкен ағаш), сол ориентирге жеткенше жүріңіз.
• Ориентирге жеткен соң компастың көмегімен ар қарай жүріңіз.
• Туманнан шықанша осы әдісті бірнеше рет қайталауға болады. Егер сізде карта және компас жоқ болса, онда туман кеткенше күтіңіз.

 

ЕГЕР СІЗ АҚ ҚАРАҢҒЫДА  ТЬМАДА (белой тьме) АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер жарық қармен шағылса, онда оның түсі аспанның түсімен  бірдей болады. Кері (горизонт) жоғалады, мұндайда алыстығын және биіктігін  дәл айтуға мүмкіндік болмайды.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Тоқтаңыз және кішкене күтіп көріңіз, мүмкін осындай күйі өзімен өзі аяқталады.
2. Егер сізде ұйықтауға кап (спальный мешок) бар болса, оның ішіне бар киіммен жатыңыз. Рукавтаң колдарынызды босатып кеудесіне немесе қойыңызға қойыңыз. Олай жылырақ болады.
3. Егер сізге алға жүру керек болса және сізде компаспен карта бар болса, онда жүргенде өзіңіздің алдыңызға қар (снежки) лақтырып тұрыңыз. Егер снежки дөңгеленіп жатса сколонның қисықтың бағытын (направление склона) аңықтауға болады. Егер олар мүлде көрінбей кетсе, онда сіз аңғардың (пропастьтін) алдында тұрғаныңыз болуы мүмкін.

 

ЕГЕР СІЗ ТҮНДЕ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер аспанда ай бар болса, онда оның жарығымен сіз қараңғыда жолды тез тауып аласыз.
2. Жұлдыздарды байқаңыз. Солтүстікті темірқазық жұлдыздың көмегімен табуға болады. Темірқазықа Үлкен Аюдың ковштің екі шеткі жұлдызы көрсетеді.
3. Егер түн өте қараңғы болса және сіз тауда болсаңыз, онда тоқтап спальный мешокка орналасып жылы жерде ұйықтауға қалғаны жөн.
4. Егер сіз жалғыз емес блсаңыз (целая группа), онда түнде бір біріне жақын орналасқандарыңыз дұрыс.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / КАРТА ЖӘНЕ КОМПАС БОЙЫНША  ОРНАЛАСҚАНЫҢДЫ ТАБУ (Местонахождение  по карте и компасу).

 

1. Картада солтүстікті көру үшін жазыңыз.
2. Картаға компасты қойып, картадағы солтүстіктің бағыты және компастағы солтүстіктің бағыттары бірдей болуға тиісті.
3. Жаң жақты қараңыз. Ориентирлерді іздестіріп қөріңіз (церковь, тау ж/ә т.с.с.).
4. Картаға сызғыштың бір шетімен ориентирға тақаңыз. Екінші шетің ориентирдің өзіңе бағытап қойыңыз. Осы бағытты картада карандашпен сызыныз.
5. Тура осындай қимылдарды басқа ориентирмен жасаңыз. Осы екі сызықтың қиылысуы нүктесі сіздің орыныласқанын көрсетеді. Егер сіз картада үшінші ориентирді тапсаңыз, онда сіздің орналасқаныңызды одан да дәлірек табуға болады.
6. Картада өзіңіздің орныңызды тапқаннан кейін, қай жерге баражатқаныңызды нүктесін белгілеңіз. Осы екі нүктені қосыңыз. Содан кейін картаны бұрмай, сызғыш көрсетіп тұрған бағытқа қараңыз.
7. Сол бағытта ориентирді іздестіріп қөріңіз. Оған жеткеннен кейін, алдында жасалған қимылдарды қайталаңыз және жаңа ориентирді табыңыз.

 

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ЕГЕР БАЛА АДАСЫП КЕТСЕ (Если потерялся ребенок).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Кішкентай бала тез адасу мүмкін. Сондықтан ол жоғалмай тұрғанда, оған алысқа кетуге болмайтындығын түсіндіріңіз. Сосын оған жоғалған жағдайға қай жерге бару керек екенін түсіңдіріңіз (ориентир).
2. Егер бала адасып кетсе, тез ғана баланы соңғы рет көрген жерді қарап шығыңыз.
3. Егер онда ол жоқ болса, тез ғана алдында балаға айтылған ориентирге барыңыз және де сонда бір адамды қалдырыңыз. Өзіңіз бүкіл жерді қарап шығыныз (прочешите местность).

  

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ПАЛАТКЕДЕ ТҮН (Ночь в  полатке).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Палатканы орнату үшін қатты және тегіс жерді табыңыз. Палаткаңызды өзенге және де басқа суға жақын орналастырмаңыз. Өйткені жаңбыр жауғанда палатканы су алып кету мүмкін.
2. Палатканың колышкаларды жерге соққанда палатканы қатты тартып тұрыңыз. Әйтпесе кішкентай жаңбырда да олар суды өткізу мүмкін.
3. Палатканың айналасың қазып шығыңыз. Жаңбыр болған жағдайда су ағу үшін.
4. Желден сақтану үшін колышкуларды тастармен басып тастаңыз.
5. Палаткада тамақты істемеуге ұмтылыныз. Бірақ егер ауа-райына байланысты тамақты палаткада істеуге тура келсе, онда плитканы немесе керосинканы, құламау үшін, қатты бекітіп тастаңыз.
6. Палатканы жиі тексеріп жүріңіз. Егер сіз палаткада тамақты істеп жатсаңыз, біліңіз от оттегіні жабық кеністікте тез алып кетеді. От көк болып сарғайса, ал сіздің ұйқыңыз келгенін байқасаңыз тезірек палаткадан шығып таза ауада жүріңіз.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ПАЛАТКЕДЕ ӨРТ (Пожар  в полатке).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер палатка жанып кетсе, оны сөндіруге үмтылмай тез ғана одан шығыңыз. Өртті киімдермен тез үрып (сбить пламя) сөндіріңіз.
2. Сыртқа шыққаннан кейін палатканың кольяларды жерден жұлып, құлаған палатканы аяқпен басып тастаңыз (затоптать пламя).
3. Немесе құлаған палатканы сүйреп, одан барлық заттарды түсіріңіз (вытряхните все вещи из палатки).
4. Егер өрт өте қатты жанып жатса, онда оны сөндірмей жанып бітуге уақыт беріңіз.
5. Егер сіздің палаткаңызда керосинка жанып кетсе, онда оны аяқпен палаткадан теуып жіберіңіз. Сосын палаткадағы өртті сөндіргеннен кейін орманда өрт болмау үшін керосинканың кұлаған жерге жақсылап су төгіңіз (залейте).

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / СУ БОЛҒАН  ПАЛАТКА (Промокшая  палатка).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер палатка жоғарыдан суды өткізіп жатса, онда палатканың тесіктерін тауып, оларды пластырьмен немесе свечканың воскімен бегітіп тастаңыз.
2. Егер бұл көмектеспесе, заттардың барлығын полиэтиленмен немесе суды өткізбейтін курткамен жабыңыз.
3. Походқа барғанда спальный мешокпен бірге полиэтилендік қапты да алыңыз. Керек жағдайда оған спальный мешокпен бірге кіруге болады.
4. Егер палаткаға су төменнен ағып тұрса, онда палатканың астынан ағаштан (веткадан) настил жасаңыз.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ЕГЕР ПАЛАТКАНЫ ЖЕЛ АЛЫП КЕТСЕ (Если палатку сдуло ветром).

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Қатты желде палатканы қайтадан құруға үмтылмаңыз.
2. Палатканың ішкі кольяларды қайтадан құрып, палатканы жел тағы да алып кетпеу үшін палатканың шетіне отырыңыз.

 

ЖАНУАРЛАРДЫҢ  ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ УЛЫ ҚҰРТ-ҚҰМЫРСКАНЫҢ  ШАҒУЫ (Укусы ядовитых насекомых).

Олардың шағуы кісі өлімге апармайды. Олар тек кана шағуға аллергия бар адамдарға кауіпті.

ШАЯН (скорпион) ШАҒУЫ.

Шаянның шағуынан кейін  улану екі тәуілікке созылады. Оның белгілері шаққанан кейін алғашқы  сағаттарда білінеді. Шаққан жері ісиді, кейбір жағдайда сүйық толтырылған  пузырькалар пайда болады.

 

Уланудың белгілері:

• Әлсіздігі.
• Бастың ауруы және айналуы.
• Озноб.
• Жиі дем алу. (Одышка).
• Катты терлеу. Мұрыннан және көзден сұйқтын ағуы (слизь из носа и слезотечение).
• Журектін ауруы. Температураның көтерілуі (38 градусқа дейін).

 

Емделуі: Ауыруы және ісігін жылу комперстармен және жирдік мазьдік  повязкамен (антигистаминовая мазь) келтіреді. Негізгі емделуін дәрігер бекітеді.

 

ҚАРАҚҰРТ ШАҒУЫ.

Қарақұрттың шағуы 4-12 тәулікке созылады. Бұл уақыт өткеннен кейін  бәрі бір адам тез шаршап жүреді ж/е әлсіз болады.

Уланудың белгілері:

1. Бұлшық еттердің әлсіздігі.
2. Қозғалудың координациясының бұзылуы. Аяқтың, қолдың, белдің және іштің қатты ауруы.
3. Көздің ісіғы (отек вен).
4. Озноб. 39 градуска дейін температураның көтерілуі.
5. Қатты терлеу.
6. Қысымның өсуі.
7. Кейбір жағдайда адам қозғалмай қалады және аяғында тұралмай қалады.

 

Емделуі: Тез ғана дәрігерге  жолығу.

 

ЖАНУАРЛАРДЫҢ  ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ АРА МЕН АСАНЫҢ ШАҒУЫ (Укус пчелы и осы).

 

Әсіресе осы жәндіктердің шағуынан аллергиясы бар адамдарға өте қауіп төндіреді. Тұншығудан, тартылудан (бұлшық еттердің, өкпенің) адам бір сағатта немесе бірнеше минуттан кейін өліп қалуы мүмкін.

Уланудың белгілері:

• Беттің немесе бүкіл дененің қатты ісуі.
• Тұншығу.
• Есінен айырылу.
• Құсу.

 

Алғашқы жәрдем:

• Уақыт кетірмей, тез жедел жәрдемді шақыру.
• Оның келуіне дейін теріден араның инесін алу қажет (аса инесін қалдырмайды). Барлық саусақтың тырнағымен қысып алып және улы сумкеге тимеуге тырысу керек.
• Осыдан кейін жараға мұз қойып антигистаминдік мазьді жағу қажет.
• Адамды арқаға жатқызып, аяғын бастан жоғары қою керек.
• Демін жеңілдету үшін қөйлектің төмелерің ж/е белбеуді шешу қажет.
• Адамды көрпемен жабу керек.
• Адамға тамақ, су, шылым шегуге тыйым салыңыз.
• Сананы жоғалған жағдайда адамды кеудеге жатқызып, басын қисайту қажет.

 

Қауіпті ауызға немесе тілге  шақса. Себебі тамағы ісіп дем алуға  кедергі жасауы мүмкін. Бұл жағдайда жедел жәрдем шақырғаннан кейін:

• Адамға мұз сордырып қойңыз (мұз ісуді бастырады).
• Егер адам есінен талса және демалмаса, жасанды дем беруді бастаңыз.

 

ЖАНУАРЛАРДЫҢ  ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ ЖЫЛАННЫҢ ШАҒУЫ (Укус змеи).

Жылан шаққанда алғашқы  жәрдем дұрыс берілмесе немесе мүлде  берілмесе у адам организмде тез  таралу мүмкін.

Уланудың белгілері:

• Шаққан жер тез ісиді. Ісік бүкіл қолды немесе аяқты және әрі қарай бүкіл денені алуы мүмкін.
• Алғашқы 20-40 минутта адам шок болады: бет ағарады, бас айналады, жүрек айналуы, жиі және әлсіз пульс, артериалдық қысымның төмен түсуі, сананың жоғалуы (потеря сознания).

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Тез арада адамды жатқызып, тыныштық жасап беру керек, себебі қозғалғанда қан айналымы жылдамдап у тез тарайды.
2. Жараны ашып уын ауызымен сорып тұкіріп отыру қажет. Бұл процедураларды 15 минут бойы қайталау қажет. Өзіңіз деп уланып қаламың деп қорқпаңыз.
3. Жараны йодпен, спиртпен немесе басқа дезинфекциялық жабдықпен сүрту қажет.
4. Жаралған жеріне повязканы салу керек. Ісігі қөбейген сайын повязканы әлсірету қажет.
5. Адамға су беріп жақын жердегі ауруханаға апарыңыз.
6. Егер адам шошса (шок), онда бұл күйден оны шығаруға ұмтылыныз. Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды дем беріңіз.