Табиғат апаты

Жабық сынық кезінде:

1. Салқын компресс қою.
2. Зақымдаған жерін, сүйек қозғалысы болмау үшін, уақытша шинаға байлау.
3. Сынықтың кез келген түрінде жарақаттанушыны толық қимылсыз тыныштықта қалдыру керек.

 

Шина салу:

1. Егер қол астында арнайы шина болмаса, орнына тақтайшаны, фанера тілімін, таяқты қолдануға болады.
2. Шина тағу: тақтайшаны дайындау, сынықтан бір буынға жоғары және төмен қамтитындай. Жарақаттанған жерді тақтайшамен қозғалмайтындай етіп бинтпен немесе оны алмастырушы материалмен байлау керек.
3. Егер шина үшін материал болмаса, мысалы, қол жарақатталса, пиджактың жеңінің шынтақ жерін бүгіп, қолды денеге асылатындай етіп байлауға болады.

Иық сынғанда алғашқы  көмекті екі адам көрсету керек: біреу жарақаттанған қолды ұстап, иықты сәл төмен тартады, екіншісі бір шинаны ұшы қолтыққа жететіндей етіп ішкі жағына қозғайды, ал екінші шинаны сыртына салады. Шиналар дұрыс қойылған соң, байлайды. Колды байланған орамалға іледі.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СОЗЫЛУЫ (растяжение).

Бұлшық еттің, связкалардың, сіңірдің созылуы – олардың зақымдалуды  атайды. Созылуы ауыр зақым, буындардың ауруымен қатар, тері іседі.

Алғашқы көмек: зақымдаған жерді жоғары көтеріп, ісік орынына  салқын компресс басу керек. Жарты сағаттан соң буынды бинтпен байлап, дәрігерге жіберу керек.

СІҢІРДІҢ СОЗЫЛУЫ (растяжение связок).

Көп жағдайда тізе буын сіңірі созылады. Бірақ иықты да, қолды  да созылып алуға болады. Бар жағдайда зақымның ауруы сынғандай аурады, әсіресе, сіңір жыртылғанда. Сондықтан  соңғы диагнозды рентгенографиядан кейін ғана қоюға болады.

Белгілер:

1. Қатты ауруы.
2. Ісінуі.
3. Тері түсі өзгеруі.

 

Емдеуі:

Созылған терге қысымды  азайту. Запястья зақымдағанда қолды  байлау арқылы оның ауруын жеңілдетуге  болады. Тобық сіңірі созылғанда жатып, аяқ астына жастық қою керек. Алғашқы кезде салқын, кейін жылы таңу керек.

Егер ауру және ісік басылмаса  дәрігерге барған жөн.

 

Бұлшық ет созылуы:

Оның көрінісі сіңір  созылуына ұқсайды: тез ауру (резкая боль), ісік және ішкі қан кету (көгеру).

Әдетте онымен ауыр атлеттер, футболистер, баскетболистер, рэгбистер зақымданады.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ОМЫРТҚАНЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ (травма позвоночника).

 

Белгілер:

1. Зақымдаған жерден төмен ештеңе сезбеу, немесе дененің екіге бөліп тастағандай сезіну.
2. Аяқ-қолдың ашуы (бұл мойының зақымданудың белгісі)
3. Аяқ және қолдың саусақтардың, олар сынбаса да, қатты ауруы.
4. Тердің жансыздануы. Шымшығандағы ештенені сезінбеу.
5. Дем алудың қиындауы.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Ауруды қозғалмауын сұраңыз.
2. Оны қөрпемен жауып, жедел-жәрдем шақырыңыз.
3. Егер адам ессіз, шалқасынан жатса, оны аударманыз. Тек қана ауызынды тексеріп қөріңіз.
4. Оның дем алуын қадағалаңыз. Егер дем алу тоқтаса жасанды түрде ауыздан-ауызға дем алдырыңыз. Бұл кезде аурудың басын қозғамаңыз, өйткені одан да қатты зардап шугуініз мүмкін.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / БАСТЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ (травма головы).

 

Бастың соғылуы бас  сүйегінің жарылып, мидың зақымдануына әкелуі мүмкін.

БАС СҮЙЕГІНІҢ ЖАРЫЛУЫ (Пролом черепа).

Белгілері:

1. Жарадан қатты кетуі.

2.Мұрыннан сарғайған  сүйық пен қаннын кетуі. (Кровотечение  из носа, смешанное с желтоватой жидкостью.)

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Қанды тоқтатуға ұмтылу. Залалсыздандырылған таңытқышпен (марлей), матамен немесе орамалмен жаралған жерін жабу.
2. Жараны қозғалмай. Байлау. Ауруды травпунтке жеткізу.

 

МИДЫҢ ҚОЗҒАЛУЫ (сотрясение мозга).

Белгілері:

1. Қысқа мерзімдік ессіздік.
2. Әлсіздік.
3. Әлсіз пульс, дыбысты дем, бет қызаруы, жоғары температура.
4. Қөз қарашығының екі түрлігі.
5. Журек айнуы. (Тошнота).
6. Ориентацияның жоғалуы.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз: Тез арада жедел-жәрдем шақыру.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЭЛЕКТРОЗАҚЫМДАНУ (электротравма).

Электротогымен зақымдану  пайда болады:

1. Екі ашық электросымды үстау.
2. Бір сымды үстап суда немесе ылғалда тұрсаңыз.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Бөлмеде электр қуатын түгел айырып, тоқтан шнурды айырып қою керек.
2. Егер бұл мүмкін болмаса:

• Өзінді токті өткізбейтін материалға (резинадал жасалған коврик, құрғақ ағаш тақтайға, қалың қағаздар) тұрып сақтау.

• Электр тогын өткізбейтін материалды қолданып, жарақаттанған ауруды алып шығу.
• Жарақатталған адамды қауіпсіз жерге алып кету.

3. Егер ток адамға әлі әсер етіп жатса ағаш тақтайға немесе құрғақ киімге тұру керек, қолды құрғақ матаға орап, қалған матамен жарақаттанған адамды шығару керек.

4. Содан кейін егер жарақаттанған адам ессіз болса, оның жағасын, түймесін ағытуы керек.
5. Нашатыр спиртпен иіскету.
6. Жедел жәрдемді шақыру.

 

  АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ТРАВМАЛЫҚ ШОК (травматический шок).

 

Ағзамың қанайналысының жай жүруінен травмалық шок пайда  болады.

1. Ағзаның әлсізденуі.
2. Бас айналуы. Жүрек айнуы.
3. Қатты сусау.
4. Терлеу.
5. Ақырын және біркелкі емес пульс.
6. Тез дем алу (учащенное дыхание).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Науқасты басын төмен, аяғын жоғары қаратып жатқызу.
2. Оны тыныштандыру.
3. Белдігін, түймелерін босату.
4. Жедел-жәрдем шақырту.
5. Науқасты көрпемен орау. Грелканы қолданбаған жөн.
6. Ерін сулау, бірақ су ішкізбеу. Өйткені ол адамның ауруханаға барғанда анестезияны уақытына жасамауға апарады.
7. Адамды қозғатпау керек.
8. Егер демалу қиындыққа түссе, онда адамды кеудеге жатқызып, басынды қисайту керек.
9. Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды түрде дем алдыру.

 

  АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР ТІС СЫНСА (если выбиты зубы).

Кейбір төтенше жағдайларда  тіс сынады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер адам ес-түссіз болса, ауызынан қан кетсе, оны жанынан (поверните на бок) жатқызыныз. Аузынды сыңған тістерден және қаннан босатыныз.
2. Дем алуға ыңғайлы жатқызыныз.
3. Егер ол есті болса отырғызып, қанды түкіруге ыңғайлы басынды еңкейтіп қойыныз.
4. Сыңған тісті алып, орнына тампон салып, 10-15 мин қысып тұрғызу керек. Қан тоқтағанша қайталау.
5. Көп қан кетпеу үшін қан кетуі басылмаса дәрігерге қаралу керек.

 

  АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КӨЗГЕ ҚИҚЫМ ТҮССЕ (если в глаз попала соринка).

Қиқымнан басқа көзге  кірпік, әйнек түсуі мүмкін. Қолайсыз линза да көзді зақымдауы мүмкін.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Көзді сүртпеңіз, қозғамаңыз.
2. Қөздің алмасын дөңгелетіп, не түскенін аңықтаңыз.
3. Егер қиқым зрачокта немесе терең қөзде болса, онда оны қозғамаңыз.
4. Таза платокпен көзді жауып, травмпунктке барыңыз.
5. Егер қиқым оңай алыптастауға беткі жағында болса, онда ағып турған суға немесе судың ішіне көзді қойыныз, содан кейін қиқым түскенше көзді ашып/жауып тұрыныз.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖҮРЕК АЙНУЫ (если человека укачало).

 

Кай кезде теңізде, әуеде  адамның жүрегі айқиды. Теңізшілер мұны «теңіз ауруы», ұшқыштар «әуе ауруы» деп атайды. Бұл бас айналуы, құсуға жалғасады. Сонымен қатар бас  ауруы мүмкін.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Басынды артқа шалқайтып отыру, немесе көзінді жүмып жатып көріңіз.
2. Дәріні қолдану (жүрек айнытудан).
3. Терезені ашыңыз.
4. Кішкенеден су және тамақты ішіңіз.
5. Темекі шекпеңіз. Шеккендерден әрі тұрыңыз.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖЫЛУЛЫҚ СОҚТЫҒУЫ (если случился тепловой удар).

 

Жылулық соқтығуы деп  адамның көп уақыт бойы жылу әсер еткеннен пайда болады.

Жылу алмасу адамда келесі әдістермен пайда болады:

• Терлеу кезінде адамның организмі салқындайды.
• Тер копилярлардың кенеу. Осынын арқасында ол қанмен жақсы қамтиды және де салқындайды.
• Жиі дем алу. Артық жылуы (излишнее тепло) өкпе арқылы шығады.

 

КҮН КӨЗІНІҢ ЫСТЫҒЫНЫҢ  ЗАРДАБЫ (перегрев на солнце).

Тердің күннің ыстығында  көп шығуы ағзаның құрымындағы  су мен тұздың азаюына апарады.

Тердің шығуы дене температурасының көтерілуіне жол бермесе де, ағзадағы тұздардың азаюы бұлшық еттің тартылуына осыдан әлсіздікке апарып соғады.

Бұлшық еттің тартылуы және естің талуынан басқа, күннің өтуі бас ауырымен, бас айналуымен және жүрек айналуымен сипатталады. Температура қалыпты жағдайда қалады, бірақ тері суық және дымқыл болады. Бет бозарып (бледнеет), демалыс жиілдетілген болып, қан тамыр соғысы баяулап кетеді.

Адамда іші өтіп, құсса, жағдайы нашарлайды.

Ауырған адамды көлеңкеге  әкеліп, тұздалған су беру қажет. Егер де ол естен талса, оны кеудеге жатқызып, демалыс күйі жеңіл болатындай етіп, дәрігер шақыру керек.

 

ДЕНЕ ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ КӨТЕРІЛУІНЕН, ЫСТЫҚ ӨТУ (Перегрев из-за повышения температуры тела).

Адам ыстық және дымқыл климатты жерде болғанда, оның денесінен шыққан тер, теріні суықтандыруға үлгермей, организм сондай климатка үйрену үшін, 3 аптадан 6 аптаға дейін созылады.

Жылулық соғу (тепловой удар) болса, онда дененің температурасы 40 градусқа дейін жетеді. Сондай уақытта  адамның терісі құрғақ және ұстағанда ыстық болады. Бас ауырғаның, жүрек айнауының және бас айналғаның науқас адам айтады (жалуется). Сырқат адам есін жоғалтып қалуы мүмкін.

Егер сондай уақытта  адамға көмек көрсетпесең, ол өліп қалуы  мүмкін.

Сондай симптомдарды көргенде, дәрігерді шақыру керек, ал ол келмей тұрғанда спиртпен немесе сулы жаялықпен жабу керек, дененің температурасы 38 градусқа түскеннен кейін сол процедураларды қоюға болады. Температура түсіп болғаннан кейін сулы жаялықты құрғақ жаялыққа ауыстыруға болады. Егер температура тағы да көтеріле бастаса, тағы да сол процедураларды бастауға болады.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ ЖАРАҚАТТАР (раны, царапины, ссадины).

 

 Егер жарақаттар  таза, онда оны өзіміз емдеуге  болады. Егер жарақат үлкен болса,  онда дәрігерге бару керек  және укол істету керек. 

Емделуі:

1. Жарақаттың өзіне тиіспей, сулы ватамен жарақаттының айналасын сүрту керек.
2. Жарақаттың өзін йодпен жағып, оны таза бинтпен байлап тастау керек.
3. Үлкен жарақатты мақталы-марлі жастықшамен бинтпен байлап тастау керек.
4. Жастықшалар мен бинттерді шығарып жатқанда жарақатқа салатын жағын міндетті түрде қолмен ұстамаңыз.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ БЕТ ЖАРАҚАТТЫ.

ЖАҚ ЖАРАҚАТТЫ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Ауызды қан мен тістен босату.
2. Жақты бинтпен басты айналдыру әрекетімен байлау.
3. Тез уақытта дәрігерге жолығу.

 

МҰРЫН СЫНУЫ.

Белгілері:

1. Қатты ауыруы.
2. Мұрын сүйегі (переносица) деформациясы.
3. Қан ағуы.