Табиғат апаты

 

СУДА / ЕГЕР СІЗ  СУҒА ҚҰЛАСАҢЫЗ (если вы упали в воду).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Дем алуды тоқтаңыз және саусақтармен мұрыңызды жабыныз.
2. Жаға жақын болса аяқпен судың түбін тауып көріңіз.
3. Егер су терең болса, онда артық ауыр заттардан құтылыңыз. Ол сізді судың астына алып кетуі мүмкін.
4. Егер сіздің аяғынызда резенке етіктер болса, оны лақтырманыз және голенищемень төмен қойып ауадан жасалған подушкалар ретінде пайдалануға болады. Олай сізге судың бетінде болуға ыңғайлы болады.
5. Ең жақын жағаға су ағымына диагональмен жүзіңіз.

 

СУДА / ЕГЕР СІЗ  СУДА ЖҮЗУ БІЛМЕЙ СУҒА ҚҰЛАСАҢЫЗ (если вы оказались в воде, неумея плавать).

 

Егер сіз жүзу білмесеңіз, көмек келгенше судың бетінде көбірек болуға ұмтылыныз.

1. Суға бетімен төмен жатып, аяқты және қолынды кең жазып ақырың және терең (глубже и реже) дем алуға ұмтылыныз.
2. Судың бетіңде көбірек қалудың басқа әдісі бар. Аяқпен педальдарды бұрағандай жүзіңіз. Қолмен суды үрыңыз (шлепайте руками по воде). Олай сіз нагрузканы суға түсіресіз және де тепе-теңдікті сақтаңыз.
3. Тағыда бір әдіс бар: вертикальды күйде екі аяқты бірдей бөгіп жан жаққа итеріңіз және тез түзу қылыңыз.

 

СУДА / ШТОРМДА, ДАУЫЛДА ЖҮЗУ (плавание в шторм).

Дауылда суда жүзбеңіз. Бірақ егер сіз дауылда суға түссеңіз жағаға қарай жүзіңіз.

ЕГЕР СІЗ ЖАҒАДАН  АЛЫС БОЛСАҢЫЗ:

• Толқындарға қарсы жүземей күш жұмсамаңыз. Толқындар сізді өздері жағаға қарай апарады.
• Жаңа толқын сізге жақындағанда қолмен және аяқтармен ұзақ қашықтыққа жүзу үшін жиі жұмыс істеңіз (энергично работать ногами и руками).
• Толқын кеткеннен кейін әлсіреңіз (расслабтесь) және келесі толқынды қүтіңіз.

 

ЕГЕР СІЗ ЖАҒАҒА ЖАҚЫН  БОЛСАҢЫЗ:

• Толқындар бір біріне және тастарға соғылғанда водовороттарды тудырады.
• Оларды жоғары емес, төменнен өту керек.

 

СУДА / ПРИЛИВ КЕЗІНДЕ ЖАҒАДАН АЛЫС БОЛСАҢЫЗ (если вы оказались вдали от берега во время прилива).

Отлив кезінде жағаның  бойында қыдырсаңыз пещераға кіріп  прилив басталғанша шығуға үлгермеу мімкін.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Тастарға жоғары тұрыңыз. Су  максимал көтерілсе де сіздге жетпеу керек.
2. Өзіне көніл аударуға ұмтылыныз (айқалап, қолмен).
3. Су кеткенше немесе құтқарушылар келгенше төмен түспеңіз.

 

СУДА / СУҒА БАТҚАНҒА КӨМЕКТЕСУ (помощь утопающему).

 

Адамның батқаның қалай  білесіз:

Батып жатқан адамның  денесі суда тік тұрады, басы толқында бір есе көрінеді бір есе қөрімбейді. Батып жатқан адам қолмен (судорожно  взмахивает).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер сізде қайық бар болса тоңып жатқан адамға жүзіп оны қайықа қөтеріңіз. Байқаңыз, қайық аударылып қалу мүмкін.
2. Егер қайық жоқ болса, онда жүзіп батып жатқан адамға жетіңіз.
3. Батып жатқан адамға жеткен соң, оған артынан иығынан ұстаңыз. Әйтпесе ол сізді ұстап алу мүмкін және сізбен бірге батып кетеді.
4. Егер батып жатқан адам сізді үстап жібермесе, онда оны бір қолымен жақтан (подбородықтан) үстап өзіне қарай тартыныз. Оның басы сіздің басымен қатар беті жоғары болу керек.
5. Тура сол қолдың тізесімен оның иығын үстап адам айналуға кедергіні жасап қысып тастаңыз. Жағаға қарай қырмен немесе арқада жүзініз.
6. Егер батып жатқан адам санасыз болса, оны жағаға қарай жүзгенде жақтан (подбородіктан) үстап беті тұрақты судан жоғары болуға тиісті.
7. Қатты су толқында суға кетіп жатқанды бір қолымен кеудесінен басы судың бетіңде болатындай ұстаңыз.

 

 

СУДА / СУҒА ТҮСКЕНДЕР  ҚҰТҚАРУДАҒЫ АБАЙЛЫҚ (Меры предосторожности при спасении утопающего).

1. Суық суда киімді шешепеу керек, денеге суық өтуінен сақтану үшін. Тек қана аяқ киімі мен қалтадан барлық нәрсені алып шығу керек.
2. Байқап отырыңыз суға кетіп жатқан сасқалақтаған уақытында сізді ұстамасын. Егерде ол сізді ұстай бастаса босатылу үшін арнайы приемдер қолдаңыз

• Егерде ол аяғынан ұстаса, лезде аяқты тіке суға, түсіріңіз. Сол уақытта денені тіке қойыныз. Келесі аяқты көтеріп иығына немесе кеудесіне қойып итеріп жіберіңіз.

• Егерде ол алдынан ұстаса, екі қолмен қолтықтан ұстап көтеріңкіреп итеріп жіберіңіз.
• Егерде ол артынан мойыннан ұстаса мүмкіндігінше басты төмен түсіріңіз суға кетіп жатқан сізді қысып тастамау үшін. Үстінде тұрған қолды қатты ұстаңыз сосын дереу алға тартыңыз келесі қолмен шынтақты көтеріңіз. Осы қимылдарыңызбен бір қолын бекітіп тастайсыз.
3. Ештеңе шықпаса суға кетіңіз содан соң суға кетіп жатқанды иығынан қатты ұстаңыз.
4. Суға кетіп жатқанның сасқалақтағаны қойдырғызу керек. Ол сізді тындаса ғана құтқарылуына сендіру керек.

 

СУДА / МҰЗҒА  КЕТКЕНДЕРДІ ҚҰТҚАРУ (Спасение провалившегося под лед).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Мұзға кетіп жатқанға жатып жақындаңыз.
2. Арқанның немесе тақтайдың шетін оған лақтырыңыз. Қолымен ыңғайлы ұсталыну үшін арқанның шеті байланған болу керек.
3. Мұзға кетіп жатқанға айқалаңыз мұздың бетіне жатсын, аяғымен итерілсін, бір қолымен арқаның немесе тақтайдын ұсталынып, ал екінші қолмен алдындағы мұзды жарсын.
4. Ақырын өзіне тартыңыз.
5. Егерде тез уақытта жалпақ тақтай тапсаңыз мұзға кетіп жатқанның кеудесінің итеріңіз үстіне жатып алатындай. Алып шығуға жеңіл болады.
6. Егерде қолыңызда еш нәрсе болмаса және мұз қатты болса онда мұзға кетіп жатқанға жатып жетіп қолынан немесе киімінен алып шығуына ұмтылыныз.

 

СУДА / МҰЗҒА  ТҮСКЕННІҢ ЖАҒАДАҒЫ АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ (Первая помощь на берегу провалившемуся под лед).

 

Жағаға алып шыққаннан  кейін біріншіден демалуын қараңыз. Егер демі болмаса бірден жасанды  дем жасаңыз. Егер дені болса үстіне құрғақ киім тастаңыз су киімнің үстіне және тез арада жылуға кірсізіңіз.

 

Егер ол жүре алмаса, сол  жерде аяғын (растереть) қимылдатыңыз. Көмектеспесе үстіне салып апарыңыз. Жылуда болғанда киімін ауыстырыңыз. Керек  болса (обмороженные) суық тиген жерін (растереть) қимылдатыңыз (дұрыс спирті қоса). Егер жылы жері алыс болса, сол жерде от жағыңыз. Оттың үстінде киімін кептіріңіз, оған өзінің киімін беріңіз.

 

СУДА / ПОЛЫНЬЯҒА  ТҮСКЕНДЕ (Падение в полынью).

 

Полыньга түскен уақытта  сіздің қасыңызда ешкім болмауы мүмкін. Сондықтан сізге өз бетімен шығуға керек болады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сасқалақтамаңыз. Ақырын ауаны көбірек алып демалыныз.
2. Аяғымен сіз велосипедте кележатқандай қимылдатыңыз.
3. Бірден мұзға шығуға ұмтылмаңыз, жанжақтағы мұз жұқа болады. Сондықтан сіздің ауырлығыңыңды ұстай алмайды.
4. Жағаға қарай жылжыңыз, қолыңызбен мұзды жары.
5. Қолыңыздан мұз жарылуын қойғаннан кейін, мұзға шығуына тырысыңыз.
6. Бірден бүкіл денемен шықпаңыз, мұз қайтадан сынуы мүмкін.
7. Бүкіл денеңізбен мұзға жатыңыз.
8. Жатқан қалпында жағаға қарай жылжыңыз.
9. Жағаға шыққаннан кейін жүгіріп жылы жерге барыңыз.

 

Пайдалы қенестер:

• Мұзға ешқашан шықпаңыз, егер сіз мұзды қатты екенін нақты білмесеңіз. Есте сақтаңыз жағаға қарай мұз қатты, терең жерлерде мұз қаттылығы төмендейді және шөп бар жерде мұз жұқа немесе қатты ағыс жерлерінде.
• Мұз қаттылығы ауаның температурасына байланысты болады. Таңертең және түсте мұз онша қатты емес кешкісімен салыстырғанда.

 

Мұзда жүргенде қара аймақтарды айналып өтіңіз, ол жерде мұз жұқа болады.

 

 

СУДА / ҚАЛАЙ  ШТОРМНЫҢ КЕЛУІН БІЛУГЕ БОЛАДЫ (Как распознатьприближение шторма).

 

ТАБИҒАТ БЕЛГІЛЕРІ:

• Үлкен борпылдақ бұлт жанында жиналады, көк жиектен келе жатқан жақын арада нөсер жаңбыр не күннің күркіреуі болатынын белгілейді.
• Нөсер жаңбыр не штормның жақындауын жақын арадағы 36 сағат ішінде айдың айналасындағы қаралау ореол не бронзалық түс күн батқан кезде не шықан кезде белгілейді.
• Жақын арадағы желдің қаттылуын және жаңбыр болуын биік аспанда кішкентай бұлттардың тез жылжуы және сарғылтау күн батуы.
• Қызыл не ашық, бірақ қызғылтау аспан болуы күн шыққанда, ауа ылғалдылығының көбейюі жақын арадағы ауа райының бұзылуын белгілейді.

 

АУА РАЙЫ БАРОМЕТР БОЙЫНША

• Егер барометр тілшесі шкаланың сандары төмен жаққа түссе, онда ол ауа райының жаман жаққа қарай өзгеруін білдіреді.
• Шторм болатын уақытта барометр тілшесі жанжаққа жылжиді да  көрсеткіш (показатель) төмендейді.

 

СУДА / ҚАЙЫҚПЕН ЖҮЗУ ШТОРМ БАСТАЛАЙЫН ДЕП ЖАТҚАН УАҚЫТТА (Плавание на судне в предштормовую  погоду).

 

 Штормнің келе жатқанын  көрген уақытта не істеу керегін шешуініз керек төрт нұсқаның біреуін қолданып.

 

БАЯҒЫ БАҒЫТПЕН ЖҮРІП  ОТЫРУ.

• Ол үшін жылдамдығын кеміту не жартылай парустарын алу.
• Ұмытпаңыз, бұл шешім дұрыс болады теқ қана жел керек бағытпен болса ғана. Егер ол басқа бағытқа жылжыса онда басқа нұсқа алу керек.

 

ПОРТҚА ҚАРАЙ ЖЫЛЖУ.

Сіз оны істеуіңіз  болады, егер:

• Егер жел бағыты портқа қарай болса.
• Күннің бұзылуын ақырын жүрсе және сіз портқа жетуге үлгерсеніз. Байқаңыз (бурное) тынымсыз теңіз қайық жылдамдығын ақырындатады.

 

ДРЕЙФКЕ ЖАТУ.

Егер басқа нұсқа болмаса, сізге қайықты  желге қарсы ұстауға желдің жылдамдығымен тура келеді.

 

ШТОРМНЫҢ АЛДЫНДА ЖҮРУ

Бұл нұсқа іске асуы мүмкін, егер сіз ашық теңізда болсаңыз, жаға алыс және тасқа (скалаға) соғылуы  қауіпі жоқ желмен жүзіп отыру  керек.

СУДА / ҚАЙЫҚПЕН ШТОМДА ЖҮЗУ (Плавание на судне в шторм).

ПАРУСЫ БАР ҚАЙЫҚТА:

• Шторм жақындағанда палубада орналасқан барлық снастерьді жақсылап байланыз.
• Құтқаратын желет киіңіз және ұзын жіппен мачтаға байлаңыз. Жіп дұрыстығын тексеріңіз.
• Трюмнің бүкіл суын төгіңіз, су төгілетін тесіктер таза болғаның тексеріңіз.
• Люктарды, иллюминаторларды жабыңыз, ішкі бөлмелерге су өтпеу керек.
• Двигательді жағыңыз. Содан соң, жанармайды жұмсамау үшін, оны сөндіріңіз.

 

МОТОРЛЫ ҚАЙЫҚ:

• Егер сіз моторлы қайықпен штормға түссеңіз жақын қорғалатын жерге (ближайшее безопасное место) барыңыз.
• Палубаға су аз түсу үшін толқындарға қарсы жүруге тырысыңыз. Жылдамдықты минималға дейін түсіріңіз, ойткені осы жылдамдықта қайықты жүргізу оңай.
• Адамдарды неғұрлым төмен орналастырсаңыз, соғұрлым қайық штормға тұрақтырақ болады.
• Абай болыңыз үлкен толқындар қайықты аударып тастауы мүмкін.

Двигатель жұмыс істемей  қалса, якорьға тұрыңыз немесе жүзетін (плавучий) якорь тастаңыз. Жүзбелі  якорь қайықты толқында ұстау  үшін пайдаланады. Егер жүзбелі якорь  болмаса, оны қолдан жасауға болады. Тақтайларды бір біріне крест накрест қағып, цеппьпен аурлатыныз. Ең бастысы толқындарға қарсы туралу үшін.

 

 СУДА / ҚАЙЫҚ АПАТҚА ТҮСУІ (Судно терпит бедствие).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Өзінің үстіне барлық жылы киімді , нәски мен бас киімді қоса, киіңіз.
2. Сосын су өтпейтін гидрокостюм немесе комбинизон киіңіз.
3. Өзіңізбен ақша мен құжаттарыңызды су өтпейтін сумкеге салып алыңыз.
4. Өзіңізбен шетін су, тамақ, дәрі алыңыз.
5. Қорғайтын жилет киіңіз және рациямен координатын айтып апат сигналын беріңіз.

 

СУДА / ТЕҢІЗДЕГІ  АПАТ СИГНАЛДАРЫНЫҢ БЕРІЛУІ (Сигналы  бедствия на море).