Табиғат апаты

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Травмапунке тез жеткізу.
2. Рентген жасап, сыну деңгейін аңықтау.

 

МҰРЫННЫҢ ІШІНЕ ТҮСКЕН ЗАТ (посторонний предмет в носу)

 

Балалар мұрынның ішіне  тастарды, домалақтарды және басқа нәрселерді тығады.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сіңбіру арқылы мұрынның ішіндегі затты алу.
2. Егер де осы әрекет көмектеспесе, травмапунктке жолығу.

 

МҰРЫННАН ҚАН АҒУ

Себептері:

1. Қан сосудтарының түшкіреуден, сіңбіруден жарақатануы.
2. Сосудтардың әлсіздігі.
3. Қан қысымның секіруі.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сабырлы отырып, жағаңызды босатыңыз. Мойынызды алға созып, мұрын тесіктерін қысу.
2. Мұрынды бір-екі минутқа компресс жасау.

 

ҚАН ҰЙЫЛУ (Кровоподтек)

Белгілері:

1. Жарақат болған жердің ісініп кетуі.
2. Қызару (Қанның жұмсақ бұлшық етке өтуінен).
3. Қан ұйылудың түсінің өзгерісі, жазылып кетуіне (көк түстен сары жасыл түске дейін).

 

Емдеуі:

1. Ісіп кеткен жердің сүйек соғуын тексеру. (Проверить, нет ли на этом месте перелома или трещины.)
2. Ісіп кеткен жерге суық компресс жасау (мұзды полиэтиленге салып бастыру)

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ ҚҰЛАҚ ЖАРАҚАТТЫ (травма уха).

 

Құлақ жарақатты (повреждение  уха)

Бастың қатты соғылуы, қатты дыбыс, бөтен нәрсенің құлақа зардап әкелуі мүмкін, ең қауіптісі  құлақ ішіндегі перепонканың тесілуі.

Белгілер:

1. Құлақтың қатты ауруы.
2. Бас айналуы.
3. Құлақтың естімеу.
4. Бас ауыруы.
5. Құлақтан қан немесе сары сұйықтың шығуы.

Сіздің әрекетіңіз:

1. Жарақат алған адамның басын еңкейтіп, қан құлақтан жақсы ағу үшін дұрыстап отырғызу.
2. Жарақаттанған құлақты мақта немесе басқа нәрсемен тықпаңыз, оның ішінде ішкі қысымын өсіп кетуі мүмкін.
3. Құлақтын астына мақта қойып, қатты емес байлап тастау керек.
4. Егер жарақат алған адам естен талса, оны кеудесінен жатқызып дем алуға қауіпсіз жерге қойыңыз.
5. Егер де ол дем алмаса, оған жасанды дем беру керек.

 

ҚҰЛАҚТЫҢ ІШІНДЕ БӨТЕН  ЗАТ.

Ортаңғы, ішкі құлақ және барабанная перепонкаға түскен бөтен  заттан құлаққа жарақат жасайды.

Белгілері:

1. Құлақ ішіндегі «атыс».
2. Құлақ естімеуі.
3. Құлақтың үшкір ауыруы.

 

Сіздің әрекетіңіз:

1. Тез уақытта травмпунке жолығыңыз.

 

Құлақ ішінде қоңыз.

1. Құлақ ішін ақтамаңыз, себебі бұл әрекет қоңызды жындандыру мүмкін. Егер де онда инесі (жало) бар болса, ол шағуы мүмкін.
2. Басты жерге қарай еңкеіңіз. Мүмкін, қоңыз өзі шығады.
3. Егер ол шықпаса, құлақ ішіне кішкене жылы су құйыңыз.
4. Егер де жоғарыда айтылған шаралар қөмектеспесе, онда дәрегерге жолығыңыз.

 

ЭКСТРЕМАЛДЫ СИТУАЦИЯЛАРДА  ТІРІ ҚАЛУДЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

• Суықтан, ыстықтан, жаңбырдан және желден қорғану үшін орын табу.
• Өзіңді біреу байқау үшін: от жағу, ағашқа ашық түсті киім ілу, SOS сигналын беру керек.
• Суды үнемдеу керек. Егер су жоқ немесе аз мөлшерде болса, су бар жерді табу қажет.
• Тамақ үнемдеп, оны табудың жолын іздеу.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  ТІРІ ҚАЛУ / ОТ ЖАҒУ.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Құрғақ материал табыңыз: Құрғақ шөп, сабан, шыршаның шайырлы бұтақтарын.
2. От жағудың орнын әзірлеңіз, үш жағынан тас және үлкен бұтақтар қойып, желді жағын ашық болу керек.
3. Көбірек бұтақтар алыңыз.
4. Шөпті шағыңыз. Отқа үрлеп кішкенеден бұтақ қосыңыз.
5. От көп уақыт жану үшін, ауаның келуін аздаңыз кейіннен барлық жақтардан тас пен құмды қойыңыз. Арасына жанған үлкен бұтақтарды қосыңыз.
6. Түнде тонып қалмау үшін, оттан қашық емес жерде бөгем (заграждение): тас қойып ағаштың жуан бұтағын т.с.с. және отпен осы бөгеттің арасына жату керек, жылу таралану үшін.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  ТІРІ ҚАЛУ / ОТТА АС ДАЙЫНДАУ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Асты отта емес, қөмірде (угольки) дайындау керек.
2. Ет пен балықты көп уақыт пісіру керек, ішіндегі улы заттар мен микробтарды өлтіру үшін.
3. Егер асқазан ауырса, өзіңіз құсу жағдайына жетіңіз (ол үшін екі саусақты аузға тығу керек). Одан басқа, кішкене көмір немесе борды үгілтіп, жеп, көп мөлшердегі сумен ішу керек.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  ТІРІ ҚАЛУ / СУДЫ ТАЗАЛАУ (очистка питьевой воды).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Кір суды қалың мата арқылы тазалаңыз.
2. Мата үстіне құм, ағаш көмірін және кішкентай тастарды қойып, астында тесік жасап су жіберу керек. Тазалынған суды 10 минут қайнату керек.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  ТІРІ ҚАЛУ / ЖЕУГЕ ЖАРАМДЫ ШӨПТЕР.

1. Барлық шөптерді, жеміс-жидектерді жеу беруге болмайды, олардың көбі улы болады.
2. Өзініз білетін жеміс-жидектерді ғана жеңіз.
3. Саңырауқұлақтарды жемеңіз.
4. Егер сіз жеміс жидектің улы екеніне сенімсіз болсаңыз оны мыжып шырынын шығарыңыз. Егер шырыны сүт түстес болса, онда ол улы (Бақбақтан (одуванчик) басқасы, ол іш өткенде көмектеседі). Немесе еріңізді өсімдіктің шырынымен сүртіп, тіліңіздің үстіңге өсімдіктің кішкене бөлігін 4-5 минут ұстаңыз. Егер тіліңіз ашса, ол өсімдік жеуге жарамсыз болады.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ / ТАУДА ТІРІ ҚАЛУ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Таудың ойыстары мен үңгірлерің іздеңіз: онда теқ қана жаман ауа райынан қорғанып қана болмай, ішуге жарамды су табуға болады.
2. Лавина құлайтын және көшкін (оползень) болатын жерлерден аулақ жүріңіз.
3. Екі тау арасындағы жерде жоғарыда төменге қарағанда қауіпсіз болады.
4. Егер өзіңізбен бірге жылтір, алыстан көрінетін түстес киім болса, оны өткен жерлерді белгілеу үшін қолдануға болады.
5. Қатты дауыс шығарып, өзіңізге назар аудартуға тырсыңыз: Дауыс тауда жақсы таралады.
6. Тауға көтерілген кезде, оттектің жетіспеушілігінен тау ауыруы (горная болезнь) пайда болуы мүмкін.

 

ТАУ АУРУЫ.

Бас айналуы, әлсіздік, үйқыға тарту, жүріс координациясының бұзылуы, көздің нашар қөруі, жүрек айну және құсу, ауыр жағдайда мұрыннан қан ағып, жүрек соғысы минутына 100 соғысқа дейін көбейеді.

Емдеуі: Ауырған адамды оттекпен қамтамасыз ету, оны таудан түсіру.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  ТІРІ ҚАЛУ / ҚАРДА ТІРІ ҚАЛУ.

1. Егер сіз қар арасында қалсаңыз, сапарыңызды жалғастыра алмасаңыз, қар ішінде үйшік жасаңыз.
2. Майысқан тоғайдың астына тығылыңыз немесе қардан үңгір қазыңыз.
3. Үңгірге кіргеннен кейін тесік тесіңіз және оны тазалап отырыңыз. Егер сіз жалғыз болмасаңыз, әр адамға бір тесіктен тесіңіз.
4. Аяқ астыныздағы жерді тереңдетіңіз: бұл жерге циркуляция кезінде суық ауа түседі.
5. Шығатын жерді жабыныз. Тереңдетілген жерге отырыңыз, ауа райы жақсалғанша дейін. Ұйықтамауға тырысыңыз, егер өзіңізбен бірге ұйықтағым кап  (спальный мешок) жоқ болса.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ШӨЛДІ ДАЛАДА АМАН ҚАЛУ (выживание  в пустыне).

1. Шөлді далада ең бастысы – ол организмнінің сусыздануынан қорғану. Егер сіз шөлді далада машинаның сынуынан қалсаңыз, сол машинаны көленке етіп алыңыз. Егер сіз жаяу жүрсеңіз, онда үнгір тауып немесе жардың (скала) қөленкісісіне тығылыңыз.
2. Бас пен мойынызды күннің сәулесінен сақтаңыз. Егер сізде бас киім болса киініз, үстінен тағы орамал киіңіз, жылу соққысынан  (тепловой удар) сақтандырады.
3. Егер сіз шөлді далада көлікпен қалсаңыз, оны тастамаңыз. Егер көлік келеді деген сенім болмаса, адам жүретін жерге барыныз. Түнде ғана жүоіңіз, күндіз көленкеде отырып.
4. Судан қайнар көзін (источник воды) тауып көрініз: кепкен өзенде де оған қазып жетуге болады. Шөп өсетін жерде су іздеп көріңіз.
5. Шөлді даладағы өсім (растительность) шөптердің көбісін жеуге болады.
6. Жануарлар мен құрт-құмырсқалардың жүрген жерін байқаңыз: шыбын, құмырсқа, , құстар жиналған жердің қасында су болуға тиісті.
7. Егер су таппасаңыз, онда шықты (росаны) жинап қөруге болады. Домалақ, тегіс тастарды пирамидамен құмда қазылған полиэтиллен төсеген шұңқұрға салады. Шықты (росаны) тәңертен жинайды.   Бұл суды ішудің алдыңда залалсыздандыру (стеризавать) ету керек.

ПАЙДАЛЫ ҚЕҢЕСТЕР:

• Суды тазарту үшін оған бірнеше марганцовканың кристаликтарды салып ол түгел еріп суды кішкене бояп су ішуге және тамақ істеуге жарамды жасайды.
• Марганцовканы от алуга (добывания огня) пайдалануға болады: кристалдардың бір қасығын газетке салып, антифриз бірнеше тамшылар тамызып, газетті ораптастаса. 30 секундтан кейін газет жанады.
• Егер антифриз жоқ болса онда отты марганцовкамен қантты араластырып (1 бөлігі марганцовка 2 бөлікке қантка) екі ағаш таяқшалардың арасына салып жақсылап үйкелісе от пайда болады.
• Шөлді далада суды келесі әдіспен да табуға болады: құмда бір метр диаметрі шұңқұр қазылады,  Шұңқұрдың түбіне кастрюля қойлады. Шұңқұрдың түбіне шөптерер, жапырақтарды салады (бұл шарт міндетті емес). Шұңқұрдың бетіне полиэтилен жайып, полиэтилен шеттерін тастармен бекітіп тастайды. Сосын бір тасты полиэтиленнің ортасына қояды. Солай воронкаға ұқсайтын зат пайда болы. Конденсат полиэтилленнің ішкі жағында пайда болым кастрюляға тамшылайды. Бұл суды залалсыздандыру (стрерилизовать) етпеуге да болады.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ҰЙЫҚ ПЕН ӨЗІНЕ БАТАТЫН  ҚҰМ (Болота и зыбучие пески)

Сақтық қолдану: қолға  ұзын ағаш алып, алдынғы жолды таңдап биіктеу жерлерден жүру, жай және жеңіл қимылдау керек.

Ұйықтан қалай құтылу (топи):

1. Салмағын азайту үшін, ауыр заттың барлығын тастау.
2. Аяғ астына ағаш немесе таяқ қою.
3. Жай және ақырын қимылдау. Не делать резких движений.
4. Сізді астына сорып жатқанын сезіп, бірден дөнестерге (кочкаларға) жатасалыңыз. Содан кейін сізге арқан немесе ағашты әпергенше күтіңіз.
5. Бірден ағаш немесе арқанды ұстап, ақырын алға жылжыту керек (перехватывая руки плавными движениями).
6. Егер сізге көмек келмеген жағдайда да, артпен жатып, алға қарай жылжыныз, өзіңізге қол, аяқпен барлық денеңізбен алға ұмтылыңыз... Дөнес жерлердегі (кочки) шөп астын ұстап алу.
7. Шаршаған кезде аяқ, қолды ұзатып, ашып қимылдамай демалуға тырысу керек. (При усталости раскиньте как можно шире руки и ноги и передохните, стараясь не шевелиться.)

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ЖЕР АСТЫНДА (Пещеры и подземные ходы)

Жер астына тек қана инструктормен  және арнайы құрал жабдықтармен түсуге болады. Егер сіз өзініз жер астына түсеңіз, онда келесіні білуініз керек:

• Топта 4 адамнан кем болмау керек: экстремал жағдайда бір адам жарақат алған адаммен қалады, ал қалған екеу жоғары көмекке кетеді.
• Жер астына түсердің алдында өз жоспарларын туыстарға және таңыстарға айтыңыз: қайда және қай уақытқа дейін баратқаныныз.
• Жер астына түсер күні метеосводканы тынданыз. Егер сол күні жаңбырлар жауса, онда олар ұңгір (пещераларды) батып тастау мүмкін.
• Жер астында салқын және ылғайлы болады. Сондықтан жылы киініңіз, және сыртқы киіміңіз суды өткізбейтін болу керек. Пластиктан жасалған шлемді шахтерский шаммен үмітпаңыз.
• Жолға косымша батарейкаларды, свечаларды, сірінкені, аптечканы, арқан, ұңгір картаны, суды, және жоғары калориялы тамақты (шоколад, жұзім ж/е  т.с.с.)
• Жер астына түскенде ұңгір (пещераның) қабырғаларға белгілірді қоюға үмітпаңыз. Кері қайтқанда оларды өшіруге үмітпаныз.

 

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА  АМАН ҚАЛУ / ЕГЕР СІЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ (Если вы заблудились)

 

1. Тоқтап және қай жерде жүргенің аңықтауға ұмтылыныз.
2. Жердің астында қанша жүргенің аңықтаңыз және де кері қайтуға сізде қанша уақыт кететіңдігін ойлаңыз.
3. Өз тұрған жеріңді белгіліңіз (пирамидкамен немесе қабырғада бір белгімен).
4. Шығу жолын (выход) тауып көріңіз. Жол бойы кері қарап жүріңіз. Журген жолды жаттап жүріңіз. Коридорлар әр бағытта әр түрлі қөріну мүмкін.
5. Жүрген жолынды белгілеп тұрыңыз (пирамидкалармен не/се белгілермен қабырғада).
6. Энергияны сақтау үшін, жиі демалып тұрыңыз. Демалғанда светті сөндіріңіз. Әр коридорды зертеп тұрыңыз, лабиринтта да шығу жолын табуға болады.
7. Егер сіз жұка коридорда қысылып шығалмай қалсаңыз, онда бұлшық етті босатып (расслабьте) жиі дем алмауға ұмтылыныз, өйткені ол дененің қөлемін үлкейтеді. Шықанда бүкіл денемен жұмыс істеңіз.