Табиғат апаты

ӨМІР  ҚАУІПСІЗДІГІ НЕГІЗДЕРІ

Е.А.Батешовтың және З.М.Шаукерованың аудармасы

 

1 ТАҚЫРЫП:  ТАБИҒАТ АПАТЫ

 

НЕГІЗІ

 

Өмірден қымбат еш нәрсе  жоқ, өйткені өмірде бәрі бар. Қазіргі заманда өмір ең қымбат байлық болып келеді. Адамның ең негізгі мақсаты ол - өмірді сақтап қалу, өйткені ол құнсыз. Адам осы өмірдегі өмір сүру мағынасын іздейді, жоспар құрайды, сол жоспарларды іске асыру үшін жасайды және үйренеді.

Көбінесе жағдайларда  өз өмірін сақтап қалу және өз жақындарының өмірін сақтап қалу үшін қарапайым  ережелерді білуіне байланысты болады. Мысалы: алғашқы медициналық көмек төтенше жағдайлар кезінде. Өмір қауіпсіздік негіздерін ӘР ҚАЙСЫСЫ білу керек және де әр қайсысы түсініп отыру керек, өз уақытында бәрін дұрыс жасауын біздің денсаулығымызға және өзіміздің өмірімізге, балаларымызға қаншалықты маңызды екенін білу керек.

Қай жерде сіз болсаңыз, жалғыз, достарымен, отбасымен, жолда  жұмысқа бара жатқанда, демалыста  немесе үйде, әрқашанда есіңізде сақтаныз, өмірде көптеген жағдайлар болады. Олар әдеттегідей әр-түрлі жағдайларға әкеліп соқтырады. Сендер бұндай жағдаймен кездесеңіз сабырлық сақтау керек – сіздің оған жасаған көмегіңіз оның өмірін сақтап қалуына  мүмкіндік жасайды. Сол себептен бұны білу және оны дұрыс қолдану біздің міндетіміз.

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ДАУЫЛДАР МЕН ҚАТТЫ ЖЕЛДЕР (Бури и сильные ветра)

 

1. Сіз дауылдың жақындағаның біліп сезсеңіз, онда есік пен терезелерді қатты жабу керек. Әйнектерге пластырьларды жабыстыру керек.
2. Шамдарды дайындап қойыңыз (электричестваны сөндіру мүмкін).
3. Электротехникалар мен сыртқы телеантеннаны сөндіру керек.
4. Жел алып кететін заттарды далада қалдырмау керек.
5. Егер дауыл болатының білсеңіз, теңіз жағасынан, өзендерден алыс ұсталу керек. Себебі, сіздерді су тасқынымен алып кетуі мүмкін.
6. Жер үйдің үлкен және мықты жағына баруыңыз керек, одан да жақсы подвалға бару керек.
7. Егер сізді ашық жерде дауыл алып кетсе, онда тұйық жерге жорғалап, тығылу керек. Бірақ, құлап жатқан ағаштардан, бұтақтардан сақтаныңыз.

 

Кейбір жағдайларда  дауыл тынышталады, бірақ сіз  оған ұсталынып қалмаңыз және дауылдан тығылып жатқан жерден шықпаңыз, себебі дауыл басталып кетуі мүмкін.

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / КҮН КУРКІРЕУІ (Гроза)

 

Сіздің әрекетіңіз:

1. Егер сіз биік жерде болсаңыз, жылдам төмен түсіуіңіз керек. Ашық жерде биік, үлкен заттардан алыс ұсталу керек. Мысалы, жалғыз өсетін ағаштардан.
2. Денеңіздің дірілдегенің сезсеңіз (характерное шекотание кожи) және де шашыңыздың көтерілгенің (волосы поднимаются дыбом), біліңіз найзағай сіз тұрған жердің маңына соғатының. Ойланбай, жылдам жерге жатыңыз.
3. Егер сіздің айналаңызда үлкен, биік заттар болса және олардан алысқа кетуі мүмкіншілігі жоқ болса, онда құрғақ жерге барып отыруыңыз керек және аяғыңызды жерден көтеруіңіз керек. Міндетті түрде сіз құрғақ жерде отыруыңыз керек, себебі дымқыл, сулы заттар ток өткізуші болып келеді.
4. Тізенізді бүгіп, оны қолмен ұстап, басыңызды еңкейту керек.
5. Егер сіз қайықта отырсаңыз, онда жылдам жағаға жүзу керек, күн күркіреп, найзағай жарқырап жатқанда суда тұру сіздің өміріңізге өте қауіпті.
6. Егер сіз машинада келе жатсаңыз, машинаның ішінде қалыңыз. Себебі, машинаның іші күн күркіреп жатқанда ең қауіпсіз жер болып саналады. Машинаның металлдық корпусы сізді найзағайдың соғуынан сақтайды: егер найзағай машинаға соқсада, ол жерге кетеді. Ал, мотоциклде немесе велосипедте күн  күркіреу кезінде жүруге болмайды.
7. Қалада металды қақпалардан және барлық металлды заттардан алыс ұсталу керек.
8. Үйде отырғанда радио мен телевизорды сөндіру керек, күн күркірегенде бірінші орында терезелерді жабу керек.
9. Егер адамды найзағай басынан соқса, ол оның денесінен өтіп адамды өлтіреді. Сонымен бірге найзағай қатты күйдіріп бұлшық ет судорогалардың себебші болуы мүмкін.

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ЖЕР СІЛКІНІСІ.

Сіздің әрекетіңіз:

1. Егер жер сілкінісі басталса, онда жылдам үйден шығу керек және далада тұрғанда ғимараттардан алыс тұру керек. Егер үйде қалып қалсаңыз, онда үстелдің астына немесе кроваттың астына, бұрышқа немесе есіктің босағасында тұрағалу керек.
2. Терезелерден алыс ұсталу керек. Себебі, терезенің шынылары жер сілкінісі кезінде адамға қауіпті.
3. Жер сілкінісі кезінде лифтті қолдануға болмайды, өйткені лифт тоқтап қалуі мүмкін немесе құлап түсуі мүмкін.
4. Сірінкілерді, зажигалкаларды, шамды қолдануға болмайды, газ жарылып қалса, өте қатты жарылыс болуы мүмкін.
5. Подвалдар мен жер астында, тоннельдерде тығылмаңыз. Себебі, панельдер, перекрытиялар құлап шығатын жерді жауып тастауы мүмкін.
6. Егер сіз далада келе жатып, жер сілкінісі басталса, онда сіз үйлерден, ғимараттардан алыс ұсталу керек. Олар кез келген уақытта құлау мүмкін.

 

Есіңізде сақтаңыз: Бірінші  жер сілкінісі болғаннан кейін тағы да сілкініс болуы мүмкін.

 

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ЖАҢАРТАУДЫҢ  ҚАЙНАУЫ (извержение вулкана).

 

Жаңартаудың қайнаудың пайда болудың  себептері:

• Сейсмикалық белсенділіктің күшеюі.
• Жер астынан және вулканның кратерінен арнайы дыбыс шығу («ворчание»).
• Қүқірт исі, әсіресе вулканның жанынан ағатын өзендерден.
• Қышқылды жауынының жауы.
• Ауада пемздік шан болуы.
• Кратерлерден газдың шығуы.

 

Сіздің әрекетіңіз:

1. Сол жерден жылдам кету керек.
2. Егер сол жерден кете алмасаңыз, жаңартау атқылау бастағанда жолға жүгіріңіз, қалың киініп және басыңызға пластикалық шлем немесе шапқаға қағаз толтырып басқа кию керек.
3. Егер сіз машинада келе жатсаңыз және машинаның доңғалақтары жерге батып кетсе, машинадан түсіп жаяу жүріңіз.
4. Егер сіз қызған шан және газдардан тұратың дөңгелект шарды қөрсеңіз, сол шар ұшып кеткенше жер астына немесе судың астына тығылыныз.

 

 ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ОРМАН ӨРТІ.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер өрт жаңа ғана басталып жатса, бұтақтардан жасалған сыпырғышпен өртті сөндіріп  қөріңіз.
2. Орманның шет жақтарынан ортасына жылжыңыз және де жел сенің арқана соғып тұру керек. Артыңыздан жанып жатқан күлді, қөмірді жинап жүрініз.
3. Егер өрт оданда қатты жаңа бастаса, онда көмекке бару керек. Есіңізде сақтаңыз, ораманның өрттенуі өте үлкен жылдамдықпен қозғалады.
4. Қауіпсіз жер ол жолға немесе өзеннің бағытына жүру қажет.
5. Құрғап қалған ағаштар мен шөптер тез жаңады.
6. Жұмсақ жерде өзіне жара (яму) қазып, сонда тығылуға болады және ыстықтан құтылу үшін курткамен немесе көрпемен жамылуға болады.
7. Өрт өткеннен кейін, ол сөнген жерімен жүру керек. (Когда фронт огня пройдет, идите в том направлении, где огонь уже потух.)

 

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ҚАРДЫҢ ҚҰЛАУЫ (ЛАВИНА).

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Таулы жерге барудың алдында лавина жайлы ескертулер тындаңыз. Егер ондай хабар болса, онда тауға бармаңыздар. Қауіпті склондарды айналып өтуге ұмтылындар. Егерде оны айналуға мүмкіншілік жоқ болса, онда сақ болып қауіпті склондарда бір-бірден өтіңіз.
2. Қар құлаудың бірінші белгілері олар:сынып жатқан мұздың дыбысы, ақ шан, үстінен астына құлап жатқан қар.
3. Егер сіз лавина сізге келе жатқанынды қөрсеніз, онда лавинадан төмен қарай қашпаныз. Лавинаның жылдамдығы 30 метр секундына жету мүмкін.
4. Лавинаның жолынан кетіп немесе биікке (ағашка, скалаға немесе үлкен таска) шығуға үмтылыныз. Ослай сіз лавинаны өзінің астынан өткізесіз.
5. Егер лавина жақын болса, рюкзак, таяқты, шаңғыны лақтырып жіберініз, себебі олар сізге қардың астында кедергі жасайды.
6. Егер лавина сізді алып кетсе бетті жауып, демалмаңыз, өйткені қар сіздің ауызынызға мұрынға кіреді және сіз демаламайғаласыз.
7. Қармен домалап келе жатқанда бір затқа (мысалы  скалаға) ұстап калуынызды үмтылыныз. Осындайда қар өтіп кетіп сізді қалдыру мүмкін.
8. Егер лавина сізді алып кетсе оның бетінде қалуға және лавинаның шетіне жылжуға үмтылыныз. Қолдармен өзінен жолдағы тастарды итеріндер.

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ҚАРДЫҢ АСТЫНДА.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Лавинаның жылдамдығы азайғанда үстіне шығу үшін бүкіл күшіңізді жинаңыз. Сосын қардың астынан шығу өте қиін болады, өйткені лавина тоқтағаннан кейін қар тез қатаяды.
2. Бас жағыныздағы қарды қатты итеріп, басып тастаңыз, солай демалуға оңай болады.
3. Қайжаққа қозғалуын білу үшін, ауызыңызға қөп сілекей жинау керек, сілекей жиналғаннан кейін оны түкіру керек, егер ол сіздің мұрыңызға түссе сіздін аяғыныз жоғарыда ал басы төмен орналасқан.
4. Егер сіз үстіне шыға алмай жатсаңыз, құтқарушыларды күтіп, аз қимылданыз және ауаны ұзаққа жету үшін аз демалуға үмтылыныз.

 

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / СУ ТАСҚЫНЫ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Су тасқын кезінде, егер сізде уақыт бар болса, онда үйден кетпей тұрғанда газды сөндіріп және электротехникаларды сөндіру керек, өзінмен бірге керекті азық-түлікті (2-3 күнге), киімдерді, дәрілерді жинап алу керек.
2. Егер су тасқыны ашық жерде немесе орманда болса, онда жылдам биік жерлерге (ағашқа немесе басқа бір затқа) ұстанып қалу керек.
3. Егер сіздің жолынызда өзен тасқыны болса ең біріншіден тайаз (мелкое) жерді іздеп көріңіз.
4. Сумканы немесе рюкзакті сулап алмау үшін жоғары орынастырыныз. Егер оларды өзініз ұстасаныз онда рюкзакты иықа бір лямкаға ғана ілініз, өйткені, егер сіз суға құласаныз рюкзакті оңай тастасалуға болады.
5. Судың тереңдігін білу үшін, ұзын таяқты алыныз.
6. Суға бір аяқты мықты қойғаннан кейін ғана екінші аяқты көтерініз, судын ағына қарай бұрыш жасап қырынмен абайлап жүрініз.
7. Егер сіз топтың ішінде өзенді өтіп жүрсеніз, онда бір адам өзеннің әрғі жағын жіптің бір соңын алып ағашқа немесе тасқа байлап қою керек. Келесі адамдар бір қолымен жіпті екінші қолмен таяқты ұстап өзенді өтуге тиісті.

 

Егер сізде жіп, арқан  болмаса және сіз топпен өзенді өтіп жатырсындар, онда бір бірлеріңіздің иықтырыңыздан ұстап, бір біріне страховка жасап абайлап бірдей немесе кезекпен аяқтарын басып өзенді өту керек.

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ДАУЫЛ.

Жел күші 12 балл (Бофорт шкаласы  бойынша) немесе оның жыдамдығы 35 м/с -тан  көп болса даул пайда болды деп есептеленеді. Атлантака мемлекеттерде осы желді – дауыл (ураган) деп атайды, Тынық мұхиттының аймағында – тайфундар, Австралияда – циклондар, Америкада – торнадо деп аталады. Аттары әртүрлі болғанымен жасаған зақымдары бірдей болады (тоқтамайтын ұзақ жауындар, өз жолында бәрін қирататын биік толқындар).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Теңіздің жағасынан алыс ұсталыныз. Жағадан алыстаған сайын дауыл жеңілдейді. Егер сізде машина болса, алысырақ дауылдың эпицентрден кетуіңіз керек.
2. Егер дауыл жақындағанда сіз үйден кетуге үлгермесеніз, онда үйде шықпай қалыныз. Мықты (прочная) бөлмеде немесе подвалға түсіп дауылдың біткенің күтініз.
3. Есіктермен терезелерді қатты жабу керек. Терезенің айнектерге пластырьларды жабстырсаныз олар сынбау мүмкін.
4. Егер сіз ашық жерде немесе биіктікте болғанда дауыл басталса, онда сіз тұйық жерге (скала, орманға) жорғалап баруыныз керек. Олар дауылдын күшін әлсеретеді, бірақ мұнда құлап жатқан ағаштардан және бұтақтардан сақтаныз. Сонымен бірге даулда сізге шұңқырларда, дөнестерде және оврагка жатуға болады.

 ТАБИҒАТ АПАТЫ  / ҚАРЛЫ ДАУЫЛДАР (бури).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Қарлы дауылдан өтемін деп ойламаңыз.
2. Машинаны тоқтатып, машинаның радиатор жағын бірденемен жабыңыз.
3. Егер жел қатты болмаса, онда қалын қардын астында қалмау үшін уақыт сайын машинадан қарды түсіріп отырыныз.

 

ТАБИҒАТ АПАТЫ  / РАДИАЦИЯ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Үйден шықпай тұрғанда, сыртқы киімдердің түгел төмелелерді салып, биік аяқ киімді киіп, ауызын және мұрынды марльдан жасалған повязкамен жабу керек.
2. Радиация жерінен желге перпендикуляр бағытымен шығуі керек. Сонымен бірге жерге отыруға, шылым шегуге, шанмен журуге, орманда жидектерді жеуге және суға түсуге болмайды.
3. Егер сіз далаға шыға алмай қалсаңыз, онда үйдің есіктерін, терезелерің, вентиляционный тесіктерді жабыныз. Терезенің тесіктерің бегітіп және скотчпен жабыстыру керек. Кірер есіктің алдында суға толған шелекті және аяқты сүрту үшін дымқыл шөберекті қойып қою керек.
4. Тамақ ішер алдында міндетті түрде қолды сабынмен жуып және ауызды аз қосылған содамен шайю керек. Азық-түлікті жақсы жабылатын банкілерде және холодильникте сақтау керек.  

 

КАТАСТРОФАЛАР / ПОЕЗДЫҢ АПАТЫ

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер сіз қатты тормаздардың, поездің гудогін естісеніз жене поездің апаты болып жатқаның түсінсеніз онда жылдам жерге жатып, вагонда сізді әрі бері лақтырмау үшін бір нәрсеге қатты ұсталыңыз. Терезелермен есіктерден алысрақ болуға үмтылыныз.
2. Жерде жатып кеудеңізге подбородықты  қатты бекітініз, сонда қатты соқтығуы кезінде сіздің мойыныныз сынбайды.
3. Егер поезд рельсадан шығып құлап жатқанын көрсеніз де ешқашан поездан секірменіз. Вагонның қабырғалары соқтығуының әлсеретеді.
4. Егер поезда соқтығудан кейін өрт басталса вагоннан тез шығыныз. Бірақ абайланыз, аяқтарыныздың астында үзілген тогі бар проводтар болуы мүмкін.
5. Егер есіктен шығалмасаныз, терезенің айнегін ауыр затпен сындырып сыртқа шығыныз.