Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу есебі және аудиті

 

 

ҚҚС мәні мен қажеттілігі

Қосылған құнға салынатын салық бойынша салық салмағы мен ауыртпалығы тұтынушыларға түседі, солардың мойнына жүктеледі. Сондықтан, экономист ғалымдар бұл салықты тұтынушыларға салынатын салық деп атайды. Қосылған құнға салынатын салықтың өзіне тән ерекшеліктерін сипаттасақ: біріншіден, олар тауарлардың (атқарылған жұмыс, көрсетілген қызметтердің) бағасына заңда белгіленген ставкамен қосылғандықтан нақты салық төлеуші сатушы емес, сатып алушы болып табылады; екіншіден, тауарды өндірушіден (жұмыс атқарушы, қызмет көрсетуші) қосылған құнға салынатын салық сомасы қосылған лтауарды сатып алушы (сатушы) сол тауарды алу кезіндегі шығындарына салық сомасын қосып қайтадан сатқандықтан тауарлардың бағасының күрт өсу тенденциясы байқалады; үшіншіден, тауарлардың (жұмыстың, қызметтің) бағасы мен тарифіне қосылғандықтан және бұл салықтан жалтару қиын болғандықтан мемлекеттік бюджетке айтарлықтай мөлшерде мол түсім түсіреді, яғни зкономикалық дағдарыс пен өндірістердің құлдырауы кезеңінде бұл салықтың маңызы артады. Сондықтан, қосылған құнға салынатын салық кеңінен тараған жанама салық түріне жатады.

Бюджетке төлеуге жататын  қосылған құнға салынатын салық  сатылған тауарлар, орындалған жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер үшін есептеліп қосылған құнға салынатын  салық сомасы мен сатып алынған  тауарлар, орындалған жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер үшін төлеуге  тиіс қосылған құнға салынатын салық  сомасының арасындағы айырма ретінде  анықталады.

Өосылған құн салығы тауарларды (жұмыстарды, қызметкөрсетулерді) өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын  айналым құнының бір бөлігін  бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды білдіреді. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы сатылған тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін есептелген қосылған құн салығының сомасы мен алынған тауарлар (жұмыстар, қызметкөрсетулер) үшін төленуге тиісті қосылған құн салығының сомасы арасындағы айырма ретінде айқындалады.

Қазақстан Республикасында  қосылған құн салығы бойынша тіркеу есебінде тұрған мынадай тұлғалар қосылған құн салығын төлеушілер болып  табылады:

• дара кәсіпкерлер;
• мемлекеттік мекемелерді қоспағанда, резидент – заңды тұлғалар;
• қызметін Қазақстан Республикасында филиал, өкілдік арқылы жүзеге асыратын резидент еместер;
• сенімгерлікпен басқару құрылтайшыларымен не сенімгерлікпен басқару туындайтын өзге жағдайларда пайда алушылармен сенімгерлікпен басқару шарттары бойынша тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналымды жүзеге асыратын сенімгерлікпен басқарушылар.

Қосылған құн салығын  салу обьектілері:

• салық салынатын айналым;
• салық салынатын импорт болып табылады.

Тауарларды өткізу бойынша  айналым:

1. тауарға меншік құқығын беруді, оның ішінде: тауарды сатуды; кәсіпорынды тұтастай мүліктік кешен ретінде сатуды; тауарды тиеп жөнелтуді, оның ішінде басқа тауарларға, жұмыстарға, қызмет көрсетулерге айырбастауды; тауар экспортын; тауарды өтеусіз беруді; жұмыс берушінің тауарды қызметкерге жалақы есебінен беруін;
2. тауарды бөліп-бөліп төлеу шартымен тиеп жөнелтуді;
3. мүлікті қаржы лизингіне беруді;
4. тауарды комиссия шарты бойынша тиеп жөнелтуді;
5. кепіл берушінің кепілге берілген мүлікті (тауарды) борыштың төленбеуі жағдайында беруін;
6. бұрын экспорт режимінде шығарылған тауарды кері импорт режимінде қайтаруды білдіреді.

Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналым жұмыстарды кез келген оның ішінде өтеусіз орындауды  немесе қызмет көрсетулерді, сондай-ақ тауарды өткізуден ерекшеленетін, сыйақы үшін кез келген қызметті, оның ішінде:

1. мүліктік жалдау шарттаы бойынша мүлікті уақытша иелікке және пайдалануға беруді;
2. зияткерлік меншік обьектілеріне құқықтар беруді;
3. жұмыс берушінің қызметкерге жалақы есебінен жұмыстарды орындауын, қызметкөрсетулерін;
4. тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетуларді өткізуге байланымты талап ету құқықтарын беруді;
5. сыйақы үшін кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім беруді білдіреді.

Салық салынбайтын айналым  мыналар:

1. қосылған құн салығынан босатылған;
2. өткізу орны Қазақстан Республикасы болып табылмайтын тауарларды, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша айналым.

Қазақстан Республикасының  кеден заңдарына сәйкес декларациялануға тиісті, Қазақстан Республикасының  аумағына әкелінетін тауарлар салық  салынатын импорт болып табылады.

Тауарды өткізу орны болып:

1. егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымалдайтын  (жіберетін) болса, тауарды тасымалдау басталған орын;
2. басқа жағщдайларда – тауарды алушыға беру орны тауарды өткізу орны болып табылады.

Жұмыстарды, қызметтерді  өткізу орны болып:

1. егер жұмыстар, қызметтер жылжымайтын мүлікпен тікелей байланыты болса, осы мүліктің орналасқан жері;
2. егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, қызметтерді нақты жүзеге асыратын орны;
3. жұмыстарды, қызметтерді сатып алушының кәсіпкерлік немесе кез келген басқа да қызмет орны танылады.
4. Жоғарыда көзделмеген жұмыстар, қызмет көрсетулер болған жағдайда жұмыстарды орындайтын (қызметтер көрсететтін) тұлғаның кәсіпкерлік немесе кез келген басқа да қызметті жүзеге асыратын орны танылады.

Егер тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізу басқа  негізгі тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өткізуге қатысты көмекші  сипатта болса, негізгі тауарзлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) өткізілген жер осындайкөмекші қткізу орны болып  табылады. Егер жұмыстарды, қызмет көрсетулерді алушының кәсіпкерлік немесе кез келген басқа да қызмет орны біреуден артық болса, осындай жұмыстар, қызмет көрсетулер пайдаланылатын орын олар өткізілген орын болып есептеледі.

Тауарды тиеп жөнелту күні тауар өткізу бойынша айналым  жасау күні болып табылады. Егер тауарды тиеп жөнелту жүзеге асырылмаған  жағдайда, онда алушыға тауар меншігінің құқығы берілген күн өткізу бойынша  айналым жасау күні болып табылады.

Егеп трансфереттік бағаларды  қолдану кезінде мемлекеттік  бақылау мәселелері бойынша салық  салынатын айналым мөлшері, оған қосылған құн салығын енгізбей, мәміле жасаған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтерді негізге ала отырып,өткізілетін тауарлар (жұмыстар, қызметтер) құны негізінде анықталады. Тауарларды тегін берілетін кезде салық салынатын айналым мөлшері, қосылған ұүн салығын енгізбей, өткізу бойынша айналым жасау күні қалыптасқан бағалар деңгейі негізге алына отырып анықталады, бірақ бұл олардың баланстық құнынан кем болмауы керек. Аталған тауарларды өткізу күніне бухгалтерлік есепте көрсетілген тауарлардың құны осы тармақтың мақсаттары үшін баланстық құн болып табылады.

Өткізілген тауарлардың (жұмыстардың, қызмет көрсетулердің) құны қандай да бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері  тиісті түрде түзетіледі.

Салық төлеушінің салық салынатын айналым мөлшерін түзету:

1. тауарлар толық немесе ішінара қайтарылған;
2. мәміленің шарттары өзгерген;
3. өткізілген тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсетулер) үшін бағалар, өтемақылар өзгерген;
4. бағаны түсірген, сату бағасын түсірген;
5. өткізілген тауарлар, жұмыстар, қызмет көрсетулер үшін теңгемен төлеу кезінде құнының айырмасын алған;
6. өткізу жөніндегі айналымға енгізілген ыдыстарды қайтарған жағдайларда жүргізіледі.

Салық салу айналымының мөлшерін түзету қосымша шот-фактураның, басқа  да құжаттардың негізінде жүргізіледі.

Егер өткізілген тауарлар үшін төленетін ақының бір бөлігі немесе бүкіл мөлшері күмәнді  талап болып табылса, қосылған құн  салығын төлеушінің мынадай жағдайларда:

• күмәнді талаптың туындауына байланысты қосылған құн салығы ескерілген салық кезеңі аяқталғаннан кейін 3 жыл өткен соң;
• банкрот днп танылған дебиторды заңды тұлғалардың мемлекеттік тізілімнен шығару туралы әділет органдарының шешімі шығарылған салық кезеңінде бюджетке жарна ретінде енгізілуге тиіс қосылған құн салығының сомасын азайтуға құқығы бар.

Есептелген қосылған құн  салығының сомасы салық кезеңінен  кейінгі айдың 15- інен кешіктірмей  қосылған құн салығы бойынша декларация табысетілетін мерзімнен кешіктірілмей  төленеді. Қосылған құн салығының  төленгенін растайтын төлем құжаты немесе уәкілетті мемлекеттік орган  белгідеген нысан бойынша салық  органы берген құжат салық сомасын  есепке жатқызуға құқық береді.

Қосылған құн  салығы бойынша есепке қоюға қойылатын  талаптар:

Қорытындысы бойынша тауарларды (жұмыстарды,көрсетілетін қызметтерді) өткізу бойынша айналымның мөлшері белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 30000 еселенген өткізу бойынша ең  төменгі айналымнан асатын болса, дара кәсіпкерлер, резидент заңды тұлғалар, кез келген кезең (12 айлық кезеінен аспайтын) аяқталған күннен бастап күнтізбелік 15 күннен кешіктірмей қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы салық органына өтініш беруге міндетті.

Заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері болған жағдайда өткізу бойынша айналым көлемі осы тұлғаның барлық құрылымдық бөлімшелерін өткізу бойынша айналымдары ескеріле отырып айқындалады.

Өткәзу бойынша айналымның ең төмен деңгейі салық кезеңінің  соңғы айына белгіленген айлық  есептік көрсеткіштің 30 000 еселенген шамасын құрайды.

Қосылған құн салығы бойынша  есепке қойылуға жатпайтын, бірақ қосылған құн салығын салуға жататын тауарларды өткізуді жүзеге асыратын немесе жүзеге асыруды жоспарлаған тұлға қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы өтінішті салық органына ерікті түрде бере алады. Дара кәсіпкерлер, резидент заңды тұлғалар, резидент еместер қосылған құн салығы бойынша ол есепке қою туралы өтініш берген айдан кейінгі айдың алғашқы күнінен бастап қосылған құн салығын төлеушіге айналады. Дара кәсіпкер 10 жұмыс күнінен кешіктірмей қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы салық органына өтініш берген жағдайда, дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы тұлға дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күнінен бастап қосылған құн салығын төлеушіге айналады. Мемлекеттік мекемелерді, сондай-ақ резидент еместі қоспағанда, заңды тұлға ол мемлекеттік тіркелгеннен (есепке алынғаннан) кейін 10 жұмыс күнінен кешіктірмей салық органына қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы өтініш берген жағдайда осы тұлғалар өздері салық тқлеушілер ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап қосылған құн салығын тқлеушілерге айналады. Уәкілетті мемлекеттік орган қосылған құн салығын төлеуші заңды тұлғаның өтініші бойынша оның құрылымдық бөлімшелерін қосылған құн салығын дербес төлеушілер ретінде қарастыра алады. Құрылымдық бөлімшелері қосылған құн салығын дербес төлеушілер деп танылған қосылған құн салығын төлеуші заңды тұлға құрылымдық бөлімшелердің орналасқан жері бойынша салық органдарына қосылған құн салығы бойынша оларды есепке қою туралы өтініш беруге (немесе өзінің құрылымдық бөлімшелеріне тапсырма беруге) міндетті.