Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу есебі және аудиті

Бұл келісімде көрсетілген  негізгі деректемелер төмендегідей:

• Чек кітапшасындағы чек бланктерінің саны және олардың қорғалу дәрежесіне қойылатын талаптар туралы мәліметтер (чек берушібанкі чек бланкісінің және чек кітапшасының үлгісін өз еркімен бекітуге құқылы);
• Чектерді дұрыс толтыру талаптары, атап айтқанда:
• Чек бланктерінің реттік номерін сақтау;
• Чек сомасын санмен және жазып көрсету (жазылатын сома жолдың ең басынан басталуға тиіс, теңге сөзі жазып көрсетілген сомадан кейін бос орын қалдырылмауы тиіс);
• «бұйрық бойынша төлеңіз» деген сөздерден кейінгі бағанада чек жазып берілетін адамның аты-жөні немесе заңды тұлға атауы көрсетіледі;
• Чек жазып берілген күннің қойылуы (күні және жылы – санмен, айы жазумен);
• Чек қолының қойылуы және заңды тұлға үшін мөрдің басылуы, олар чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе чек беруші чек кітапшасына ие болуға өкілеттік берген тұлғаның қолының және мөр-таңбасының (заңды тұлғалар үшін) үлгісі құжаттағы үлгіге сәйкес болуы тиіс;
• Чектің түбіртегінде операция жасалғанға дейінгі сома қалдығының, чек сомасының және чек кітапшасы бойынша жаңа қалдықтың көрсетілуі (қалдық санмен және жазумен) беріледі, сондай-ақ чек жазып берілген күг және чек берушінің немесе чек кітапшасына ие болуға өкілетті тұлға қолы және чек берушінің мөрі (заңды тұлғалар үшін) қойылады;
• Чекпен операция жасалған кездегі чек берушінің банкі мен чек беруші арасындағы өзара төлемдер тәртібі;
• Чек кітапшасын қолдану мерзімдері;
• Чек берушінің чектің қолданылмаған бланктеріне бақылау жасауды қамтамасыз ету тәртібі;
• Чек беруші банктің төленген чектерді есепке алу тәртібі;
• Чек берушінің жоғалған немесе ұрланған чектер, чек кітапшалары, чекте қол қоюға қкілеттілігі бар тұлғалар құрамының (заңды тұлғалар үшін) өзгеруі туралы чек берушінің банкті хабардан ету тәртібі;
• Чек беруші банктің чектермен операция жүргізу жөніндегі қызметін чек берушінің төлеуі жөніндегі шарттары;
• Чек беруші банкке чектің қолданылмаған бланктерін чек берушінің қайтару тәртібі:
• Чек беруші мен чек берушінің банкі қатынастарына талап қою тәртібі және тараптардың жауапкершілігі.

Егер олар заңмен қарастырылған  болса және чекпен жасалатын операцияларды  өңдеу үшін қажет болса, онда чек  беруші банкі чекте қосымша деректемелерді талап етуге құқылы.

Чектерді қолдану туралы келісімде басқа да шарттар қарастырылуы мүмкін.

Қазіргі кезде Ұлттық банк нұсқауы бойынша есеп айырысуда  тек депонирленген чектерді қолдану  қарастырылуда. Чек кітапшаларын рәсімдеу кезінде чек жіберуші банктің өкілетті тұлғасы төмендегілерді орындауға міндетті:

• Чек берушінің немесе оның мүддесін көздеуші тұлғаның жеке басының кім екендігіне көз жеткізуге;
• Чек кітапшасының мына мәліметтер көрсеьілген немесе қойылған сыртқы бетін толтыруға;
• Чек берушінің аты-жөні немесе атауы;
• Чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе оның мүддесін көздейтін тұлғаның (заңды тұлғалар үшін) жеке куәлігінің сериясы, номері, кім және қашан бергені;
• Чек беруші банктің жеке банктік коды;
• Чек бланктерінің номерлері (номерден номерге дейін);
• Чек кітапшасын қолдану мерзімі;
• Чек кітапшасындағы санмен және жазумен (соманы жазу жлдың шетінен міндетті түрде үлкен әріппен басталып,санмен жазылған сома бағанындағы бос орын және жазумен жазылған сомадан кейін асты екі сызықпен сызылады);
• Чек кітапшасының берілу күні;
• Өкілетті тұлға қолы және чек беруші банктің мөрі;
• Чек кітапшасының әрбір бланкіне:
• Мөртаңбамен көрсетіп чек берушінің банкінің банктік жеке кодын және оның атауын қоюға;
• Чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе оның мүддесін көздейтін тұлғаның (заңды тұлғалар үшін) аты-жөнін толық жазуға;
• Салық төлеушінің – чек берушінің тіркеу номерін қою;
• Чек берушінің (жеке тұлғалар үшін) немесе чек беруші чек кітапшасына ие болуға өкілеттік берген тұлға қолының және мөр бедерінің (заңды тұлғалар үшін) үлгілері бар құжатты қабылдауға;
• Чек кітапшаларын тіркеу журналына тиісті жазбалар жасауға;
• Чектерді қолдану туралы келісімде көзделген жағдайларда бір мезетте бірнеше чек кітапшаларын беруге рұқсат етіледі.

Есеп айырысу чек кітапшасын алу үшін клиент банкке бекітілген үлгідегі, чек саны және чектермен  есеп айырысуда қажетті жалпы  сома көрсетілген өтініштітұсынады. Осы деректер негізінде әр чек  сыртында көрсетілген бір чек  лимиті қойылады. Чек алуға өтініш кәсіпорын жетекшісінің, аға бухгалтердің қолымен және мөрмен бекітіледі.

Есеп айырысу  чек кітапшаларының чектері заңды тұлғалар арасында өзара есеп айырысу үшін қолданылады.

Аманатшының чек кітапшасы  жеке тұлғалардың олармен ақшасыз  есеа айырысуы және нақты ақша алуы үшін қолданылады. Чектік кітапша егер клиентке банктен алды айдан кем  емес уақыт қызмет көрсетілген болса  және банк клиенттің әділдігі мен жауаптылығына сенімді болуына негіз болғанда ғана беріледі.

Қазақстан Республикасында  чек беруші барлық банктің чектері  қабылдауы мен төлеуіне және клиенттеріне тиесілі. Чек бланктері ҚР Ұлттық банктің өндірістік кәсіпорындарында дайындалады. Қауіпсіздік деңгейі  Ұлттық банкте бекітіледі.

Банк һөз клиентіне  чектерді ұсынбас бұрын, оны толтырып, келесілерді қоюы қажет:

• Чектің жоғарғы сол жағында банктің аты және (фирмалық белгісі қойылуы мүмкін) мекен-жайы, ал егерде чекті банк филиалы беретін болса, онда филиал аты және чектің жоғары жағынан  филиалдың мекен-жайы жазылуы керек;
• Чек берушінің дербес шотының номері. Ол чектің төменгі бөлігінде тиісті орында, сондай-ақ чек мәтінінде қойылуы керек;
• Заңды тұлға аты немесе жеке тұлғаның аты-жөні, шот номерлері. Бұл деректер чектің төменгі сол жағында жазылады;
• Чектің сыртқы жағында жазбаның шекті сомасы. Ол үшін чекке байланысты жарияланған тұтынудың және депонирленген сома көлемінде бір чектің лимиті анықталады. Оның әрқайсысының сыртында және оған берілетін сәйкестендірме карточкада банк бір чектің лимит мөлшерін көрсетеді.

Банк клиентке чекпен қоса сәйкестендірме каточка (чектік карточка) ұсынады.

Чектік карточка клиентке санына қарамастан чек берілген әр кезекте бір данада беріледі және әрбір берілген чек бойынша чек берушіні сәйкестендіреді.

Егер кезекті чек беру кезінде лимит сомасы чек кітапшасында бұрын көрсетілген сомадан аспаса, онда жаңа чек кітапшасы берілмеуі  мүмкін.

Карточкада мынадай деректер болуы қажет:

• Оң бетінде:

а) банк аты және оның мекен-жайы;

б) «№ чектік карточка» атауы;

в) жеке тұлғаның аты-жөні және жаңды тұлға аты;

г) чек берушінің қолы;

д) чек берушінің төлқұжат деректеріғ чек карточкасында төлқұжат деректерін қою жеке тұлғалар үшін міндетті;

е) чек берушінің шот  номері.

• Сыртқы бетінде:

Бізге трасталған келесі жағдайларды  сақтағанда чек төлеміне кепіл береміз:

а) чек оның сыртқы бетінде  және чек кітапшасында көрсетілген  сомадан аспайтын сомаға жазылуы  керек;

б) чек беруші қолы чек  кітапшасында берілген қол үлгісіне сәйкем келуі тиіс:

в) чекте көрсетілген чек  берушінің шот номері, чек карточкасында  көрсетілген номерге сәйкес келуі  тиіс;

г) чек берушіні сәйкестендіру  оның төлқұжаты деректерін чек карточкасында  берілген деректермен салыстыру  арқылы жүргізіледі;

д)  чек жазылған күннен 10 күн ішінде төлемге ұсынылуы тиіс;

е) чек, онда көрсетілген  толық сомада, ешқандай комиссиясыз  төленуі тиіс;

ж) банктің жауапты қызметкерлерінің қолы және мөрі болуы тиіс.

Чектерді қолданып төлем  жасау және басқа да операциялар  тәртібі төмендегідей. Чек беруші заңды тұлға жазған чектерге чек  кітапшасынжүргізген өкілетті тұлғалардың  қолы қойылып, чекберуші мөрінің  таңбасы басылуы тиіс.

Чек ұстаушы чекті төлеуге  қабылдап тұрып чектің чекті төлеуге  қабылдау туралы чек ұстаушының белгісі  деген бағанына және оның түбіртегіне  аты-жөнін, сондай-ақ қолын (жеке тұлғалар үшін) немесе мөр таңбасын немесе чек  ұстаушының атауы көрсетілген мөрін  және чек ұстаушы өкілеттік берген адамның қолын (заңды тұлғалар үшін) қояды. Заңды тұлғалар арасында чектермен  төлем жасалғанда «мәні» деген баған  төлем тапсырмасындағы осы деректерге қойылатын талаптарға сәйкес толтырылады. Жеке тұлғалар арасында чектермен төлем  жасалғанда «мәні» деген бағанды  толтыруға болады, ал қалған бос  орын тұтас сызықпен сызылады.

Чекте түзетулер  және жөнделген жерлер болса, чек жарамсыз деп саналады. Чек бланкін толтырған кезде чек беруші қате жіберіп қойса, онда осы бланкте және оның түбіртегінде чек беруші «бүлінген» деп жазып, күнін және қолын қоюға тиіс. Чек беруші жазып берген чекті чек ұстаушыға беру үшін түбіртегінен айырады, чек ұстаушы чектің дұрыс толтырылғанын тексеруге міндетті. Чекте түзетулер мен жөндеулердің болған-болмағаны, чек деректемелерінің дұрыс толтырылуы, чек түбіртегіндегі шығарылған қалдықтың дұрыстығы, чек түбіртегінің номерленуі тексеріледі. Сондай-ақ жеке куәлік немесе оның орнын ауыстыратын құжат бойынша чек жазып берген тұлғаның жеке басының кім екеніне көз жеткізуге, чек берген адамның қолын чек кітапшасының сыртқы бетіндегі қолдың үлгісімен салыстырып тексеруге тиіс.

Чектің қолданылу мерзімі  оны жазып берген күнді санамағанда, жазып берген күннен бастап күнтізбелік 10 күн болады. Чекті чек ұстаушыоны жазып берген күні қабылдап алады және чек ұстаушы чекті чек берушінің банкіне немесе чек ұстаушының банкіне ұсынады. Чек бойынша жартылай төлем жасалған жағдайда чек ұстаушының банкі немесе чек берушінің банкі осындай төлем туралы чекте белгі жазып, чек ұстаушыға чек бойынша соманың қалдығына қолхат беруге тиіс.

Чек берушінің банкі немесе чек ұстаушының банкі чекті төлеуге  ұсынғанда қолма-қол ақша берген жағдайда чек ұстаушыдан осы чекті  және ақша алғаны туралы қолхат талап  етуге тиіс. Чек ұстаушы немесе чек берушінің банкіне ұсынылған  чектерді өкілетті тұлғалар олардың  деректемелерінің дұрыс толтырылуы және олардың қолдану мерзімінің сақталуы жөнінде тексереді. Банк төмендегі  себептерге байланысты чек қабылдаудан  бас тарта алады:

1. Жазумен жазылған сома санмен жазылған сомаға сәйкеспесе;
2. Чектің қолданылу мерзімі өтіп кетсе;
3. Чекте түзетулер және жөндеулер болса;
4. Чектегі жазу мен сияның түсінде айтарлықтай айырмашылық болса;
5. Чекте бір немесе бірнешеқорғау дәрежесі болмаса;
6. Чек деректемелерінде қателіктер болуы;
7. Чекте қлйылған қол мен құжаттағы чек берушіні қойған қолының үлгісі (жеке тұлғалар үшін) немесе чек беруші чек кітапшасына иелік етуге өкілеттік берген тұлғаның қол үлгісі және чек берушінің мөртаңбасының сәйкеспей қалуы;
8. Жабатын соманың (жабылған чектер бойынша) жетпейтіндігі, несие сомасының асып кетуі (жабылмаған чектер бойынша) немесе кепілдік сомасының асып кетуі (кепілдігі бар чектер бойынша);
9. Жазылған немесе ақауы бар чектің табылуы;
10. Чектерді пайдалану туралы шарттарда көзделген басқа себептер.

Талаптарда бұзып жазылған, сондай-ақ деректемелерді толтырғанда қате немесе түзетулер жіберілген чектер ақауы бардеп саналады және оларды банктер қабылдамайды.

Чектер мына жағдайда жалған деп саналады:те көрсетілген банк бермеген 

• Төленуге ұсынылған чек осы чек осы чекте көрсетілген банк бермеген чек кітапшасынан жазып берілсе;
• Чек бланкі қойылатын талаптарға сәйкес болмаса;
• Чек берушінің немесе чек беруші өкілеттік берген тұлғаның қойған қолы құжаттағы чек берушінің қойған қолының үлгісімен(жеке тұлғалар үшін) немесе чек беруші чек кітапшасына ие болуға өкілеттік берген адамның қойған қолының үлгісімен бірдей болмаса;
• Чек берушінің мөрінің бедері (егер бар болса) құжаттағы чек берушінің мөрінің (заңды тұлғалар үшін) бедерінің үлгісімен сәйкеспесе. Жасанды немесе ақауы бар чек табылған жағдайда банктің өкілетті тұлғасы бұл туралы банкті бас бухгалтеріне сол мезетте жеткізуге міндетті.