Тауарлы материалдық қорлар

Есептен шығарылған материалдардың құны және екі ай соңына қалған материалдардың қалдығы әртүрлі әдіс бойынша жеке анықталады.

Есептік кезеңнің соңына материалдардың қалдықтарының құнын анықтау үшін есептеу жолымен шығарылған формуланы пайдалану мүмкін:

Есептік кезең соңында есептік кезеңнің қалған материалдарды = бастапқы қалдық + қалдықтарының құны + кіріс болған материалдар – шығыс болған материалдар.

Орташа өлшенген құндық әдісі. Бұл әдіс негізінде материалдық қорлардың құны – ай басындағы қалдық құнына ай бойында келіп түскен құндылықтарын қосып есептелетін орташа бағасы түсіндірілген.

Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы мынадай:

Орташа құны = ∑ м.қ + ∑алын / К м.қ + К алын

Мұндағы:

∑ м.қ. – есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың қалдық құны;

К м.қ.-есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың қалдық саны;

∑алын – алынған материалдардың құны;

К алын – алынған материалдардың саны.

Цементтің орташа өлшемдік құны мынаны құрады:

60000 + 31000 + 6400 + 57800 + 64600/ 20 + 10 + 2 + 17 + 19 = 219800/68 ≈ 3232,35 теңге

Орташа өлшем құнын, жұмсалған материалдардың санына көбейтсек [3232,35*(15+10+12) = 119996,95 теңге], онда біз жұмсалған материалдардың құнын аламыз, ал ай соңындағы материалдардың қалдық санын орташа өлшем құнына көбейтіп – қалдық құнын аламыз. Цементтің ай соңына қалған қалдық құны – 100203,05 теңге құраған (31 тонна * 3232,35 теңге немесе 600000 +159800 – 119596,95). Тап осындай жолмен бензиннің де орташа өлшенген құнын шығарамыз.

4500 + 13800 + 22500 + 9400 /100 + 300 + 500 + 200 = 50200/1100 ≈ 45,63 теңге

Жұмсалған бензиннің құны 45,63 теңге *  (50 + 150 + 300 + 100 + 100) = 36504 теңге.

Қалдық құны 300 300 * 45,63 теңге немесе 4500 + 45700 – 36504 = 13696 теңге.  

Цемент

Б.қ.: 20 тонна * 3000 бағасы = 60000 теңге

Кіріс

10 т * 3100 теңге = 31000 теңге      15 т * 3000 теңге = 45000 теңге 

2 т * 3200 = 6400 теңге                    10 т * 5 т (20-15) * 3000 теңге = 15000  теңге

                                                            5 т * 3100 = 15500 теңге

                                                            Жиыны – 30500 теңге  

17 т * 3400 теңге = 57800 теңге       12 т – 5 т(10-5) * 3100 =15500 теңге 

19 т * 3400 теңге = 64600 теңге       2 т * 3200 = 6400 теңге 

                                                            5 т * 3400 = 17000 теңге

                                                             Жиыны

Кіріс жиынтығы 159800 теңге      Шығыстың жиынтығы 114400 теңге

“ФИФО” әдісі – қорларды алғашқы сатып алу бағасы бойынша бағалау әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік құны жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген – бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдық құны ең кейінгі сатып алғанның құнына негізделеді. Біздің мәлімет негізінде “Фифо” әдісі бойынша соңғы қалдықтың және жұмсалған материалдың құны мынаны  құрайды:

Ай соңында қалған қалдығы 31 тонна (17-5+19) * 3400 (1 тоннаның бағасы) = 105400 теңге.

Бензин

Бұл жерде де цементтің есебіне ұқсас етіп шығарылады.

Соңына қалдығы 30 литр (200 * 47 және 100 * 45)/200 * 47 = 9400 теңге; 100 * 45 = 4500 теңге;

Жиыны 13900 теңге.

Шығыстың құны: 4500 + 45700 – 13900 = 36300 теңге немесе 50 литр * 45 теңге = 2250 теңге;

150 литр * (50 литр * 45 теңге, 100 литр * 46 теңге )=6850 теңге

300 литр * (200 литр * 46 теңге , 100 литр * 45 теңге )= 13700теңге

100 литр * 450теңге = 4500 теңге

100 литр * 45 = 4500 теңге

100 литр * 45 = 4500 теңге

Шығыс жиынтығы: 36300 теңге

Арнайы идентификациялау әдісі. Бұл әдіс қорлардың есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылады. Менің мысалымда цементтің шығысы мынадай болды делік:

Б.Қ-ң 15 тоннасы  *300 теңгемен  - 4500   02.01.02. күні келіп түскеннің 12 тоннасы * 3100  20.01.08 келіп түскеннің 12 тоннасы * 3400 - 40800

Шығыс жиыны

Цемент қалдығынан қалғаны:

Б.қ.-тан 5 * 3000                                                                                          -15000 теңге

              2 * 3200                                                                                            - 6400 теңге

20.10.08келіп түскен 5 * 3400;(12-17)                                                         - 6400 теңге 

                            19 * 3400                                                                    -1700 теңге

Ай соңына қалған цементтің құны                                                          -103000 теңге

Бензин бойынша:

Қалдықтан қалған 50 л * 45 теңгемен босатылған                                     -2250 теңге   

05.01.08 күні түскеннен 150 * 46                                                                  -6900 теңге

20.01.08 күні келіп түскеннен 300 * 45                                                       13500 теңге

20.01.08 күні келіп түскеннен 100 * 45                                                        -4500 теңге

20.01.08 күні келіп түскеннен 100 * 45                                                        -4500 теңге

05.01.08 күні келіп түскеннен 100 * 46                                                        -4600 теңге

Шығыс жиыны                                                                                              36250

Бензиннің қалдығынан қалғаны:

Б.қ.-тан қалғаны:

Б.қ. 50 * 45                                                                                                      -2250 теңге 

05.01.08 күні келіп түскеннен 50 *46                                                           -2300 теңге

29.01.08 күні келіп түскеннен 200 * 47                                                        -9400 теңге

Ай соңына қалған бензиннің құны                                                             -13950 теңге

Енді сапасын бағалаудың тәсілдерін салыстыруға болады:

                                                                                                            №2- кесте

                                                                                                                                           Жоғарыда келтірген кестеден көріп отырғандай, тауарлы–материалдық қорларды бағалаудың дұрыс әдісін таңдау кәсіпорынның таза табысын да, тұтас табысын да, қаржылық жағдайына да мәнді әсер етуі мүмкін. Сондықтан оларды таңдағанда салыстырмалы қағиданы ұстаған жөн. Бір әдістен екінші бір әдіске көшер алдында, яғни екіншісінің біріншісінен басымдылығымен қатар мына жағдайларды да сақтау керек:

-     шаруашылық жүргізуші субьектінің есептік саясатына өзгерістерді енгізу;

-     бір әдістен екіншісіне көшуді, есепті жылдың басынан бастап енгізу;

-     дер кезінде тауарлы – материалдық қорлар қалдықтарына да және өткен жылдардың тартылмаған табысына да түзетулерді енгізу.

Материалдық қорлардың барлық түрін есепке алу үшін 1300 «Қорлар» бөлімінің негізгі, активті мүліктік шоттары қолданылады. Бұл бөлімше құрамына төмендегі синтетикалық шоттар кіреді:

     1310 «Шикізат және материалдар»;

     1311 «Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшектер, детальдар»;

    1312 «Отын»;

    1313 «Ыдыс және ыдыстық материалдар»;

    1314 «Қосалқы бөлшектер»;

    1315 «Басқа материалдар»;

    1316 «Қайта өңдеуге берілген материалдар»;

    1317 «Құрылыс материалдары».

1310 «Шикізат және материалдар» шотында шығарылатын өнімнің негізін салатын немесе өнімді жасап шығаруда оның компоненті болып табылатын қажет шикізаттар мен материалдарын есепке алады. Бұл жерде сондай-ақ өнімді шығаруға қатысатын шаруашылық, технологиялық және өндіріс процесіне септігін тигізетін көмекші материалдар есепке алынады.

Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажеттігінше әрбір шоттар бойынша субшоттар және материалдың есебі бойынша аналитикалық шоттар аша алады. Сонымен қоса, кәсіпорын өзіне жатпайтын материалдарды, баланстан тыс шоттарда есепке алады.

Атап көрсетілген шоттар дебеті бойынша әртүрлі көздерден түскен тауарлы-материалдық қорлар операциялары, ал кредит бойынша тауарлы-материалдық қорлардың әртүрлі бағыттар бойынша шығарылу операциялары көрсетіледі. Шикізаттар, материалдар, сатып алынған жартылай шикізаттар, отын, қосалқы бөлшектер және басқа қосалқы материалдар кәсіпорын балансында өздерінің нақты өзіндік құнымен көрсетіледі.

        Осы баға бойынша құндылықтар синтетикалық есеп – тұрақты есеп бағасымен (келісімді немесе жоспарланған) көрсетіледі.

       «Энергия плюс» ЖШС аяқ киімді өңдеу үшін, сары ЦЛ терісін жабдықтаушыларға тапсырыс берген, оның 1 дм 90 теңге (ҚҚС-мен) тұрады. Келісім шарт жасақан соң, «Энергия плюс» ЖШС-не тапсырыс берген материалы келіп түскен. Барлық келіп түскен терінің мөлшері 3555,6 дм құраған, ал оның сомасы 3200004 теңге болған. Тасымалдау шығыны (түсірушілер жалақасы – 300000 және әлеуметтік  - 56700

( 300000-300000*10%*21%)) 356700 теңге құраған. Түсіруге дейінгі қоймада сақтау шығыны 630000 теңге құраған. «Энергия плюс» ЖШС теріні өңдеудің тәсілін жетілдірудің арқасында, оның құнын 90 теңгеден 75 теңгеге дейін түсірген, нәтижесінде алынған терінің нарықтық бағасы 16,67 % төмендеген.

Біз алынған терінің өзіндік құны 4545324 теңге немесе 1 дм –ты 127,84 теңгені құрағанын анықтадық:

-сатып алу бағасы  - 2758624 теңге (ҚҚС – сыз)

-ҚДШ  - 1156700 теңге  (800000 + 356700);

-cақтау шығындары  - 630000 теңге.

    Енді біз осы операциялар бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын қарастырып көрейік.