Кәсіпкерлік қызметтегі бухгалтерлік есептің негіздері

Автор: Пользователь скрыл имя, 20 Января 2012 в 07:50, курсовая работа

Описание работы

Әміршіл экономика негізінде ұйымдастырылған бухгалтерлік есеп-қисаптың бұрынғы жүйесі әдістемелік тұрғыдан жетік, жатыққан болатын. Бірақ ол кәсіпорынның мұқтажын есеп, оны дүниеге келтірген әкімшілік-әміршілдік шаруашылық жүгізу жүйесінің талаптарын орындауға бағытталған еді, яғни шаруашылық жүргізу жүйесінің талаптарын орындауға бағытталған еді, яғни шаруашылық өмірдің нақты мәліметтерін тіркеп, жоғарғы органдарға есеп беріп отырған.

Работа содержит 1 файл

кәсіпкерлік қызметтегі бухгалтерлік есептің негіздері.doc

— 407.50 Кб (Скачать)

КІРІСПЕ

    Әміршіл  экономика негізінде ұйымдастырылған  бухгалтерлік есеп-қисаптың бұрынғы  жүйесі әдістемелік тұрғыдан  жетік, жатыққан болатын. Бірақ  ол кәсіпорынның мұқтажын есеп, оны дүниеге келтірген әкімшілік-әміршілдік  шаруашылық жүгізу жүйесінің  талаптарын орындауға бағытталған еді, яғни шаруашылық жүргізу жүйесінің талаптарын орындауға бағытталған еді, яғни шаруашылық өмірдің нақты мәліметтерін тіркеп, жоғарғы органдарға есеп беріп отырған. Өйткені есеп-қисап барлық мекемелердің қатаң иерархиялық бағыныштылығына сүйенетін еді.

    Мекемелердің  қай-қайсысы болмасын өзіндік  бастамаға ешкандай құқығы болмай, тек жоғарғы басқару органдарының  нұсқауларын орындауына міндетті  болған. Осы себептер салдарынан ұйымдастырылған бухгалтерлік есеп-қисап жүйесі нарықтық қатынастар кезінде басқаруға қажетті мәлімет берген емес, әрі бере алмайтын еді. Өйткені ол дүниежүзілік тәжірибеден, халықаралық стандарттардан бөлек болатын.

    Нарықтық  қатынастар Қазаөстан экономикасына  (былайша айтқанда ТМД-нің барлық  елдеріне сияқты) үлкен өзгерістер енгізді. Егер бұрынғы уақытта экономикалық қатынастар бірыңғай мемлекеттік меншіктің негізінде құрылса, енді олар есеп айырыстырулар, пайда, тиімділік негізінде құрыла бастады.

     «Пайда»  деген ұғым жартылай түрде  көзге ғана сипатқа ие болатын еді, өйткені оны мемлекет өзі пайдаланатын еді және кәсіпорындар оны алуға ынта болмағандығы ешкімге құпия емес. Әдеттен тыс, бірақ шынын айтқанда, кейбір кәсіпорындар (әсіресе одақтық ведомстволардың) өздерінің шығыстарын әдейі жоғарылатып көрсететін еді, өйткені залал шегетін жағдайда, мемлекет, әдеттегінше, оларды өзінің жәрдем қаржыларымен өтеп беретінін білетін еді.

    Анықтап  айтқанда, кәсіпорынның күнелту,  даму және өркендеудің көзі  пайда алу емес, мемлекеттік нұсқау  болатын еді. Әміршіл экономиканың мұндай теріс механизмдері бухгалтерлік есептің жүргізілуіне де өз әсерін тигізді.

   Мәселен,  кәсіпорынның балансы мемлекеттік  механизмдебейнеленеді, яғни кәсіпорынның  жарғылық капиталының қалыптасуына  тиісті мен берілмесе де, шығыстардың  әрбір бабы атап көрсетілген. Оған қоса баланс өте өрістеген және рабайсыз еді.

    Алайда, барлық аталған аз ғана өзгешеліктері  кезінде бухгалтерлік есептің  әдістемесін үйренуге өндірісте  де, оқу орындарында да тиісті  көңіл бөлінетін еді. Өндірістерде  оқушыларды үйрету үшін жетекші бухгалтерлер болған, ал кез келген экономикалық ЖОО-да бухгалтерлік есеп кафедрасы ұйымдастырылған еді. Жұмыс орындарында нұсқаулар мен көрсетулер жеткілікті болған.

       Өкінішке орй, қазіргі уақытта  бухгалтерлік есепті жүргізу және үйрету әдістемесін өте қиын кезеңге ұшырап отыр. Бірақ бұл – уақыт талабы және одан құтылып немесе оны аттап кету мүмкін емес.

    Біздің  көзқарасымыз бойынша оның қиындығы  біз ескі механизмді бұзып,  бірақ жаңасын әлі құрып үлгармегендігімізден  тұрады. Және біз төмендегі маңызды проблемалар бойынша пайда болған мәселелерді шешуіміз керек:

  1. Бухгалтерлік есеп шоттарының Бас, одан соң Типтік жоспары.
  2. Қаржылық есп беру мен салықтық есеп бойынша жиынтық табысты анықтау және салыстыру.
  3. Экономиканы мемлекет тарапынан реттеудің салықтық тәртібін енгізу.

    Мамандарға  бухгалтерлік есепті оқыту мәселесі  әлдеқайда қиын жағдайда қалды.

    Ал  біздерге, педагогтарға және бір  маңызды проблема: оқытуды жүргізу  кезінде әрбір студенттің дербес  мүмкіндіктері мен қабілеттілігін есепке алу. Өйткені бүгінгі студенттен ертеңгі экономист-бухгалтер шығады ғой.

   Бұл жағдайда  осы пәнді оқуды қалайтын әрбір  адамға қажет негізгі түсінікті  және оңай меңгерілетін материалдарды  көрсететін оқу құралдардың жаңа  бағыттарын даярлау қажеттілігінің уақыты жеткенін дәлелдейді.

     Қазіргі  уақытта көптеген әдістемелік көрсетулер шығып жатыр, бірақ олар таза кәсіби сипатқа ие, сондықтанда да студенттерге көп зат түсініксіз болып қала береді.

    Өкінішке  орай, студенттердің арасында кейде, ол туралы дауыстап: «Бухгалтерлік есепті біз бұл жерде (яғни ЖОО-да) ешқашан да үйрене алмаймыз, оны кейінрек өндірісте үйренеміз, сондықтан күш салудың қажеті жоқ» даган теріс пікір пайда болады. Онымен біз шешімді түрде келіспейміз және оларды: «Бухгалтерлік есепті сіздер бұл жерде үйренуге тиістісіздер, ал өндірісте өздеріңіздің білімдеріңіз бен дағдыларыңыды жетілдіресіздер» деп сендіреміз.

   Осындай  ой-пікір – авторлардың осындай  оқу-әдістемелік кешенді жазуына  түрткі болды. Ол, өз кезегінде,  тиісті тараулар, бөлімдер мен бөлімшелерге бөлінетін 2 тараудан тұрады. Материалдарды оқудың қолайлылығын үшін бөлімдер бірізді түрде нөмірленген, көлемі бойынша тиімді мөлшерленген.

     Бірінші  тарауда бухгалтерлік есептің негізгі теориялық мәселелері мен оның тәжірибелік аспекттерінің бір қатары баяндалған.  Синтетикалық шоттарда есеп жүргізу, баланс құрудың негізі мен кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдаудың мысалдары келтірілген.

   Екінші  тарауда балансқа қатынасы жөнінен  бухгалтерлік шоттардың жіктелуі  бойынша нақты тәжірибелік материал келтірілген, мысалдарда бухгалтерлік проводкаларды құру әдістемесі көрсетілген. Контрарлы және нәтижелі шоттарға талдау жасалған.

    Құрал  бухгалтерлік есептің егжей-тегжейін  үйренуді қалаған әрбір студент  пен курстардың оқушысы үшін түсінікті, қарапайым тілмен жазылған.

     Ұсынылып  отырған кешен – бухгалтерлік  есеп бойынша мамандар даярлау  процесінде авторлар тарапынан  сынақтан өткен тәжірибенің тұжырымы. Осы пәннің студенттер тарапынан  игерілуі олардың алдағы қызметінде өздерінің жоғары деңгейдегі біліммен қалыптасқан жұмысының іскер және шығармашылық өзегінің нығаюына мүмкіндік туғызады.

    Кітаптағы  материалдар төменде аталған:  «Салық және салық салу», «Шығындарды  басқару», «Еңбекке оқы төлеу», «Шаруашылық  қызметті талдау», «Басқарушылық есеп», «Кәсіпкерлік негіздері», «Кәсіпорындар экономикасы» пәндерін оқыту кезінде пайдаланылуы мүмкін.

    Авторлар, бұл жұмыстың жаңашылдығымен  толық қамту сипатына үміттенбей, оны әрбір студент үшін түсінерлік  ететін құралдың белгілі құрылымын жасау үшін барлық мүмкіндіктерін іске асыруға бағыттады. Материалдар 2006 жылдың 6 қаңтарына берілген.

    Оқу  құралы Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ  экономика факультетінің деканы, экономика ғылымдарының докторы,  профессор Б.С.Мырзалиевтің басшылығымен (кіріспе, I тарау, жалпы редакция), «Қаржы және бухгалтерлік есеп» кафедрасының меңгерушісі, экономика ғылымдарының кандидаты, доцент А.С.Дюсембиев (I тарау II бөлімінің V - IX бөлімшемелері), сол кафедраның аға оқытушысы Р.С.Әбдішүкіров ( II тараудың I – VI болімдері), «Менеджмент жәнемаркетинг» кафедрасының аға оқытушысы С.М.Мұқанов (I тарау III бөлімінің V – VII бөлімшелері), сол кафедраның оқытушысы Б.Ж.Кенешбаев (II тараудың V – IX бөлімдері), есеп және аудит магистрі Д.Р.Әбдішүкіровтар (II тараудың VI бөлімі), сондай-ақ Қазақстан – Ресей университетінің оқытушысы Ө.Ж.Жамшаев (I тарау III бөлімінің VIII – IX бөлімшелері) дайындалған.

    Авторлар  бұл кітаптің мазмұны және  оны жетілдіру бойынша өздерінің  пікірлері мен ескертулерін айтуға  мүмкіндік тапқандардың барлығына ізгі тілектері мен ризалығын білдіреді.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

I Тарау. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ НЕГІЗДЕРІ

                                                I Бөлім.

БУХГАЛТЕРЛІК  ЕСЕПТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

І бөлімше. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ МАҢЫЗЫ МЕН МАЗМҰНЫ

  1. Бухгалтерлік есеп туралы жалпы мәліметтер

    Есеп  – бұдан мыңдаған жылдар бұрын  адамзат өркениетінің енліп шығуымен  бірге пайда болды және оның  алғашқы қадамдары тарих үшін  үлкен әсерін тигізді. Есептің дамуы өмірдің қажеттілігімен келген, ал ол өз кезегінде жазу мен математика сияқты өркениеттің ажырамас бөліктерінің дүниеге келуіне себеп болды.

     Шамамен  XV ғасырдың соңына таяу қосарлы жазуға негізделген бухгалтерлік есеп теориясы қалыптасты. Бұл әдіс қазіргі уақытта да негізгі әдістердің бірі болып келеді. Сол уақыттардын бері баланс, қалькуляциясы, дебет, кредит, контировка және т.б. көп терминдер сақталып қалған.

    Бухтерлік  есептің – есептің басқа түрлерінен (мысалы, статистикалық) ерекшеленетін  бірқатар өзгеше белгілер бар:

  1. Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық операциялардың бәрі түгел бухгалтерлік есеп жүйесінде бейнеленеді;
  2. Бухгалтерлік есепте тек қана ақшалай түрде өлшенетін шаруашылық операциялар көрсетіледі;
  3. Бухгалтерлік есепте тек қана өзіне тән арнайы әдістер (тәсілдер) (мысалы:шоттар, қосарлы жазу, баланс) қолданылады.

       Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен рөл атқарды, өйткені оның қызметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен маңызы күшейе түсті.   

   Есепте  орын алатын көрсеткіштер қаржы-шаруашылық  қызметтінің нәтижелері талдау  кезінде тек кәсіпорынның өзімен  ғана емес, онымен тығыз серіктестік  байланыста болатын жеткізушілер, тапсырысшылар, несие берушілер  (банктер) және тағы басқалармен жүргізіледі.

     Қазіргі уақытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары, банктер пайдаланады, ал кәсірорынмен жасалған келісім шарт бойынша тексеру кезінде – аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе жетекшілік пен басқарудың әртүрлі деңгейлерінде қаралатын даулы мәселелерді шешуде кәсіпорынның мүдделерін қорғауы қажет болған уақыттарда қолданылады.

      Сондықтан да ақпарат заң нормаларына  сәйкес болуы тиіс. Ол үшін  кәсіпорынның басшысы, бас бухгалтері және материалдық құралдар мен ақша қаражаттарға сақтаушы тұлғалар жауапты болады.

    Бухгалтерлік  нснп Материалды жауапты тұлғалардың  қызметі үстінен бақылау үшін  ақпаратпен қамтамасыз етеді,  ол үшін әрбір Материалды жауапты  тұлға бойынша материалдық құндылықтар  мен ақша қаражаттарының есебі бөлек жүргізіледі.

     Материалды  жауапты тұлғалар өздеріне бекітілген  материалдық құндылықтардың (ұсақ  сауда кәсіпорындарының қызметкерлерінен  басқа) табиғи түріне жауапты  болады. Ол жағдай табиғи өлшегіштерде (дана, кг, км және т.б.)көлемі бойынша есеп жүргізуді болжамдайды. Мезгілді түрде бухгалтерлік есептің мәліметтері Материалды жауапты тұлғалардың есептерінің мәліметтерімен салыстырылады. Ол үшін құндылықтардың сақталу орындарында түгендеу үрдісі жүргізіледі.

    Табиғи өлшегіштерден бесқа, есепте еңбек өлшегіштері де қолданылады. Олардың жәрдемімен еңбек шығындары (күн, сағат, минут) анықталады.

      Алайда, бухгалтерлік есепте басты  орынды ақша өлшегіші алады.  Өйткені, тек соның көмегімен  кәсіпорындардың әртүрлі мүлкінің (үйлер, құрал-жабдықтар, материалдар, мал басының саны) жалпы құнын есептеу мүмкін.

  1. Бухгалтерлік есептің объектілері

     Кәсіпорын  жұмысының барысында шаруашылық құралдардың айналымы пайда болады. Бұл айналымда үш процесті атап көрсетуге болады: жабдықтау, өндіріс және өткізу.

      Жабдықтау процесінде жеткізушілерден материалдардың келіп түсуі, оларды жеткізу бойынша көлік шығыстарын төлеу, өндіріске материалдар босату сияқты шаруашылық операциялар есепке алынады.

     Өндіріс процесінде өндірілген өнімінің (атқарылған қызметтердің) құнына тікелей немесе жанама әсер ететін шығындар есепке алынады.

     Өткізу процесінде өнімді (жұмыстар, қызметтер) өткізуден келген ақшалардың есеп айырысу шотына келіп түсуі, табысты (залалды) анықтау, өндірістік өзіндік құнды шығыс ету мен оны 5410 «Есепті жылдық пайдасы (залалы)» шотына апару және өткізу, сол жұмыстардың орындалуы мен қызметтердің атқарылуын білдіреді.Сонымен қатар, өткізудің негізгі мақсаты пайда (жиынтық табыс) алу болып табылады.

   «Пайда»  ұғымы өткізілген өнім, жұмыстар, қызметтер мен тауарлардың құнының оларға жұмсалған (жіберілген) шығындардың құнынан артықшылығы болып саналады. Ал, керісінше жағдайдың орын алуы жиынтық залал көргенін білдіреді.

     Өндірістік  процесте шаруашылық құралдардың  бірнеше түрі пайдаланылады. Еңбек бұйымдары (материалдар, отын, жартылай фабрикаттар және т.б.) мен еңбек құралдарынан (үйлер, ғимараттар, құрал-жабдықтар және т.б.) тұратын кәсіпорынның шаруашылық құралдарының бір бөлігі өндіріс саласында болады. Шаруашылық құралдарының басқа бөлігі айналымда жүреді. Олар: алушыларға жіберілген дайын өнім, есеп айырысу шоты мен кассадағы ақшалар, есеп айырысудағы қаржылар.

Информация о работе Кәсіпкерлік қызметтегі бухгалтерлік есептің негіздері