Касипорын табысынын таладуы мен аудити

   Ай өтуі бойынша, бөлімшенің жоспарлы көрсеткіштерімен қоса, шығындарының фактілі көрсеткіштеріне салыстыру жүргізіле отырып, бюджеттің орындалуына талдау жасалады. Егер ауытқушылықтар белгіленген шектен шығып кетсе (ертерек анықталған шектен), барлық есеп беру мерзімінің аяғына дейін ауытқудың себептеріне талдау және бөлімшенің     мақсатына, іс-шараларына және бюджетіне түзету жүргізіледі.

   Кәсіпорындардағы қаржы қорытындыларын басқарудың тежегіші,  таза құнды санау қиындығының салдарынан тек есеп беру мерзімінен кейін қалыптасатын жалпы қаржы қорытындысының фактісі болып табылады.

   Алайда, кәсіпорындардағы пайданың қалыптасуына бақылау жасау мақсатында, жедел талдау жүргізілу қажет. Осыған байланысты, осы арқылы шығындарды есепке алудың бірыңғай автоматтандырылған жүйесін ұсынатын бағдарламалық кешендер қолданылады. Осындай жүйелер кәсіпорынның қызметіне мұқият жедел бақылау жасауды және қаржы қорытындыларымен басқарудың тиімділігін арттыруды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін уақыттың кез-келген сәтінде жүзеге асырулар, дебиторлық берешектер, таза құн, қаржы қорытындылары туралы толық жедел ақпараттарды алуға мүмкіндік береді. [31, 25 бет]   

   Аталған кәсіпорындағы бюджеттік жоспарлаудың жүйесі тиімді болу үшін, мынадай жұмыс түрлерін орындау қажет:

   1) жауапкершіліктің орталығын анықтау. Жауапкершіліктің орталығы – табыстар мен шығындарды басқаруға жауап беретін басшысы бар ұйымдасқан құрылым. Әрбір орталықты қалыптастырудың міндетіне оның басшысына белгілі бағытта жауапкершілікті беру жатады.  Кәсіпорында жағдайға қарай, жауапкершілік орталығының осындай және басқа сатысын құруға болады;

   2) жауапкершілік орталықтары бойынша бюджеттің құрылымын қалыптастыру. Бюджет – мысалы, тасымалдау жұмыстарының өндірісі сияқты белгілі бір мақсатқа жету үшін құрылған жоспар. Бюджетте оның шығындалатын баптарының құрылымын анықтайтын қаржылық, еңбек және материалдық ресурстар көрсетіледі. Өз кезегінде, сатылымдардың көрсеткіштері бюджеттің табыс баптарының құрылымын анықтайды;   

   3) барлық бөлімшелер келісілген бюджетті қабылдау үшін, сондай-ақ оның орындалуына бақылау жасау үшін, жұмыстың осы бағытына жауап беретін арнайы органды құру (мысалы, жоспарлы-қаржылық комиссия) қажет;

   4) басқару есепке алуларындағы шоттардың жоспарына бюджеттік баптар бойынша фактілі деректердің жиналуын автоматтандыру. Басқару есепке алуларындағы шоттардың жоспарына бюджеттің фактілі көрсеткіштерін автоматты түрде алу үшін, «Бюджеттің баптары» аналитикалық есепке алу объектісінің арнайы түрін қарастыру қажет. Бұдан әрі, бұл Жоспарда аталған түр бойынша есепке алу жүзеге асырылатын және бюджеттің нақты орындалуы туралы ақпарат жинақталатын синтетикалық шоттарды анықтау қажет.[32,203б]

 

   ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

   Бухгалтерлік есепте көрініс табатын кәсіпорынның шаруашылық өмірінің барлық фактілері екі топтан құрылады: табыстар мен шығындар.

   Табыстар мен шығындар – кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесіне әсер ететін фактілер болып табылады. Олар экономикалық, заңгерлік және бухгалтерлік жағынан қаралуы мүмкін.

   Экономикалық жағынан, табыс – кәсіпорын билігіндегі қорлардың түсімі.

   Шығын, экономикалық көзқарас бойынша, кәсіпорын билігінен қорлардың кез келген шығарылымы, яғни шығын – активтің азаюы болып табылады.

   Қандай операциялар нәтижесінде бұл азаю пайда болатыны маңызды емес. Шаруашылық айналымнан қорлардың шығуы оны шығын деп мойындауға жеткілікті болады. Осылайша, экономикалық көзқарас бойынша, кәсіпорынның тауар сатқаны, жұмыс, қызмет көрсеткені үшін сатып алушылардың қарызының пайда болуы – шығын болып табылады. Осы жағдайда, экономикалық көзқарас бойынша, бұл шығын (тауар берілген), бірақ табыс жоқ (ақша алынбаған).

   Табыстар мен шығындардың бухгалтерлік есебінің негізгі міндеті – кәсіпорынның бухгалтерлік есептілігінде табыстар мен шығындардың мөлшері ұсынылуы тиіс. Бірақ бұл міндет экономикалық ғылымда ең қиын болып саналады. Оны шешудің үш кезеңі  бар: табыстар мен шығындар сияқты сәйкестендірілген шаруашылық өмірінің фактілерін таңдау, яғни табыстар мен шығындардың пайда болу (мойындау) уақытын анықтау; табыстар мен шығындарды қаржылық нәтижеге есептелетін есептік кезеңге жатқызу; табыстар мен шығындарды бағалау.

   Қазақстандық ұйымдарда табыстар мен шығындар есебі №1 және №2 ұлттық қаржылық есеп беру стандарттарына сәйкес ұйымдастырылады және жүргізіледі. Осы стандарттарға сәйкес субъектінің табысы алынған немесе алынуға тиісті өтеудің әділ құнымен өлшенуі қажет. Алынған немесе алынуға тиісті өтеудің әділ құны субъектімен ұсынылған көтерме және сауда жеңілдіктерінің кез-келген сомалары шегерілуі қажет.

   №2 ұлттық қаржылық есеп беру стандартына сәйкес шығындардың құрамына залал, сонымен қатар субъектінің кәдуілгі қызметі нәтижесінде пайда болған шығындар.

   Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының нормативтік актілерінде табыстар мен шығындардың әртүрлі классификациялары бар.

   Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде «Астана қалалық коммуналдық шаруашылығы» АҚ қаржы-экономикалық сипаттама берілген. Бұл бөлімде 2007-2009 жж. бойынша бухгалтерлік баланстардың құрылымы мен динамикасы талданған, қаржылық өтімділік коэффициенттері есептелген, қаржылық тұрақтылық, табыстылық көрсеткіштері есептелген. Талдау нәтижесі бойынша, АҚ төлемқабілетті және залалсыз, өз міндеттемелері бойынша жауап беру мүмкіндігі бар кәсіпорын болып табылады.

   Табыстар мен шығындар есебінің тәртібін зерделеу кезінде келесілер анықталды:

   1) құрылыс жұмыстарын жүргізу, құрылыс материалдарын сату серіктестіктің табыс алудың негізгі көздері болып табылады. Кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтерінің табыстар мен шығындар есебі типтік шоттар жоспарында қарастырылады (6 «Табыстар», 7 « Шығындар»)

   2) кәсіпорынның табыстар мен шығындар туралы мәлімет пайдалар мен зияндар туралы есепте ашылады.

   Үшінші бөлімде табыстар мен шығындар аудитінің тәртіптері зерттелген. Оларды қолдану барысында табыстар мен шығындар есебі бойынша бірқатар ескертулер анықталған. Табыстар есебі бөлігінде:

   - құрылыс-монтаждау жұмыстарына келісім-шарттардың жоқтығы, сонымен қатар олардың дұрыс рәсімделмеуі;

   - көрсетілген қызмет үшін аванс алған кезде шот-фактура толтырылады. 5610 «Қорытынды пайда» шотында аванс сомасы табыс ретінде ескеріледі, бірақ менің ойымша, аванс сомасы 3510 «Алынған қысқа мерзімді аванстар» шотында ескерілуі тиіс. 

   - дебиторлық берешектер бойынша тапсырыс берушілерге салыстыру актілерінің көрсетіліміне қадағалау жүргізілмейді.

   Қоғамда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру деңгейі жоғары. Негізінен барлық бухгалтерлік операциялар автоматтандырылған, бас бухгалтердің компьютері сервер болып табылатын желіге бухгалтерия қызметкерлерінің  компьютерлері қосылған. Бұдан басқа, барлық қажетті ақпарат қағаздық нысанда және басылып шығарылған түрде, хронологиясына сәйкес жинақталған және тігілген.     

   Ұсыныс: Табыстар мен шығындар есебін жетілдіру мақсатында есеп саясатында уақытша және тұрақты айырмалардың тәртібін көрсету.

        Бұл мақсатқа  жету үшін бухгалтерлік қызмет келесілерді орындау қажет:

– қайта бағалауға тиісті есептің  негізгі баптарын сыныптау;

– тұрақты және уақыттық айырмашылықтардың  қолданылуын бағалау;

– атап айтылған шешімдерді кәсіпорын  есеп саясатында бекітуі қажет.

   Бұдан басқа, табыстар мен шығындарды жедел басқару үшін бюджет жүйесін енгізуі тиіс. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗІ

 

 

   1 «Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру

   туралы Заңы» 2007 жылдың 28 ақпанынан, № 234-III ЗРК, 36 бет

   2 Қаржылық есеп беру туралы №2 стандарт, Қазақстан Республикасының

   қаржы Министрлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы бұйрығымен

   бекітілген, № 217, 136 бет

   3 Кеулімжаев К.К, Әжібаева З.Н. Қаржылық есеп, Алматы, Экономика,2001,

   214 бет

   4 Пошерстник Н.В. Финансовый учет. Учебник, Астрахань, 2007, 420 бет   

   5 Ковалев В.В Введение в финансовый менеджмент. – Москва. Финансы и

   статистика, 2008, 306 бет

   6 Терехова В.А. Финансовый анализ. – 4-е изд., прераб. и доп. – Москва.

   Бухгалтерский учет , 2007, 357 бет

   7 Мюллер Г. Финансовый анализ: методы и процедуры. – Москва. Финансы и

   статистика, 2006, 425 бет

   8 Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп, Алматы, Экономика, 2006,

   450 бет

   9 Әбдіманапов Ә. Қаржылық есеп Алматы, Экономика, 2007, 452 бет 

   10 Международные стандарты финансовой отчетности. Алматы, №6

   Бюллетень бухгалтера, 2008, 60 б

   11 Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. – М.: Кәсіпорындағы

   бухгалтерлік есеп. – Алматы, Экономика, 2004, 655 бет .

   12 Байболтаева Н.Ә. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы, Экономика,

   2006, 482 бет

   13 Бухгалтерлік есеп жүргізу  ережелері (2007жылдың 22 маусымынан,

   № 221). - Алматы, TOO «Издательство LEM», 2008. 28 бет.

   14 Методические рекомендации  к международным стандартам

   бухгалтерского учета.  № 7 шығарылым – Алматы, 2007, 325 бет

   15 Каморджанова Н.А., Карташова И.В.. Бухгалтерский финансовый учет.

   Питер, 2006, 420 бет

   16 Қаржылық есеп беру  туралы №1 стандарт, Қазақстан Республикасының

   каржы Министірлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы бұйрығымен

   бекітілген, № 218, 36 бет

   17 Қазақстан Республикасының «Салық және басқа да бюджетке міндетті

   төлемдер туралы» заңы (салық кодексі) 01. 01.2009, 350 бет

   18 Бухгалтерский  учет:  П.С. Безруких, В.Б. Ивашкевич, 576 бет

   Н.П.Кондраков и др. – Москва, 2006. – 576 бет.

   19 Сейдахметова Ф.С. Қазіргі замандағы бухгалтерлік есеп. Алматы,

   Экономика, 2008, 498бет

   20 Мырзалиев Б.С. Әбдішүкіров “Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік

   әдістемесі” Алматы, Экономика, 2005ж 362бет.

   21 Д.О. Абленов “Аудит негіздері” Алматы, Рауан, 2005ж. 236бет.

22 Көкенов І.Ж. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі. Алматы. Рауан. 1992 ж;

257бет

23 Головизнина А. Т., Архипова О.И. Теория бухгалтерского учета. Курс

Лекций, Киев, 2004 г; 187бет

24. Хаймудилина Ж.Б. Бухгалтерлік есеп және аудит, Алматы , Экономика,

2005, 450 бет

   25 МСФО, Бюллетень бухгалтера  №7, 2009, 57 бет

   26 1 IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты «Қаржы есептілігін

ұсыну», 50 бет

   27 Финансовый учет на предприятии / Под ред. Р.М.Рахимбековой. Алматы

   Экономика, 2005, 367 бет

   28 Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит. – Москва. ИНФРА М,

   2006, 206 бет 28

   29 МСФО Теория и практика, справочное руководство Алматы, 2007, 403 бет

   30 Қаржылық есеп беру туралы № 2 стандарт, Қазақстан Республикасының

   каржы Министірлігінің 2007 жылдың 21 маусымындағы бұйрығымен

   бекітілген, № 217, 136 бет

   31 Халықаралық бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы

   стандарттарды қолдануға  нұсқаулар. – Алматы, Юрист, 2007. Книга 1, 364 б

   32 Назарова В.Л. Бухгалтерский учет в отраслях: Учебник - Алматы.

Экономика. 2005ж; 264бет.

 

 

 

 

 

 

  

  

  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   ҚОСЫМШАЛАР

 

 

   «Астана қалалық коммуналдық шаруашылығы» АҚ –нің 2009 ж. Бухгалтерлік балансы

 

БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС
2009 жылғы 31 желтоқсан айына жағдай бойынша
( № 1-форма)
Ұйымның атауы АҚ «Астана қалалық коммуналдық    шаруашылығы»
Ұйымның қызмет түрі - Құрылыс-монтаждау жұмыстарын жүргізу
Ұйымдастыру-құқықтық нысаны - жеке меншік
Ұйымның заңды мекен  жайы  Астана к., Сарырқа даңғылы, 48
АКТИВТЕР	Жол	2009 ж.  31 желтоқсанға			2008 ж.  31 желтоқсанға
	коды
1	2	3			3
І. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР
Ақша қаражаты және оның эквиваленті	010	4 579			20 264
Қысқа мерзімді қаржы  инвестициялары	011	16 478			21 123
Қысқа мерзімді дебиторлық берешек	012	724 343			258 570
Баска да дебиторлык берешек
Қорлар	013	506 213			918 788
Ағымдағы салық активтері	014	1 880			51 231
Сату үшін тағайындалған  ұзақ мерзімді активтер	015
Берiлген борышакы
Қысқа мерзімді өзге активтер	016	114 313			112 224
Алдагы кезен шыгындары
Қысқа мерзімді активтердің жиыны	100	1 367 806			1 382 200
Берiлген борышакы
ІІ. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР
Ұзақ мерзімді қаржы  инвестициялары	020
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек	021
Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвестициялар	022
Инвестициялық жылжымайтын  мүлік	023
Негізгі қаражат	024	209			250
Биологиялық активтер	025
Барлау және баға беру активтері	026
Материалдық емес активтер	027	71			82
Қалдырылған салық активтері	028
Ұзақ мерзімді өзге активтер	029
Аякталмаган курылыс
Ұзақ мерзімді активтердің жиыны	200	280			332
БАЛАНС (жол100+жол200)		1 368 086			1 382 532
ПАССИВТЕР	Жол	2009 ж.  31 желтоқсанға			2008 ж.  31 желтоқсанға
	коды
1	2
ІІІ. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР	030
Қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері	031
Енбек толемiне байланысты кредиторлык берешек
Салық бойынша міндеттемелер	032	-                            577			-                          573
Сату үшін тағайындалған  ұзақ мерзімді пассивтер	034
Қысқа мерзімді кредиторлық берешек	034	350 632			346 367
Қысқа мерзімді баға беру міндеттемелері	035
Алынган борышакы	036
Қысқа мерзімді өзге міндеттемелер	037	1 009 483			1 029 787
Қысқа мерзімді міндеттемелердің жиыны	300	1 359 538			1 375 581
IV. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Ұзақ мерзімді қаржы  міндеттемелері	040
Ұзақ мерзімді кредиторлық  берешек	041
Ұзақ мерзімді баға беру міндеттемелері	042
Қалдырылған салық міндеттемелері	043
Ұзақ мерзімді өзге міндеттемелер	044
Банк несиесi	045
Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиыны	400
V КАПИТАЛ
Шығарылған капитал	050	92			92
Эмиссиялық кіріс	051
Сатып алынған меншікті үлестік құралдар	052
Резервтер	053
Кезеңдегі пайда/залал
Бөлінбеген кіріс (орны толтырылмаған залал)	054	8 456			6 859
Азшылық үлесі	055
Капитал жиыны	500	8 548			6 951
БАЛАНС (жол300+жол400+жол500)		1 368 086			1 382 532