Аудиторлық мәнділік деңгейін анықтау

жарғылық капиталдың көлемі қоғамның үшінші тұлғаның алдындағы              міндеттемелерді орындауға кепілдік беру мүмкіндігін береді, сондықтан  оның ең төменгі мөлшері заңдармен белгіленеді.

Акционерлік қоғам мен  жауапкершілігі шектеулі серіктестікте  жарғылық капиталдың қалыптасу тәртібі  мен мөлшері әртүрлі.

Акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанда құрылған мекеменің жарғылық капиталы құрылтайшылардың (жалғыз құрылтайшының) акцияларды оладың нақтылы құны бойынша және инвесторлардың (инвестордың) Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғам туралы» Заңында белгіленген талаптарға сәйкес айқындалатын орналастыру бағалары бойынша төлеу арқылы қалыптастырылады және ұлттық валютамен көрсетіледі.

Акционерлік қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері  тиісті қаржылық жылына арналған Республикалық  бюджет туралы Қазақстан Республикасының  Заңында белгіленген айлық есептік  көрсеткіштің 50000 еселенген мөлшерінде болады.

Акция – бұл акционерлік  қоғам шығаратын және акционерлік  қоғамды басқаруға қатысу, ол бойынша  дивиденд және қоғам таратылған жағдайда оның бір бөлігін алу құқығын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының  «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңда  және өзге де заң кесімдерінде (актілерінде) көзделген өзге де құқықтарды куәләндыратын бағалы қағаз.

Дивиденд – бұл  акционердің өзіне тиесілі акциялар бойынша акционерлік қоғам төлейтін кірісі.

Акцияның нақтылы құны – бұл барлық жай және артықшылықты акцияларға арналған және акционерлік қоғамның құрылтай шартында (жалғыз құрылтайшының шешімінде) айқындалатын бірыңғай баға, осы баға бойынша құрылтайшылар арасында орналастырылады (жалғыз құрылтайшы төлейді).

Орналастыру бағасы –  бұл акцияларды бастапқы бағалы қағаздар рыногына орналастырылған кезде акцияның белгіленетін бағасы.

Акционерлік қоғам жай  және артықшылықты акциялар шығаруға құқылы. Акциялар құжатсыз нысанда  шығарылады.

Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді  шешкен кезде акционерге дауыс беру құқығы мен акционерлердің жалпы жиналысына қатысу құқығын, қоғамда таза табыс болған жағдайда дивидендтер, сондай-ақ қоғам таратылған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығын береді.

Артықшылықты акциялардың меншік иелері – акционерлердің жай акциялардың меншік иелері – акционерлеріне қарағанда акционерлік қоғамның жарғысында белгіленіп, алдын-ала айқындалып кепілдік берілген мөлшерде дивидендтер алуға және акционерлік қоғам таратылған кезде заңмен белгіленген тәртіппен мүліктің бір бөлігіне басым құқығы бар.

Акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанда құрылған коммерциялық емес мекемелердің артықшылықты акциялар шығаруға құқығы жоқ.

Акционерлік қоғамның артықшылықты акцияларының саны оның жарияланған акцияларының жалпы санының жиырма бес пайызынан аспауға тиіс.

Артықшылықты акция  акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын бермейді, келесі жағдайларды  қоспағанда, егер:

қоғам акционерлерінің  жалпы жиналысының шешімі бойынша              артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің құқығын шектеуі              мүмкін мәселені қараса. Шектеу қою орналастырылған (сатып              алынғандарын шегере отырып) артықшылықты акциялардың жалпы              санының кемінде үштен екі бөлігі жақтап дауыс берген жағдайда ғана              мұндай мәселе бойынша шешім қабылданды деп есептеледі; 

қоғам акционерлерінің  жалпы жиналысы қоғамды қайта              ұйымдастыру, не тарату туралы мәселені қараса;

артықшылықты акция  бойынша дивиденд төлеу үшін белгіленген              мерзім өткен күннен бастап үш ай ішінде толық мөлшерінде төленбесе, артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу құқығын береді. 

Құрылтай жиналысы (жалғыз құрылтайшының шешімі) немесе акционерлердің жалпы жиналысы жарғылық капиталды қалыптастыруға және дивидендтер алуға қатыспайтын бір «Алтын акцияны» енізуі мүмкін. «Алтын акция» иесінің акционерлердің жалпы жиналасының, директорлар кеңесі мен атқарушы бойынша вето қою құқығы болады. «Алтын акция» куәландырған вето қою құқығы басқаға берілмеуі тиіс.

Акцияның шығарылуын мемлекеттік тіркеуден кейін  оны құрылтайшылар арасында орналастырылатын (құрылтайшылар сатып алатын) акционерлік  қоғамның (ұйымның) жарияланған акциялардың  саны, түрі және орналастыру бағасы, сондай-ақ құрылтайшылар (жалғыз құрылтайшы) төлейтін жарғылық капиталдың мөлшері құрылтайшылық құжаттарда (жарғыда, құрылтайшы шартында) белгіленеді.

Мекеме заңды тұлға  ретінде мемлекеттік тіркелген  күннен бастап немесе акционерлердің жалпы жиналасының жарияланған  акциялардың санын көбейту туралы шешім қабылдаған күннен бастап бір ай ішінде жарияланған акцияларды шығаруды мемлекеттік тіркеу үшін құжаттарды өткізуге міндетті. Егер акционерлік қоғамның (мекеменің) жарғысымен бұл мәселе акционерлердің жалпы жиналасының құзыретіне жатпаса, онда жарияланған акциялар санының шегінде акционерлік қоғамның акцияларын орналастыру туралы шешімді қоғамның директорлар кеңесі қабылдайды.

Акционерлік қоғам өзінің акцияларын олардың шығарылымын  мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін аукциондар, жазулар арқылы орналастыруға құқылы. Жазулар арқылы орналастырылатын акциялар қоғамның директорлар кеңесі белгілеген орналастыру бағасы бойынша сатуға жатады. Мұндайда акцияларды сатып алған барлық тұлғалар үшін бірдей болуы керек.

Акцияның құрылтайшылары алдын-ала енгізетін төлем мөлшері қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшерінен кем болмауға және оны құрылтайшылар акционерлік қоғам заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап отыз күн ішінде толық төлеуге тиіс.

Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын ұлғайту қоғамның жарияланған акцияларын орналастыру арқылы жүзеге асырылады.

Мекеменің орналастырылатын акцияларын төлеуге ақша,мүліктік құқықтар (соның ішінде зияткерлік меншік нысандарына  құқықтар) және өзге де мүлік енгізілуі  мүмкін, еліміздің заң кесімдеріне көзделген жағдайларды қоспағанда. Акцияларды ақшамен төлеу ұлттық валютамен жүргізіледі.

Акциядан басқа, өзге де мүлікпен төлеу еліміздің заңдарына  сәйкес берілген лицензия негізінде  әрекет етітін бағалаушы белгілейтін  баға бойынша жүзеге асырылады. Егер қоғамның (мекеменің) орналастырылатын акцияларын төлеуге мүлікті пайдалану құқығы енгізілсе, мұндай құқықты бағалау осы мүлікті пайдалануға төлейтін ақының мөлшері негізге ала отырып, қоғамның (мекеменің) оны пайдаланған бүкіл мерзіміне жүргізіледі. Аталған мерзім біткенге дейін қоғам (мекеме) акционерлері жалпы жиналысының келісімінсіз мұндай мүлікті алып қоюға тиым салынды. Қоғамға (мекемеге) өзінің жарияланған акцияларын бағалы қағаздардың бастапқы рыногында орналастырған кезде оларды өзі сатып алуына жол берілмейді.

Жауапкершілігі серіктестік  нысанында құрылған мекеменің жарғылық капиталы құрылтайшылардың (қатысушылардың) салымдарын біріктіру жолымен құрылады. Жарғылық капиталдың бастапқы мөлшері  құрылтайшылар салымдарының сомасына тең болады және серіктестікті мемлекеттік тіркеу үшін құжаттар табыс етілген күнгі жүз есептік айлық көрсеткіштің мөлшеріне баламалы (эквивалентті) сомадан кем болмауы керек.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің (мекеменің) жарғылық капиталына салым ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде жер пайдалану құқығы мен интеллектуалдық қызмет нәтижелеріне құқық және өзге де мүлік (Қазақстан Республикасының секъюритилендіру туралы заңнамасына сәйкес құрылатын, жарғылық капиталы тек қана ақшамен қалыптастырылған арнайы қаржы компанияларын қоспағанда) болуы мүмкін. Салымдарды жеке мүліктік емес құқықтар және өзге де материалдық емес игіліктер түрінде енгізуге болмайды.

Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталға заттай нысандағы (негізгі құралдар, материалдық емес активтер, тауарлық-материалдық қорлар және т.б.) немесе мүліктік құқық түріндегі салымдар барлық құрылтайшылардың келісімі бойынша немесе серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша ақшалай нысанда бағаланады. Егер мұндай салымның құны жиырма мың айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне баламалы (эквивалентті) сомадан асып түсетін болса, оның бағасын тәуелсіз сарапшы растауға тиіс. Егер серіктестікке салым ретінде мүлікті пайдалану құқығы берілген болса, бұл салымның мөлшері құрылтайлық құжаттартарында көрсетілген бүкіл мерзімге есептелген пайдалану ақысымен анықталады. Пайдалану құқығы серіктестіктің жарғылық капиталына салым болып табылатын мүлікті жалпы жиналыстың келісімінсіз мерзімінен бұрын алуға болмайды.

Егер құрылтай шартында өзгеше көзделмесе, әрбір қатысушы салымның жарғылық капиталың жалпы  сомасына қатынасы қатысушының жарғылық капиталдағы үлесі болып табылады. Мұндай үлес бүтіннің бөлігі түрінде  немесе пайыздармен көрсетілуі мүмкін.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке жаңа құрылтайшыларды қабылдауға немесе серіктестіктен бұрынғы қатысушылардың бірі шығуына байланысты жарғылық капитал мөлшерінің қандай болса да өзгеруі қатысушылардың жарғылық капиталдағы қабылдау немесе шығу негізінде үлестерін тиісінше қайта есептеуге әкеп соғады.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіккке қатысушылар серіктестікті  тіркеген кезге дейінгі жарғылық капиталдың жалпы сомасының кемінде 25 пайызын, бірақ жарғылық капиталдың кемінде ең төменгі мөлшерін, яғни жүз айлық есептік көрсеткіштік мөлшеріне баламалы (эквивалентті) сомада енгізуге міндетті. Жалпы жиналыстың шешімімен белгіленген мерзімде барлық қатысушылар серіктестік жарғылық капиталына салымды толық енгізуге тиіс. Мұндай мерзім серіктестікті тіркеген күннен бастап бір жылдан аспауға тиіс.

Серіктестікке қатысушы үлесті белгіленген мерзімде енгізу жөніндегі міндетін орындамаған  жағдайда серіктестік үлестің қатысушы енгізбеген бөлігін өз капиталы (өзінің таза активтерінің) есебінен төлеуге, не жарғылық капиталды оның енгізген бөлігіне дейін азайтуға тиіс. Өз үлесін мерзімінде енгізбеген қатысушы серіктестікке зиянның орнын толтыруға, сондай-ақ, егер серіктестіктің құрылтай шартында немесе жарғысында өзгеше көзделмесе, серіктестікке Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексіне сәйкес тұрақсыздық айыбын төлеуге міндетті.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын  ұлғайтуға оны толық төлегеннен кейін рұқсат етіледі және ол келесі жолдармен жүргізіледі:

серіктестіктің барлық қатысушылары қосатын қосымша баламалы              (эквивалентті) салымдар;

жарғылық капитал мөлшерін серіктестіктің өз капиталы есебінен,              оның ішінде өзінің резервтік капиталының  есебінен ұлғайту; 

бұған қалған барлық қатысушылар  келіскен жағдайда бір немесе              бірнеше қатысушының қосымша салымдар салуы;

серіктестік құрамына жаңа қатысушылар қабылдау.

Жарғылық капитал жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың біреуі немесе бірнешеуі, не жаңадан  қабылданатын қатысушылардың қосымша  жарна төлеуі арқылы ұлғайтылған кезде мұндай салымның мөлшері серіктестіктің өз капиталына олардың осының алдындағы жарнасының мөлшерін және барлық қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлестерін қайта есептеу қажеттілігі ескеріле отырып белгіленеді.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жалпы жиналысы жарғылық капиталды ұлғайту туралы шешім қабылдаған күннен бастап үш ай ішінде жарғылық капиталдың ұлғайтылғандығы туралы өзін мемлекеттік тіркеуден өткізген органға хабарлауға міндетті. Хабарланған кезге қарай жарғылық капитал ұлғайтылатын соманың кемінде жартысына тең салымдар енгізілуге тиіс.

Егер серіктестік өзін мемлекеттік тіркеуден өткізген органға хабарламаса, жарғылық капитал  ұлғайтылмаған болып танылады.

Жарғылық капитал ұлғайтылмай  қалған жағдайда қатысушының немесе өз салымын салған жауапкершілігі шектеулі серіктестікке кіруге ниет білдірген үшінші жақтың серіктестіктен Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексіне сәйкес не зияндарын өтеп, оның ішінде салым ретінде салынған мүлікті пайдалану мүмкін болмауы салдарынан қолдан жіберіп алынған пайдасын өтеп, салымды қайтаруды және тұрақсыздық айыбын төлеуді талап етуге құқылы.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталын  азайту серіктестіктің барлық қатысушылары салымдарының мөлшерін баламалы (эквивалентті) мөлшерде азайту, не жекелеген қатысушылардың үлестерін толық немесе ішінара өтеу арқылы жарғылық капитал азайтылған кезде қалған қатысушылардың үлестері тиісінше өзгереді.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың жалпы  жиналысы жарғылық капиталды азайту туралы шешім қабылдаған кезден бастап серіктестік бұл шешімі туралы шешім қабылдаған соң туындайтын міндеттемелер бойынша несие (кредит) берушілерге хабарлауға міндетті. Жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысы жарғылық капиталды азайту туралы шешім қабылдаған күннен бастап екі ай мерзім ішінде серіктестік өзінің барлық несие (кредит) берушілеріне жарғылық капиталдың азайтылған туралы жазбаша хабарлама жіберуге, не серіктестік туралы мәліметтер жарияланатын ресми басылымда тиісті хабарландыру беруге міндетті. Серіктестіктің несие берушілері хабарлама алған немесе хабарландыру жарияланған күннен бастап бір ай мерзім ішінде серіктестік қосымша кепілдіктер, не серіктестіктің тиісті міндеттерді мерзімнен бұрын тоқтауын немесе орындауын және зияндардың орнын толтыруын талап етуге құқылы. Талаптар серіктестікке жазбаша нысанда жіберіледі, ал олардың көшірмелері серіктестікті мемлекеттік тіркеуден өткізген органға ұсынылуы мүмкін.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының азайтылуын серіктестікті мемлекеттік тіркеуден өткізген орган серіктестікке талаптар мәлімдеу үшін несие берушілерге ұсынылған мерзім аяқталған соң тіркейді.

Жарғылық капиталдың нақты барын және қозғалысы туралы ақпараттарды жалпы қорытындылау үшін бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарының 5000 «Жарғылық капитал» кіші бөлімінің мынандай пассивтік шоттары арналған: