Алеуметтану тарихы

     Әлеуметтік  карточка мынадай  үлгіде болады:    

Критериялар	Тізімде көрсетілген      топ мүшелерінің нөмірін  көрсету керек.
1      2      3      4

 

     Сұраудың  нәтижелері социоматрицаға енгізіледі.

      1 кесте 

     

Кім таңдайды	Кім таңдайды					Берілген  таңдау
	1	2		3	4	+	-	Барлығы
1 Иванов	*	-		+	+	2	1	3
2 Петров	0	*		0	+	1	0	1
3 Сидоров	+	-		*	+	2	1	3
4 Михайлов	0	0		+	+	1	0	1
5Таңдау  нәтижелерінің саны.	+
	-
6 Барлығы

 

     Өзіндік таңдау қарастырылмайды, сондықтан диагональға  белгі қойылады.

     Социоматрицаның мазмұнын көрсетудің бір тәсілі көп  түрлі социограмма  болып табылады. Бір ғана қарапайым – шеңбер социограмманы көрсетейік. Мұндай жағдайда топ мүшелерінің барлығы симметрия бойынша орналасады.

     Келесі  белгілер нәтижелі болып  табылады:

1.                           А - А топ мүшесінің оң таңдауы;
2.                         А - А топ мүшесінің  теріс таңдауы;              
3. А -------------   В - өзара оң байланыс;
4. А--------------   В - өзара теріс байланыс;

     Социометриялық  анализді жүзеге асыру  үшін социометриялық сызықты қысқарту жолдарын табу керек.

     1 кестеде көрсетілген  социоматрица жеке, оң және теріс байланыстарды көрсеткен кезде жеңіл оқылады (1 сурет) 

     

     

     

     

     

       

     а) Критерийді                          б) Критерий бойынша 

     таңдаған  кезінде оң                     теріс жағын көрсетеді.

     жағын көрсетеді. 

     Жеке бөлінген критерияға жауап беретін бұл социометриялық индекс немесе коэффициент болып табылады. Олардың көп түрі бар, бірақ екі негізгі түрге бөлінеді. Бірінші түрі – бұл персональді социометриялық индекс. Олар жеке әлеуметтік   психологиясына әсер етеді.

     Мысалы, олардың біреуі «әлеуметтік  мәртебе», бұл топ  мүшесінің әрқайсысына  әсер етеді. Олар мынадай  формула бойынша  шығарылады:

     С_i= _i топ мүшесінен алынған дауыс саны (таңдау)/ N-1, N-топ саны.

     Оң  және теріс мәртебе  бір мезгілде есептелінеді, жалпы социометриялық мәртебе индивидінің құрастырушы бөлігі болып табылады.

     С _i ⁺ = i / N-1, топтағы оң таңдауды көрсеткен сандар

     С _i ^- = i / N-1, топтағы теріс таңдауды көрсеткен сандар.

     Екінші  түрі топ индексін сиппатайды.

     Солардың  бірі - өзара  индексі. Ол топтың бірігуін өлшейді. Ең  алдымен формула бойынша өзара оң байланыстардың саны көрінеді.

     G - өзара оң байланыстардың  саны / N (N - 1).

     1 кестеде көрсетілген  G көрсеткіші 6/12 = 0,5 тең.  Бұл топ арасындағы  келісімдіктің ең  жоғарғы көрсеткіші.  
 

     4   Қоғамды жүйе ретінде әлеуметтік талдау 

     Э. Дюркгейм қоғамды  ұжымдық көзқарастарға  негізделген индивидуалдыдан  жоғары рухани шындық ретінде қарастырды. М. Вебер бойынша, қоғам – бұл  әлеуметтік, яғни басқа  адамдарға бағытталған  іс-әрекеттің өнімі. Американдық социолог Т. Парсонс қоғамды байланыстыратын бастауы болып нормалар мен құндылықтар табылатын адамдар арасындағы қарым-қатынастар жүйесі ретінде қарастырды.

     Осылайша, қоғамды әдет–ғұрыптар, салт–дәстүрлер, заңдар күшіне сүйенетін, олардың  барлық негізгі қажеттіліктерін қамтамасыз ететін,  адамдардың үлкен және шағын топтары мен қауымдастықтарының әлеуметтік байланыстардың, қарым-қатынастар мен өзара әрекеттердің тұрақты жүйесі ретінде және оларды ұйымдастырудың әмбебап тәсілі ретінде қарастыруға болады; қоғам өзіне-өзі жеткілікті, өзін-өзі реттейтін және өзін-өзі өндіретін жүйе болып табылады.

     Қоғамды зерттеудегі жүйелік  тәсілдің негізгі  мақсаты - қоғам туралы түрлі ілімдерді  қоғамның жалпы теориясы болатындай етіп біртұтас жүйеге біріктіру. 

     Жүйе  – бұл өзара  байланысқан және біртұтас бірлікті құрайтын белгілі бір түрде ретке келтірілген элементтер жиынтығы.

     Қоғам жүйелі, себебі, оның бүкіл элементтері  өзара байланысты. Бұл өзара байланыстың  мәні қарапайым, бірақ  сонымен қатар  күрделі: адам топтары, әлеуметтік қауымдастықтар, индивидтер жүйеге ене отырып, жаңа күшке ие болады және іс-әрекеттің тиімді тәсілін меңгереді.

     Әлеуметтану ғылым ретінде  өзінің зерттеу пәніне қазіргі жүйелердің жалпы теориясының  негізгі ережелерін енгізеді. Бұл бүтін  жүйе - өзара әрекеті  оны құрайтын бөліктерге, компоненттерге тән емес, жаңа интегративті қасиеттердің қалыптасуына міндетті түрде әкелетін объектілердің жиынтығы деген сөз. Жүйелік қасиет қоғамға қатысты оның міндетті түрде біртұтас болуын білдіреді.

     Қоғамның  жүйелік қасиеттеріне оның салыстырмалы түрде өз бетінше жеке, жалғыз қызмет ете алу қабілетін, жүйені құрайтын элементтерге тән емес жаңа интегративті қасиеттердің бар болуын жатқызуға болады.

     Біртұтастылық – қоғамның жүйелендіруші  қасиеті. Ол қоғамдық өндірісте жатыр: материалдық игіліктерді, идеяларды, адамның өзін өндіру. Бірақ, ең маңыздысы, әлеуметтік жүйенің негізгі элементтері болып адамдар, сондай-ақ, олардың нормалары, байланыстары және қатынастары табылатындығы. Әлеуметтік жүйенің негізінде жүйенің өзін өндіруге бағытталған іс-әрекет жатыр. Әлеуметтік жүйе деп біз қоғамның өзін түсінеміз. Әлеуметтанудың бұл деңгейін «социеталды» (лат. Societas – бұл жағдайда қауымдастық) деп атайды. Онда қоғамның өзі әрқайсысын, алайда, басқа деңгейде (әлеуметтік топ, әлеуметтік институт, тұлға) «әлеуметтік жүйе» деп атауға болатын, шағын жүйелердің жиынтығы ретінде болады.

     Жүйелер не гомогенді, яғни біртекті, белгілі бір қасиеттерге  ие, немесе гетерогенді, яғни, олардың субстраттарында  адамдармен бірге  индивидуалдыдан  жоғары элементтер енетін (мысалы, экоәлеуметтік – географиялық аудан, немесе әлеуметтік – техникалық – қала, агломерация, кәсіпорын, т.б.) әртекті, гетерогенді бола алады.

     Қоғамды тани отырып, социологтар  ондағы біртұтастылықты  көреді, ондағы шағын  жүйелерді өзара  әрекеттесетін элементтер ретінде қарастырады. Сонымен бірге, олар танудың басқа да маңызды ерекшелігін ескеруі керек: шағын жүйелердің әрқайсысы салыстырмалы жекелікке ие болатындықтан, әлеуметтану оны «дифференциацияланған таза» түрде қарастыруы керек.

     Қоғамның негізгі ерекшелігі – ұйымдардың сабақтастығын, реттелуін және басқарылуын қамтамасыз ету.

     Басқару – қоғамды реттеу мен жетілдіру  мақсатымен оған қатысты  ерекше іс-әрекет. Басқару  келесі кезеңдерден  тұрады: ақпаратты  өңдеу және талдау, оны жүйелендіру, талдау және оған диагноз қою, мұның нәтижесінде болжамдар жасалады және мақсаттар анықталады. Содан соң, іс-әрекетті жоспарлау, ұйымдастыру және оны бақылау, мамандарды таңдау мен пайдалану арқылы шешімдерді қалыптастыру және оны нақтылау жүзеге асырылады. Осылайша, басқару жүйесі қалыптасады.

     Қоғамды сипаттаудағы ерекше орынды «әлеуметтік  институттар» алады. Әлеуметтік институттар  – бұл әлеуметтік шындықтың белгілі  бір салаларының  ұйымдастырушылық формалары, кәсіби топтардың  жалпы рөльдері. Осы  арқылы бүкіл жүйенің тұрақтылығы қамтамасыз етіледі.

     Әлеуметтік  институттар –  бұл басқарудың белгілі  бір құралдарына  ие, оларды әлеуметтік функцияларды жүзеге асыру үшін пайдаланатын (мысалы, білім беру институты) мекемелердегі тұлғалар жиынтығы.

     Әлеуметтік  институтты біздің түсінуімізге батыс социологтарының анықтамалары қайшы келмейді. Әлеуметтік институттың социологиялық сипаттамасы американдық А. және Дж. Теодорсондардың «Қазіргі социологиялық сөздігінде» берілген. Онда ол маңызды әлеуметтік қажеттіліктер мен функцияларды қамтамасыз ету үшін қалыптастырылған және қызмет ететін әлеуметтік рөльдер мен нормалардың өзара байланысты жүйесі ретінде қарастырылады.

     Әлеуметтану бойынша ағылшын  сөздігінде «институт» термині әлеуметтік нормалар арқылы тұрақты  қайталанатын және санкцияланатын әлеуметтік тәжірибені бейнелеу үшін пайдаланатындығы аталып өтілген. Ол әлеуметтік құрылымда маңызды орынға ие болады.

     Авторлар  негізінен 5 маңызды  институционалды  кешенді бөледі:

      1) құндылықтар мен  қызметтерді өндіру  және бөлуге бағытталған экономикалық институттар;

      2) олардың пайдалануын  реттейтін және  билікпен байланысты  саяси инстиуттар;

      3) позициялар мен ресурстардың бөлінуін қамтамасыз ететін стратификациялық институттар;

      4) неке, отбасы мен жастардың әлеуметтенуіне байланысты туыстық институттары;

      5) діни,  ғылыми және  шығармашылық іс-әрекетке  байланысты мәдени  институттар.

     Әлеуметтік  институттардың әртүрлісіне  қарамастан, олар ортақ  типологиялық сипаттарға және ең алдымен іс-әрекетінің мақсатына ие. Мақсатты әлеуметтік институттар атқаратын функциялар анықтайды. Институттар монофункционалды (яғни 1 функция атқаратын) және полифункционалды (яғни бірқатар негізгі және негізгі емес) болуы мүмкін. Институттың қоғамдық ортамен өзара қарым-қатынасының негізі болып оның негізгі функциясының – нақты әлеуметтік қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін барлық жағдай туғызуды жүзеге асыру табылады.

     Әлеуметтану үшін ғылым ретінде  әлеуметтік қажеттіліктер  институттың іс-әрекетінде бейнеленбейтін, яғни институт қоғамдық қажеттіліктерге  сәйкес келмейтін жағдайды талдау маңызды.

     Әлеуметтану пайда болатын  қарама-қайшылықтың  бастауларын, көріну формаларын және оларды шешу жолдарын табады.