Отбасы татулығы бағдарламасы

• Басқа факторлар
• Бөлме жағдайы
• Бөлме жайлы болуы тиіс
• Қолайлы құралдар

Кемтар адамдармен, балалармен қарым-қатынаста болған жағдайда өзіңізге керекті материалдардың, ойыншықтардың, кітаптардың бар екендігіне көзіңізді жеткізуіңіз қажет, ол сізге нәтижелі қатынасқа жетуіңізге жәрдемін тигізеді.

Клиенттің бейвербалді  жауап қайтаруы оның сізге деген  қатынасының қандай дәрежеде екендігін айқындайды. Мысалы, көзқарасы, әрдайым күлімсіреуі немесе кейпін ауыстыра беруі қатынастың, әңгіменің, қарым-қатынас мақсатының немесе құрылымның оған жайсыз болып тұрғанын білдіреді.

 

5.3. Вербалды  қатынас. Тойтару әдістері

 

Вербалды қатынас  дегеніміз ауызша немесе тіл арқылы  сөйлеу қатынасы.

Вербалды қатынастың негізгі дағдысы тойтару немесе рефлексия болып табылады. Бейнелеу дегеніміз, клиенттің айтқандарына жауап қайтару, яғни айтқанда клиенттің  сізге айтқандарын айрықша кілтті  сөздерді қолданып өзіне қайталап айту. Клиенттің айтқанын қайталау, оның әңгімені ары қарай жалғастыруына ықпал етеді.

Бейнелеу клиентке біздің оның сезімдері мен уайымын  түсінуімізді білдіреді.

Бейнелеу клиенттің  қолданған сөздері мен сөйлемдерін  қайталауымызда белгіленеді. Осы кезде біз әңгімені толығырақ естуге ықпалымызды білдіреміз.

Бейнелеу қайталап айту түрінде болуы мүмкін: басқа  сөздерді қолданып, клиенттің айтқанын қайталау. Бұны ұқыпты түрде жасаған  жөн: клиенттің айтқанын басқа сөздерді қолданып қайталау, бірақ айтылғанның мағынасы жоғалмауы керек. Бұл жағдайда клиенттің айтқанын ғана емес, оның дауыс ырғағын, бет әлпетінің түрін және дене қимылын қайталауымыз қажет.

Бейнелеудің екі  түрі бар: сезімдік және деректі бейнелеу

Деректі бейнелеу

Дерек бейнелеу сіздің ынтаңызбен және ықыласыңызбен тыңдап отырғаныңызды көрсетеді. Рефлексияның бұл түрі сізге клиентті дұрыс түсініп-түсінбегеніңізге  сендіреді. Деректі рефлексиясы – бұл клиенттің айтқандарын қайталау.

 

Сезімдік бейнелеу

Бұл жағдайда факттылық  мазмұны емес сезімдік жағын айқындауға мүмкіндік беру қажет.

Мысалы:

«кеше менің  жігітім келгенде мен қатты қорықтым» - мағынасы,

келесі түрге  келеді:

«кеше сіздің жігітіңіз  үйіңізге келгенде, сіз қатты қорқыныш сезімінде  едіңіз».

бейнелеу маңызды, өйткені ол:

1. Сіздің тыңдап отырғаныңызды көрсетеді.
2. Сізді тыңдауға мәжбүр етеді.
3. Егер сіз дұрыс түсінбеген болсаңыз, клиент сізді түзетуіне мүмкіндік береді.
4. Клиенттің әңгімені жалғастыруына мүмкіндік береді.
5. Клиенттің тақырып таңдауына мүмкіндік береді.

 

8.2.4.Отбасылық  кеңес беруде қолданылатын  сұрақтың түрлері

Әңгіме жүру барысында клиентке сұрақтар қойғаныңыз дұрыс, бірақ сұрақ қою кезінде  сақтық көрсету қажет. Сұрақтар бейнелеуге қарағанда жабысыңқы болып келеді. Сондықтан клиенттің өзін тергеу кезіндегі сотталушы ретінде сезінбеуі үшін сұрақ қоя білу қажет. Ашық сұрақтар: бұл сұрақтарды жауаптар ортасының кеңдігі деп түсінуге болады. Мұндай сұрақтар «Не?», «Болады ма?», «Сіз жасай аласыз ба?» немесе «Қалай?» деген сұраулы сөздерден басталады. Сондықтан «Кешкі уақытыңызды қалай өткізесіз?» немесе «Өзіңіздің отбасыңыз жайында айтып бере аласыз ба?» деген сұрақтар ашық сұрақтарының жақсы мысалы бола алады.

Жабық сұрақтар «иә», «жоқ» немесе сан жауаптар түсінігі.

Әдетте мұндай сұрақтарға жауап бір сөзден құралады, ары қарай үзіліс болады, өйткені клиент келесі сұрақты күтеді. Мұндай сұрақтар «Ал сіз...?», «Сіз ... жасадыңыз ба?», «Қанша?» деген сұраулардан басталады. Мысалы: «Сіз өзіңіздің сүйіктіңізге не болғанын айтқан ба едіңіз?» немесе «Қанша бауырларыңыз бар?». Сұрақтардың мұндай түрлері барлық уақытта клиентке көмегін тигізбейді.

Сұрақтардың ашық түрін қолдану клиенттің әңгіменің  жүру бағытын бақылауына жол береді. Әңгімелесу кезінде ашық сұрақтарды көбірек қоюдың маңызы зор, ал жабық  сұрақтардың санын азайту керек.

 

8.5.5. Белсенді тыңдау техникалары

 

Маман отбасымен  жұмыс қатынасын нәтижелі құру үшін, белсенді тыңдау техникасын меңгеруі тиіс. Оларға:

• үнсіз тыңдау – күту, әңгімелесушіге қарай еңкею кейіпі, бет әлпетінің қолдау түрі, ары қарай тыңдауға дайын екендігін білдіретін бас изеу.
• нақтылау - әңгімелесушіні түсіну үшін, әңгімелесушіден айтқандарының ішінен кейбір кезеңдерін толықтыруын өтіну (мысалы, клиент: «Соңғы кездері өзімді жаман сезініп жүрмін» дегенде. «Біраз түсіндіріп өтсеңіз, «өзімді жаман сезініп жүрмін» дегеніңіз нені білдіреді?»).
• қайталап айту - әңгімелесушінің айтқандарын өз сөзімен мазмұндап беру, әңгіме басында толығырақ, ары қарай – тыңдаушыға маңызды болып көрінген мән-жайларды сақтап бөлу.
• әңгімелесушінің ойын ары қарай дамыта білу - әңгімелесушінің айтқанының жанама баламасын айту.

Егер психотерапевт  осы айтылған теориялық бағыттар мен диагностика аспектілері  жайлы жақсы білетін болса, онда қажетті өзгерістерге қол жеткізу  үшін бағалаудың бір деңгейінен екінші деңгейіне жеңіл ауыса алады. Кейде психотерапевт отбасымен тұтастай жұмыс істей алмайтындай болса, жекелік жұмысқа көңіл аударуға тура келеді.Осы деңгейлердің әрқайсысымен жұмыс істегенде психотерапевт нақты бір түсініктерге сүйене отырып, қызмет атқаруы қажет.

 

 

 

 

 

 

 

I.1. Баланы  тексеруге  және    мәлімет жинауға  арналған  карта.

 

Толтырылу мерзімі___________________________________

Ата тегі________________________ Аты____________________

 

Мектеп________________________ сынып______________________

Бала-бақша_____________________ топ _________________________

Жасы (айы, күні)_______________жынысы_____________________

 

Кіммен бірге  тұрады.....
Ата-анасымен	Апа-атасымен	Интернатта

 

Аға/ қарындасы  қанша_________________________________________

 

                               (аты-жөні, жасы)

 

Ата-ана толтырады  Мекен жайы_________________________________________________________ Анасының аты-жөні___________________________________________________ Телефон___________________мобилді  түрі   __________________________  Қандай кәсіпті  атқарады____________________________________________ жұмыс уақыты басталуы, аяқталуы______________________________________ Әкесінің аты-жөні ___________________________________________________ Телефон___________________мобилді  түрі   __________________________  Қандай кәсіпті атқарады____________________________________________ жұмыс уақыты басталуы, аяқталуы______________________________________

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша№1-б

Мәлімет көрсеткіштері Жүктілікке  байланысты сұрақтар, туу және туудан кейінгі кезең Анасының бала туылған кездегі жас шамасы______________________________ Кім болып қызмет атқарған_____________________________________________ Әкесінің бала туылған кездегі жас шамасы________________________________ Қандай кәсіппен айналысқан____________________________________________ Жүктілік кезең  қалай өтті?______________________________________________ Жүкті болу жоспарлауда  бар ма еді?______________________________________ Бұған дейін  жүкті болған ба едіңіз?________Аборт  жасатыппа едіңіз?_____ Алдын-ала мерзімнен  ерте босану болыппа еді?___________________________ Жүкті кезінде  ана жұмыс істеді ме?_________      қай айға дейін?_______ Жүктілік кезде  ауру,__________________________________________________ оның асқынуы  болып па еді?  _________ Болса қандай?_____________________ Жүктілік кезеңде  психикалық қысым, стресс алып па едіңіз?________________ Ата-ананың  қан тобында көтере алмау жоқ  па?___________________________ Мерзімді босануға  10күн қалғанда және10 күн өткеннен кейін_______________ Босану  процесі  қалай өтті?( ұзақ уақыт, вакум, щипцы)_____________________ Басану кезінде  әкесі қасында болды ма?_________________________________ Қанша уақытқа ( жасқа) дейін баланы емізді?______________________________ Алғашқы жылы бала ауырды ма? ___________Қандай  түрімен?______________ Ауруханада  босанды ма?  _________ Қашан?  Қайда ?_______________________  Алғашқы  жылында тамақтануында, іш құрылысында   бұзылыс байқалды ма? ____________________________________________________________________ Балаға қарау  үшін анасы үйде қанша отырды?____________________________ Бала босанғаннан  кейін анасы өзін қалай сезінді, ауырған жоқ па?____________ Бір аптадан  аса баладан бөлек кету қашан  болды?__________________________ Алғашқы жылы анаға  кім көмекші болды?________________________________ Әкесінің алғашқы  жылғы көмегі?_______________________________________ Алғашқы уақыты? ____________ Соңы? __________Горшокқа отыруы _______ Алғаш туылған  кездегі бала салмағы? ________________ Бойы______________ Қай айдан бастап отырды? _________  Жүрді   _________  сөйледі___________

 

Алғашқы қыңырлық нышаны қалай көрінді?______________________________ Ата-ана бөлмесінде қанша жасқа дейін бірге ұйықтады?____________________ Аурудың созылуы (қай жастан басталды)?______________________________ Қызылша   _______ ангина _____________қарсы егудің күрделенуі___________   _____________________________________________________________________ Тұрмыс жағдайы______________________________________________________ Үйіңізде қанша бөлме бар?_____________________________________________ Балада жеке бөлме бар ма?______________________________________________ Баламен бірге  тағы кім ұйықтайды?______________________________________ әпкелі-інілі  қатынасы қандай?___________________________________________ бала-бақшаға  барды ма? _________    Қай жастан?_________________________ Бала-бақшаға  байланысты мәселе туындады  ма?__________________________ Балаға шағым  жасалды ма?_____________________________________________ Ата-анадан баланың бөлінуі (дем алу, ауырып қалғанда, туыстарына кеткенде) Қай жаста? ________Қанша  уақытқа_______ бала кіммен болды? ____________                      балада қалу туралы қорқыныш бар ма ?___________________________________ Баланың алғашқы  жылында отбасында қақтығыс болды ма?_________________ Егер «иә»десеңіз, онда қандай ( ұрыс-керіс, жанжал, ажырасу)?______________ Бала екі  жасқа келгенде отбасында  қақтығыс болды ма?____________________  Бала үш  жасқа келгенде отбасында   қақтығыс болды ма?____________________ Бала төрт жасқа  келгенде отбасында  қақтығыс болды  ма?___________________  Бала бес  жасқа келгенде отбасында   қақтығыс болды ма?___________________ Бала мектепке барар да отбасында  қақтығыс болды  ма?_____________________ Бала бастауыш сыныпта қуып жүргенде отбасында  қақтығыс болды ма?______ Қазір отбасында  қақатығыс бар ма?______________________________________ Әкесі бала тәрбиесі мен күтіміне қатысады ма?____________________________  Баланы өз  төсектеріңізге жиі алып жатасыздар  ма__________________________ Бала апа-атасына, туыстарында тәрбиелене ме?____________________________ Бала қатты  ауру мен өлім жағдайында болды ма?___________________________ Бала көлік  апатында болды ма?__________________________________________ Бала мектепке барғанда мәселе туындап па еді?  ___________________________

 

 

 

 

 

 

 

 

Шағымдану және симптоматикалық бақылау: Ата-ана жағынан  шағым жасалуы_______________________________________         _____________________________________________________________________ Мұғалімдерден  шағымның түсуі________________________________________         _____________________________________________________________________ Баладан шағымның түсуі_______________________________________________   _____________________________________________________________________ Бақыланған  симптомдар________________________________________________     _____________________________________________________________________

 

Мәлімет және өмір тарихының ерекшелігі_____________________________

 

Психикалық  дамуы

Мінез-құлық ерекшелігі Эмоционалды дамуы Жеке бас  дамуы  Интеллектуалды  дамуы Естің дамуы Зейіннің дамуы Психопатологиялық ерекшелігі  Бастапқы  диагноз   Психоперапияның божамы және мақсаттылығы Терапия жоспары Ата-анаға ұсыныс Мұғалімдерге  ұсыныс

Психотерапияның өтілуі

Сеанс№	күні	Мотив	Ерекшелігі
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

 

Қорытынды_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

 Мерзімі__________________    қол қою_____________________________

 

1.3. Басса-Дарки сұрақнамасы

 

Отбасындағы зорлықтың боуы  агрессиялық мінез-құлықтың пайда болуына әкеліп соғады. Төменде Басса-Даркидің сұрақнамасы ұсынылған, оның негізгі мақсаты - тұлғалық агрессия деңгейін бағалау(12).

  Жеке тұлғаның   агрессияның жоғарғы деңгейі отбасы іс-әрекетіне әсер етіп отбасындағылардың бір-бірімен қақтығыстың және бәсеклестіктің көрінуіне әсер етеді.

Зерттелушіге  Басса-Даркидің сұрақнамасы, жауап парағы ұснылады.

Нұсқау: Сізге берілген 40 сұраққа «иә» немесе «жоқ» деп жауап беру керек.