Отаншылдық тәрбиенің негізгі ұғымдары

                            М.Мәметова, М.Ғабдуллин, Б.Момышұлы  т.б.)

6. Қазақтың үш биін ата.        (Әйтеке би, Төле би, Қазыбек би)
7. Шоқанның рас аты қалай? (Мұхаммед-Қанапия)

     8. Аты аңызға  айналған ақын, жырау, сәуегей адам. (Қорқыт ата)

     9. 1846 жылы  туып, 1945 жылы қайтыс болған ақын. (Ж.Жабайұлы)

10.Ана тілі, Отан туралы  өлең айту.

 

3 топқа:

1.ҚР Елбасы Н.Назарбаев  президент болып қай жылы    сайланды?(1991ж)

2.Елтаңбаның авторларын  ата.   (Ш.Уәлиханов, Ж.Мәлібеков)

3.Білім күні қашан  тойланады?  (1-қыркүйек)

 

4.Қазақстан батыста  қандай елмен шектеседі?(Каспий  теңізі  

                                                             арқылы Әзірбайжан елімен)

  

     5.Желтоқсан  жұлдыздарын ата.  (Қ.Рысқұлбеков, Л.Асанова,

                                                          С.Мұхамеджанова, Е.Сыпатаев т.б.)

6.Үш жүздің басын  біріктірген хан.  (Абылай хан)

7.Қабанбайдың шын есімі  кім?  (Ерасыл)

8.Қазақстанның ежелгі  ғалымын ата. (Әл-Фараби)

9.Араб әрпі негізінде балаларға тұңғыш Әліппе жазған кім?

                                                              (А.Байтұрсынов)

10.Отан, ана тілі туралы  өлең айту.

 

           2 кезең: «Сөз көркі-мақал» мақалдарды  жалғастыру.

1 топқа:

1. Отан- ...            (отбасыдан басталады).
2. Туған жердей жер болмас,...        (Туған елдей ел болмас)
3. Ердің көркі-ерімен...      (Отан көркі-жерімен)

4.Ел іші...         (алтын бесік)

5.Жері байдың ...        (елі бай)

6.Батыр туса-ел ырысы, ...    (Жаңбыр жауса-жер ырысы)

7.Өжет адам...        ( өлімді жеңеді)

8.Ат басына күн  туса ауыздықпен су ішер,...(Ер  басына күн туса

                                                                              Етігімен су кешер)

2топқа:

1.Отан үшін отқа  түс-күймейсің,...     (Арың үшін алыссаң-өлмейсің)

2.Пәлен жерде пайда  бар...             (Өз жеріңдей қайда бар)

3.Туған жердің жері  де көрікті ...          (елі де сүйікті)

4.Диқаншы жерін мақтайды...   (Балықшы көлін мақтайды)

5.Жүк ауырын нар  көтерер...       ( Ел ауырын  ер көтерер)

6.Еліңді сүйсең- ...    (ерлік істейсің)

7.Жақсы болсаң-...          (жақын көп)

8.Атау ала болса-ауыздағы  кетер,... (Төртеу түгел болса-төбедегі  кетер)

 

 

3 топқа:

1.Отансыз адам-...      (ормансыз бұлбұл)

2.Ел күйінгенде-күйінген  батыр,...         (ел сүйінгенде-сүйінген батыр)

3.Елінен безген-ер  оңбас,...         (көлінен  безген қаз оңбас)

4.Жақсының аты өлмейді,...(ғалымның  хаты өлмейді)

5.Ер жігіт ел үшін  туады,...      (ел үшін  өледі)

     6.Батырға  оқ дарымайды,...    (батылға  жау жоламайды)

7.Ердің ісі-келі...    (Ездің ісі-керіс)

8.Іргесі берік елді  жау ала алмас...   (Аузы бір  елді дау ала алмас)

 

“Талапты бала-талпынған  құстай” .Шығармалар бойынша сұрақтар.

 

1 топқа:

«Анау қалың ерінді, торсық шеке кімнің ұлы екен?Өзі де өзгеше маңғаз екен, ойынға да араласпайды.Алысқа көз тігеді, көкірегіне үміт сәулесі бар.»  Кімге берілген сипаттама? Қай мәтіннен?

(М.Әуезовке. «Қоңыр қозы»).

2 топқа:

«Туған ел!Бұл кішкентай  үйіңнің табалдырығынан басталады.Содан  шетсіз, шексіз қияға өрлеп кете барады.» Үзінді қайдан алынған?

( С.Мәуленов «Мен елімді  сүйемін»).

      3 топқа:

«Бүгіннен бастап, сен  де менің шәкіртімсің!-дейді.Сөйтіп төрт жасар бала мектеп есігін ашады.»  Мәтіннің аты, кім туралы?

( «Ауылға келген мұғалім», М.Жұмабаев туралы)

 

1топқа:                                                                                                                  «Абылай хан Қалдан Серенге елші жібергенде «жөні түзу сөз білерлік» деп Қарашаш ханым оның алдына кімдерді таңдап әкелді?»

( Қаз дауысты Қазыбек, Тайкелтір би, Балта керей Тұрсынбай, Шақшақ Жәнібек).

 

  2 топқа:                                                                                                                 Бұқар жырау Қабанбай батырдың  сипатын қалай жырлады? Жатқа  айту.

 

       3 топқа:

Қ.Рысқұлбековтың шығарған өлеңдерін жатқа айту.

 

 

 

1топқа: Ұлытау өңірінде  Қоңырбай батырдың отбасында  дүниеге келген.Он екі жасында  әкесіз қалған.Шешесі Қойсана-Абылай  ханның сенімді серігі, атақты  қазақ батыры Байқозының қызы.Әңгіме  кім туралы?  (Ағыбай батыр).

 

2 топқа: Бұл әңгімеде  қайғылы қара заманда қазақ  халқының азаттығы үшін, жас ұрпақтың  бақыты үшін қан кешіп майданда  өлген халық батыры және оның  жан серігі бір ақынның ерлігі 

суреттеледі.

(Исатай мен Махамбет).

 

3 топқа: -Әй, жігіттер,-деді ол,-қазақ қазақ болғалы талай-талайқамаудан өткен.Талай шабуыл-жортуылдарды басынан кешірген.

Халық өз ойлаған мақсатына  да жеткен.Халық басына күн туғанда,қалың  қауымды бастайтын ері болмаса  ел не болмақ?

Бұл кімнің сөзі? (Б.Момышұлы).

 

4 кезең: «Ойнайық та,ойлайық».

1.Ребустар шешу.

2.   «Есте сақта»  қағазда жазылған сөздердің есте  қалғанын жазу.

Қорытынды: Қазыларға  сөз беру.

     Марапаттау.

2.5 Оқушыларға патриоттық тәрбие берудегi эксперименттiк жұмыс  
нәтижелерi

   Тұлғаның патриоттық құндылығын қалыптастырудың теориялық-тұжырымдамалық негіздері қолданылуы қажет. Әлемдік түсінікте де “ұлттық идея“ десе мемлекеттік идея  деп біледі.  Біз бұдан былай осы түсінікті бойымызға сіңіруіміз қажет“ - дей келе,  ұлттық идея тек іргетасы мықты мемлекеттерде практикалық тұрғыда іске асуға мүмкіндігі болады деп атап көрсетеді.

Философ-ғалым Д.Кiшiбеков негiзгi идеологиялық ұстаным  “бүгiнгi идея – елiмiздiң бүтiндiгiн, тыныштығын, тәуелсiздiгiн сақтап, оның экономикасы  мен мәдениетiн дамыту, iлгерi тұрған елдермен теңдес болу”,-деп тұжырымдайды.

Қоғамның әлеуметтік даму жағдайына  байланысты Қазақстандық идея тұрғысынан  қоғамда патриоттық құндылықты қалыптастыру факторлары:    мемлекетіміздің  тәуелсіздігі мен егемендігін сақтау,  еліміз бен жерімізді ұрпақтан –ұрпаққа аманаттап отыру; ұлттың ұлт болып қалыптасуының негізгі белгісі ұлттық тіл, яғни, қазақ  тілін ұлтаралық тілдер мәртебесіне жеткізу; мемлекеттік тіл ретінде дамып, қалыптасуын жетілдіру әр азаматтың міндеті болып табылуы қажет; мемлекеттік тіл, ресми  және республикада тұратын басқа халықтардың тіліне деген құрмет; ұлтттық тарихи және мәдени мұраларға деген сүйіспеншілік пен құрмет; ұлттық экономикалық даму процесіне өз үлесін қосу; табиғатты қорғау және экологиялық мәдениетті қалыптастыру; әлемдік техникалық прогрестің алдыңғы қатарынан көріну, Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясына сәйкес кәсіби мамандар қалыптастыруға жағдай жасау, т.б. қамтылады.

Патриотизмнiң қалыптасуының тарихи алғышарттарына ғылыми талдау жасау барысында оқушыларға патриоттық тәрбие берудің  әдiснамалық негiзiн тұлғалық, іс-әрекеттік, әлеуметтік, аксиологиялық, мәдениеттану, өркениеттiк, жүйелiлiк тұғырларын саралай отырып, бүгінгі оқушы-жастарды тәрбиелеудің тұжырымдамасы теориялық тұрғыда негізделді (Кесте 1).

Оқушыларға патриоттық тәрбие беру мәселесін зерттеуге  қажетті әдіснамалық тұғырлар

 

Әдіснамалық тұғырлар	Тұлғаның  бойындағы  патриоттық құндылықтарды қалыптастыру жүйесі
Аксиологиялық (В.И.Загвязинский, Г.Қ.Нұрғалиева, т.б.)	Жалпыадамзаттық құндылықтар. Ұлттық құндылықтар. “Адам-Қоғам-Табиғат“ жүйесіндегі құндылықтар. Жаңа әлеуметтік қауымдастықты түсіну және қабылдау. Тұлға – қоғамда және қоғамдық дамудағы негізгі құндылық.
Мәдениеттану  (М.Н.Скаткин, И.Я.Лернер, В.В.Краевский, А.Сейдімбек, Ж.Наурызбай, т.б.)	Тұлғаны жалпыадамзаттық  мәдениетті меңгеруге бейімдеу. Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан  ұлттық мәдениеттің жиынтығының  тұлға бойында көрініс беруі. Мәдениет аясында  жеке тұлғаның өзін-өзі  іске асыруы.
Өркениеттiк (Г.Б.Корнетов, т.б)	Жалпыадамзаттық мәдениет пен  құндылықтарды тұлға бойына менгертуге  ықпал ету.  Ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды  кіріктіру арқылы жалпыадамзаттық  патриоттық құндылықтар жүйесін  қалыптастыруға бейімдеу.
Жүйелілік (С.А.Смирнов, Г.А.Уманов, Т.С.Сабыров,т.б.)	Ақиқатты жүйелілік  тұрғыдан қабылдау. Ұлттық, қазақ, қазақстандық, жалпыадамзаттық патриоттық құндылықтар  жүйесі тұрғысынан іске асыруға бағыттау.
Тұлғалық (Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, А.А.Бейсенбаева, Ж.И.Намазбаева, т.б.)	Тұлғаны құндылық ретінде  қабылдау. Тұлғаның субъектілік  тәжірибесінің ерекшілігі (даралығы). Тұлғаның әлеуеті мен  мәндік күшін ашуға бағыттау. Тұлғаның қатынастар жүйесі мен  бағдарының өзара әрекеттесуі.
Іс-әрекеттік (С.А.Смирнов, Ж.А.Қараев, т.б.)	Объектінің біртұтастығын  және оның тетіктерін  ашуға бағыттау. Алдына мақсат қоя білу, іс-әрекетін жоспарлау, бақылау, баға беру.
Әлеуметтік (А.М.Новиков, А.В.Мудрик, В.А.Сластенин, З.У.Кенесарина, т.б.)	Тұлға тәрбиесі - әлеуметтендіру үрдісі. Тұлғаның дамуына ықпал ететін әлеуметтік орта мен тәрбиелік кеңістікті орнықтыру. Әлеуметтік қарым-қатынас негізінде тұлғаның патриоттық құндылығын қалыптастыруға бағыттау.

(Кесте 1).

   Жоғарыда көрсетілген әдіснамалық тұғырлардың өзара ықпалдасуы тұлғаның бойындағы патриотизмдi қалыптастыратын микрофакторлар (отбасы, ағайын-тұма, жолдас, әртүрлi қоғамдық ұйымдар,т.б.); мезофакторлар (ауыл, қала, аймақ, облыс, т.б.); макрофакторлар  (мемлекет, әлеуметтік  орта, қоғам, ел, т.б.), мегафакторлар (әлемдiк кеңiстiк) өзара кiрiктiру арқылы жағдай тудыра отырып патриот-тұлғаны қалыптастыруға  болады.                                                                                      

    Ғылыми еңбектердегі «патриотизм», «Қазақстандық патриотизм»  ұғымдарына теориялық талдау жасай келе,  «Қазақстандық патриотизм - Қазақстанды мекендейтiн барлық ұлт пен ұлыстардың, халықтардың Қазақстан мемлекетi әлемдiк биiктен  көрiну жолында бiлiм, мәдениет, экономика, әлеуметтік тұрғыда дамуына жағдай жасай отырып, елiмiздегi бейбiтшiлiкті, бiрлiк пен тәуелсiздiктi сақтау үшiн барлық күш - жiгерiн жұмсау»,- деп тұжырым жасадық.  Ал Қазақстандық патриотизмдi іске асыру  көп ұлтты Қазақстанда бiрлiк пен елдiктi сақтай отырып, демократияландырылған, әлемдiк өркениеттен орын алу   идеологиясына негiзделген  стратегиялық бағыт-бағдар болып табылады.

Бүгiнгi жаһандану үрдiсiнде, патриотизм ұғымы халықтар мен ұлттардың өз Отанына, мемлекетiне деген сүйiспеншiлiгiмен қатар, әлемдiк дамудың тыныштығы мен бейбiтшiлiгiн сақтау үшiн барлық  күш жiгерiн жұмсау,  яғни жалпыадамзаттық патриотизм тұрғысынан қарастырылады.

     Патриотизмнiң мазмұнын анықтау үшiн ұлттық құндылықтарды бүкiладамзаттық құндылықтармен ұштастыру негiзгi көкейкестi мәселе болып табылады. Патриотизмді  бүгiнгi күн тұрғысынан алатын болсақ, патриотизм мәселесiн ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара сабақтастыра, кiрiктiре отырып, философияның негiзгi категориялары әлемдiк жалпы (жалпыадамзаттық патриотизм), жалпы (Қазақстандық патриотизм), айрықша (ұлттық патриотизм), бiрегей (қазақ патриотизмі) тұрғыда қарастыруды қажет етедi.

      Қоғамның жаңа әлеуметтiк даму жағдайында мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие беру барысында стратегиялық және тактикалық жағдайларды iске асыруда алдымызға қойған  негiзгi талаптарды шешу көзделді:

• патриоттық тәрбие беру үрдiсiнде   ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарды өзара байланыстыра отырып, тұлғаның бойындағы  патриоттық құндылықтарды қалыптастыру;
• жүйелi-ұйымдастыру - мектеп, отбасы  және  әлеуметтiк ортаны  өзара сабақтастыра отырып, мақсатты түрде оқушыларға патриоттық тәрбие берудi ұйымдастыру;
• оқушылардың жас және дара ерекшелiктерiн ескере отырып,  патриоттық тәрбие берудiң  мазмұнын, формалары мен әдiстерiн нақты   пайдалана бiлу;
• аймақтық ерекшелiктердi ескеру,  туған елге, жерге, ауылға, қалаға, т.б.  сүйiспеншiлiгi арқылы, ұлттық және Қазақстандық, жалпыадамзаттық патриотизмдi қалыптастыру;
• кешендi ықпал ету арқылы  ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан патриоттық, әлеуметтiк  құндылықтарды, тәжiрибелердi  жүйелi түрде пайдалану.