Этнопедагогика пәні дәрістері

1-ТАРАУ.

ЭТНОСТАР МӘДЕНИЕТIН ЗЕРТТЕУДIҢ ҒЫЛЫМИ-МЕТОДОЛОГИЯЛЫЌ НЕГIЗДЕРI

1.1. Этнопедагогика пәнiнiң мiндетi мен маќсаты  

Жоспар: 

1. Этнопедагогикамен байланысты  пән атауы. Олардың бiр-бiрiнен айырмашылығы.

2. Халыќтыќ тәрбиенің негіздері.

3. Этностар мәдениетiн зерттейтiн ќоғамдыќ ғылымдар және олардың өзара байланысы 

Ќазаќстанның егемендi ел болуымен байланысты оќу-ағарту iсiнде оның басшылыќќа алатын негiзгi идеялыќ бағыты елбасы Н.Ә.Назарбаевтың “Ќазаќстан – 2030” бағдарламасында көрсетiлгендей… ќазаќстандыќ патриотизмге негiзделуi керек”. Ал Ќазаќстандыќ патриотизм мемлекеттiң территориялыќ тұтастығын, салт-дәстүрдiң, ұлттыќ мәдениеттiң саќталуын, Ќазаќстанда тiршiлiк етушi ұлттардың бiрлiгiн ќамтамасыз етудi, олардың өзара саяси-экономикалыќ және мәдени байланысын күшейтудi, осы байланыстың пәрмендi насихатшысы мемлекеттiк ќазаќ тiлi мен халыќаралыќ ќатынас тiлi – орыс тiлiнiң жетiлiп көркеюiне баса назар аударуды көздеу болмаќ. Бұл бағдарламада келер ұрпаќтың денсаулығын саќтау үшiн ќамќорлыќ жасау, оларға ќажеттi бiлiм беру және дүниетану көзќарасын ќалыптастыру, бүгiнгi нарыќтыќ ќатынас жағдайында өздерiнiң ата-бабаларының дәстүрiн саќтай отырып еңбек етуге әзiр болуын ќамтамасыз ету көзделедi. Келер ұрпаќтың бейбiт отанда өмiр сүрiп, шапшаң ќарќынмен дамып, жан-жаќты жетiлуi, Отанының адал патриоты болуы тиiс.

Сондай-аќ Ќазаќстан үкiметi ќабылдаған “Бiлiм туралы” заңының “Бiлiм жүйесi” деп аталатын екiншi бөлiмiнде “Бiлiм беру жүйесiнiң (пәннiң) мiндеттерi; Ќазаќстан республикасына шын берiлген, адал патриот азамат даярлау… Олар мемлекеттiк белгiлердiң мәнi мен маңызын терең түсiнген, халыќтыќ дәстүрлердi ќастерлейтiн… Халыќтар достығының негiзiнде тәрбиеленген, халыќ, отан, отбасы алдындағы жеке бастың мiндеттерi мен ќұќыќтарын терең сезiнген… Ќазаќстанда тiршiлiк етушi халыќтардың негiзiн ќалаушы – ќазаќ халќы мен басќа халыќтардың тiлiн, тарихын, салт-дәстүрлерiн ќадiр тұтып, оны игеруге кепiлдi азамат болуы керек” делiнген.

Осы мiндеттердi ойдағыдай орындап шыға алатын азаматтарды тәрбиелеушi келешек ұстаздар ќауымы – бүгiнгi педколледждер мен пединституттарда, университеттерде оќып бiлiм алып жатќан студент-жастар болмаќ.

Ал студент-жастарға халыќ педагогикасының ќыры мен сырын, ғылыми негiздерi мен тәлiмдiк мәнiн ғылыми педагогикалыќ тұрғыда игерудiң теориясы мен әдiстемесiн меңгерту мәселесiмен этнопедагогика пәнi айналысады.

Этнопедагогиканың зерттеу обьектiсi – халыќ педагогикасы. Халыќ педагогикасы халыќтардың ғасырлар бойы ұрпаќ тәрбиелеу тәсiлдерiне негiзделген бай тәжiрибесiнiң эмприкалыќ жиынтығы.

Этнопедагогика пәнiнiң маќсаты – халыќтыќ салт-дәстүрдi, ұлттыќ өнердi дәрiптейтiн, ана тiлi мен дiнiн ќастерлейтiн, отанын, елiн, жерiн сүйетiн жан-жаќты жетiлген, саналы, намысќой азамат тәрбиелеу.

Бұл пәннiң көздейтiн маќсаты –  халыќтыќ тәрбие түрлерiн студент жастардың бойына сiңiрiп, бiлiм, бiлiк дағдыларын дамыту, сөйтiп дене еңбегiне де, ой еңбегiне де ќабiлеттi, нарыќтыќ-бәсекелестiк жағдайында өмiр сүруге икемдi, жан-жаќты жетiлген азамат тәрбиелеп шығару. Ол жан және тән тәрбиесiн ќатар жүргiзу арќылы студент-жастардың ќайрат-жiгерiн, аќыл-парасатын халыќтыќ өнер туындылары негiзiнде оќытып, тәрбиелеу арќылы iске асырылады.

Халыќтыќ тәрбиенiң негiздерiн бiлдiртiп меңгерту үшiн, ең алдымен этнопедагогиканың теориялыќ-әдiснамалыќ, танымдыќ негiздерiн үйренiп бiлуге тура келедi. Ал ол этнос (ұлт) туралы ұғымды, этностардың туып, дамып ќалыптасуын, этномәдениеттiң ерекшелiктерi мен оның әлемдiк өркениетке ұштасуын, кiрiгу процесiн теориялыќ тұрғыда ќарастырудан басталады.

Этностар мәдениетiн зерттеу iсiмен ғылыми-методология айналысады. Сондыќтан этнопедагогика пәнiн оќытуды этностар мәдениетiн зерттеудiң ғылыми-методологиялыќ, теориялыќ негiздерiн оќытудан бастауды жөн көрдiк.

Этностар өзiнiң өмiр сүру кезеңiнде наќтылы тарихи жағдайларға (оның iшiнде ќоғамдыќ ќұрылыстардың да) байланысты бiрнеше рет өзгеруi мүмкiн. Этностар орта есеппен 1200-1500 жыл өмiр  сүредi. Бiраќ ол түрлi географиялыќ, экономикалыќ, әлеуметтiк жағдайларға байланысты бiрде ұзаќ, бiрде ќысќа болуы ыќтимал.

Жеткiлiктi географиялыќ жағдайға бейiмделмеген тiршiлiк иесi (оның iшiнде адам да) басќа жаќќа ауып кетуi керек немесе өлiп, жоғалып тынады. Тiршiлiктiң жер бедерiне ќарай икемделуiн биология ғылымы ќарастырады. Ал ол тiрi организмде болатын биологиялыќ өзгерiстi географиялыќ жағдаймен байланыстыра зерттейтiн болғандыќтан, зерттеушiге географиялыќ заңдылыќтарды да жаќсы бiлуi ќажет. Этностардың жаратылысын география мен биология ғылымдарымен ќоса, тарих ғылымы да тексередi. Себебi, этностар тарихы ќоғам дамуымен тығыз байланысты. Бiз этностарды, бiр жағынан табиғаттың перзентi, биологиялыќ бөлшегi деп ќарасаќ, екiншiден, табиғи байлыќтарды игере отырып, ќоғамды ќұрушы күш деп бiлемiз. Ќоғамның белгiлi даму кезеңiнде бiр этностың пайда болып, өсiп өркендеуi, керiсiнше, ќоғам заңдылыќтарына орай, ендi бiрде оның жойылып, орнына екiншi бiр этностың пайда болуы мүмкiн.

Ертедегi адамдарға жаратылыс тұтас ќұбылыс болып көрiндi. Олардың табиғат пен тарихтың байланысы туралы түсiнiгi де болмады. “ұќсас нәрсе ұќсастыќтан туады” деген магиялыќ ұғым олардың ойынан берiк орын алды да, табиғат пен адам бойынан ұќсастыќ iздеу принципiн туғызды. Бұл принцип халыќтыќ астрономия мен медицинада өзектi орын алды. Кейiн жеке ғылым салаларының дамып өркендеуi нәтижесiнде, ол түсiнiктер негiзсiз болып, практикалыќ iс-тәжiрибеден бiртiндеп ығысып шыға бастады. ХVIII-ХIХ ғасырларда ғылыми жаңалыќтардың ашылып, орасан көп мәлiметтердiң жинаќталуы ғылым салаларының кеңейiп, тармаќталуына мүмкiндiк туғызды. Сөйтiп, табиғаттың (оның iшiнде этностардың да) даму заңдылыќтарын зерттейтiн жаратылыстану ғылымының салалары (өсiмдiктану, жануартану, тәнтану т.б.) жеке-жеке ғылым түрлерi болып бөлiнiп шыќты. Сондай-аќ ќоғамның даму барысын аныќтайтын тарих, ќоғамтану, саяси экономия, социология, тарихи және диалектикалыќ материализм ғылымдары пайда болды.

Мұнан басќа ұлттыќ ерекшелiктердi зерттейтiн этнология, этнопсихология, этнопедагогика ғылымдары бар.

¦лттың ұлт болуы үшiн ќажеттi аумаќтыќ, экономикалыќ, мәдени, психологиялыќ бiрлiкпен бiрге, тiлдiк тұтастыќ басты және ең негiзгi белгiлердiң бiрi болып саналады. Белгiлi бiр этнос адамдарының жан дүниесiндегi мiнез-ќұлыќ, сана-сезiм (этнопсихологиясы) мен әдет-ғұрып, салт-дәстүр (этнологиясы) ерекшелiгi ұрпаќтан-ұрпаќќа ана тiлi арќылы жетедi. ¦лттыќ сана-сезiмнiң өсуi мен өшуi, бiр жағынан, ана тiлдiң тағдырын аныќтаса, екiншi жағынан, ана тiлдiң даму дәрежесi ұлттыќ сана-сезiм деңгейiнiң өлшеуiшi болып есептеледi.

“Психология” атты оќу  ќұралын ќазаќ тiлiнде жазып шыќќан әдебиетшi ғалым Ж. Аймауытов бұдан дәл 70 жыл бұрын “Тәрбиеге жетекшi” деген еңбегiнде: “Ана тiлi – халыќ болып жаралғаннан бергi жан-дүниесiнiң айнасы, өсiп, өнiп, түрлене беретiн, мәңгi ќұламайтын бәйтерегi... Жүректiң терең сырларын, жанның барлыќ толќындарын тұќымнан-тұќымға жеткiзiп, саќтап отыратын ќазынасы - сол халыќтың тiлi” (1,6) - деген болатын. Кезiнде Ахмет Байтұрсыновтың да: “Сөзi (тiлi) жоғалған жұрттың өзi де жоғалады. ¤з ұлтына басќа жұртты ќосамын дегендер әуелi сол жұрттың тiлiн аздыруға тырысады”, - деген ұлағатты ойы бүгiнге дейiн мән-мағынасын жоғалтќан жоќ. Бүгiнде “мәңгүрттер” делiнiп жүргендердiң пайда болуы сол тiл саясатының әлсiздiгiнiң жемiсi екенiн ұмытуға болмайды.

¦лттыќ тәлiм-тәрбиенi (этнопедагогиканы) iске асыратын ұлттыќ тiл (этнолингвистика) екенi, ал оның ұлттың iшкi жан дүниесiмен, сана-сезiмiмен байланысты (этнопсихологиямен) жүргiзiлетiнi көпке аян. Этнолингвистика тiлдi этносќа ќатысы жағынан зерттесе, психолингвистика оны адам психологиясына, ал социолингвистика ќоғам дамуына ќатысы тұрғысынан ќарастырады.

Этнолигвистика дилектология, фольклористика, этнология, культурология, мифология сияќты ғылымдармен де байланысты. Себебi, бұлардың ќай-ќайсысы болсын, этнос табиғатын ашуға ќызмет етедi және олардың зерттеу нысаны да ортаќ. Мысалы, дилектология этностың жергiлiктi сөйлеу ерекшелiгiн, этнология мен фольклористика (оны жалпы культурология саласына жатќызуға да болады) этностың әлденеше ғасырға созылған мәдени даму үрдiсiн, заттыќ және рухани мәдениетiн, салт-дәстүрiн зерттесе, мифология этностың дүниетанымын, сенiм-нанымын, өзiн ќоршаған ортаға деген көзќарасын зерттейдi. Олай болса, бұлардың бәрi де тiкелей этносќа ќатысты, бәрi де этностыќ ерекшелiктердi сипаттайды.

Ал философия – ғылымдардың ғылымы, барлыќ ғылымдарды зерттеудiң әдiс-тәсiлдерiн жинаќтаушы, этностың болмыс-бiтiмiмен байланысты мәселелердiң басын бiрiктiрiп, методологиялыќ тұрғыда талдау жасайтын алтын дiңгек iспеттi. Демек, этнос бұлардың бәрiнiң бiр-бiрiмен тоќайласатын “мама ағашы”, бәрiнiң “түйiсу нүктесi” болып табылады. Осы ғылымдардың даму заңдылыќтарымен танысып, оны зерттеуде басшылыќќа ала отырып, бiз адамзат тарихы мен табиғат өзгерiсiнде өзара байланыстылыќ бар екенiн байќаймыз. Себебi, адамзат тарихы мен табиғаттағы ұќсастыќ, бiрiншiден, олардың көп ќырлылығында. Айталыќ, әрбiр адам немесе бүкiл адамзат тұтас физикалыќ дене, тiрi организм, жоғары биологиялыќ ќұндылыќ болып та, ќоғамның мүшесi, халыќтың өкiлi болып та көрiнедi. Екiншiден, табиғат адамның, тiршiлiк ететiн ортасы (отаны) болып саналады. Сонымен бiрге адамның өзi – хайуанаттан бөлiнген табиғат перзентi, үшiншiден, адам – табиғаттың ќұшағында тiршiлiк ететiн, оның перзентi бола отырып, табиғатты саналы түрде меңгерiп, өзiне ќызмет етуге икемдеушi, яғни табиғатты игерушi. Адамдар бiрлесе еңбек етедi. Соның негiзiнде адамдар арасында ќоғамдыќ ќарым-ќатынастар ќалыптасады. Адамдардың ќоғамдасып тiршiлiк етуi үшiн материалдыќ жағдайы мен тарихи жағдайының бiрлiгi ќажет. Бұл жүйенi аныќтаудың басты белгiсi материалдыќ байлыќты өндiру тәсiлдерi мен оның игiлiктерiн пайдалану, яғни меншiктiң түрлерi болып саналады. Осының негiзiнде адамдар арасындағы ќоғамдыќ ќатынастар ќалыптасады. Ќоғамдыќ ќұрылыс пен этностардың ќұрылысында тепе-теңдiк болған емес, болмайды да. Мысалы, ХIХ ғасырда Ресей капиталистiк ќоғам сатысында тiршiлiк етсе, ал Ресейдiң колониялары Ќазаќстан мен Орта Азия елдерi феодалдыќ ќоғам жағдайында өмiр сүрдi.

Әр халыќтың тарихы өзiне көршi халыќпен тығыз байланысты. Тiптi бiр-бiрiнен алыс жатќан халыќтардың да тарихында себеп-салдарлыќ байланыстың болуы мүмкiн.

Әр халыќтың ќалыптасу тарихында олардың алдыңғы ќатарлы тобы-зиялы ќауым шешушi роль атќарса, ал бүкiл мемлекеттiң дамуында этностардың өзара байланысы басты роль атќарады. Этникалыќ зерттеулер ескi тарихи-мәдени ескерткiштердi аныќтаудан, белгiлеуден басталады. Әр этнос өзiне тән материалдыќ-мәдени байлыќты жасайды. Мәселен, еңбек ќұралдарының түрi, тұрмыстыќ тұтыну бұйымдары, ќұрал-саймандар, салт-дәстүрi, рухани көзќарастың бiрлiгi әр этностың өзiне тән ерекшелiгi болып саналады. Бұған халыќтың ауыз әдебиетi үлгiлерi мен жазу-сызу мәдениетi де енедi. Ерте дәуiрдегi этностыќ тұрмыстың ерекшелiгiн тас дәуiрiнiң мұраларынан, үй ќұрылысы мен оның әшекейлiк бұйымдарынан, керамикалыќ ыдыстар мен оның ою-өрнек үлгiлерiнен байќаймыз. Мiне, бұл жағдайларды аныќтауға археологиялыќ ќазбалар көмектеседi. Мәдени ќазба ескерткiштер ертедегi этностар мәдениетiнiң өркендеуiн немесе ќұлдырау кезеңiн аныќтауға мүмкiндiк бередi. Археологтар адам мен хайуанаттардың сүйегiн, ќамалдардың ќабырғаларындағы немесе бейiттердегi тұтыну заттарының ќалдыќтарын (бiлезiк, сырға, батырлардың сауыт-саймандары, ќару-жарағы, ыдыс-аяғы т.б.) тауып, сол арќылы ескi мәдени мұралар жайында ќорытынды жасайтын болады. Онда да ағаштан, терiден, ќағаздан, шүберектен жасалған мәдени мұралардың үгiлiп шiритiнiн ұмытпау керек. Археологиялыќ ќазба заттарды тарихпен байланыстыра, салыстыра ќарамаса, зерттеушiнi шатастыруы мүмкiн. Этникалыќ мәдени мұралардың ұќсастыќ себебiн аныќтауда салыстыра зерттеу әдiсi ќажет. Мәселен, көршi этностармен сауда-саттыќ, мәдени ќарым-ќатынасы бiр этноста бар мәдени мұраларды екiншi этностың өзiнше өзгерiп пайдалануына мүмкiндiк туғызады. Мысалы, Еуропа мәдениетiнiң дамуына вавилондыќтармен ќарым-ќатынастың әсерi болды. Француздар мен гректердiң архитектуралыќ ою-өрнек стилiндегi ұќсастыќты олардың генетикалыќ байланысынан емес, сауда-саттыќ, мәдени байланыстың әсерiнен iздестiру ќажет деп ќараймыз.

Сондай-аќ, темiр дәуiрiнде пайда болған ќанжар, барлыќ этностарға ортаќ бұйым болғанымен, оның сабындағы, ќынындағы ою-өрнек әр этностың өзiне тән ерекшелiгiн бiлдiредi (19,41)

Түрлi этностарда шырағданды, кәресiн шамды электр шамымен ауыстыру ұзаќтығы әр түрлi болады. Ал бұл адам баласының материалдыќ игiлiктердi жасауы мен этногенездер табиғатының әр түрлi жағдайда дамитындығын дәлелдейдi. Вавилон болды, ол ќұрыды. Ертедегi Рим мемлекетiнiң орнына жаңа ќалалар мен мемлекет өркен жайды. Сондай-аќ, бiр кездегi күштi көшпелi ғұн этносы жоғалып кеттi. Жер бетiнде бiрнеше халыќтар жойылып, олардың орнына жаңа халыќтар пайда болды. Ал ќазiргi өркен жайып, өмiр сүрiп отырған ұлттардың да әлденеше ғасырдан кейiн жер бетiнен жоғалып, олардың орнын жаңа этностардың басуы мүмкiн. Кез келген табиғат жүйесiнiң,  (соның iшiнде этностардың да) ыдырап, ќұрып бiтуi сөзсiз. Бұл – табиғат заңы. ¤мiрдiң өлiммен ұштасуы, ал өлiмнен кейiн жаңа өмiрдiң жер бетiнде өркен жайып, дүниеге келуi – диалектикалыќ заңды ќұбылыс. Ал мәдениет тарихынан ондай диалектикалыќ заңдылыќты көрмеймiз.

Табиғаттан адамның өзгешелiгi – олар материалдыќ игiлiктердi жасап, заттардың санын көбейткенiмен, табиғат сияќты, жанды бiр заттан екiншi бiр жанды зат (тiршiлiк иесiн) туғыза алмайды. Мысалы, табиғатта өсiмдiк пен аңдардың, хайуанаттардың жаңа түрлерi (белгiлi тарихи кезеңде) пайда болып, өсiп-өне бередi. Жер бедерiнiң тау-тас, жел мен жаңбырдың әсерiнен мүжiлiп, төбешiкке, тiптi бара-бара тегiс жерге айналуы, өзен-көлдердiң суалып, ќұрып кетуi немесе жер астына сiңiп, ағыс бағытын өзгертуi мүмкiн.

Ал адам баласы жасаған Мысыр пирамидасы немесе Эйфел мұнарасы өзгерiссiз, ғасырлар бойы саќталады. Мәдени ескерткiштердi жасаушы этностар жер бетiнен жоғалғанымен, олар жасаған мұралар ұзаќ жылдар бойы өмiр сүредi (19,37).

Табиғат байлығын игерушi адамдардың мәдени-техникалыќ прогресi үнемi алға ќарай жүре беретiн ќұбылыс болып көрiнуi мүмкiн. Бiраќ, шын мәнiсiнде, олай емес. Мәселен, бiздiң жыл санау дәуiрiмiзге дейiнгi VIII ғасырда өмiр сүрген скифтер ќара теңiз жағасын жайлаған, 500 жыл бойы өркендеген, мәдениетi бай ел болған. Олар теңiз жолында сауда-саттыќты өркендетiп, кереметтей өнердiң, өзiндiк мәдениеттiң иесiне айналды. Ал сол ұлт бiздiң дәуiрiмiзге дейiнгi III ғасырда сарматтардың соќќысынан мүлде жойылып кеттi. Сарматтар 700 жыл өмiр сүрдi. Олар Византиямен астыќ, жүзiм сатып, сауда-саттыќ жасаған, ќолөнерi дамыған ел едi. Олар ғұндардың шабуылына ұшырап (370-463 жылдары), өз мәдениетi мен дәстүрлерiн жоғалтты. Ал болгарлар ғұндарды жеңiп, 200 жыл үстемдiк ќұрды. Мiне, ұлттыќ мәдениеттiң регреске ұшырап, ќұлдырап кетуi, оның прогресiне ќарағанда жиi болатын ќұбылыс екенiн осы фактiлер дәлелдейдi. Этногенездiк мәдениеттiң бiрде өсiп, жоғарылап, шарыќтау шегiне жетiп, бiрде ќұлдырап, төмендеуiн аныќтау арќылы ұлттыќ мәдени мұраның берiк ќалыптасуын байќаймыз. Мәдениет тарихы мен этностың тарихы әр түрлi жазыќтыќта жатыр. Этногенездiң шапшаң ќарќынмен дамуы белгiлi бiр уаќыттағы оќиғалардың санымен өлшенедi. Оќиға деп бiр немесе бiрнеше жүйелi байланыстың жиынтыќ көрiнiсiн айтамыз. Оќиғаның тууы немесе жоғалып кетуi – заңды ќұбылыс. Этникалыќ тарих дегенiмiз- жоғалған ескi мұралар тарихы да, ал мәдениет тарихы мұражайларда саќталған мұралардың шартты белгiлерiнiң жүйесiн тiзу болып шығады (19,40).

¤ткен ғасырлардағы адамдар кейiнгi ұрпаќќа жаќсы дағдылар мен бiлiм жиынтығын мұра ретiнде ќалдыруды армандады. Мысалы, вавилондыќтар – математикалыќ түсiнiктердi ойлап тауып, ќалдырып кетсе, гректер – философия мен театр өнерiн, римдiктер – юриспруденцияны, арабтар – персиялыќ “аќылдың кенi” – алгебраны бiзге мұра еттi. Фрацуздар асќан сұлу живопись өнерiмен, итальяндыќтар әсем сазды музыка мәдениетiмен, ал ќазаќ халќы аса бай ауыз әдебиетiмен iз ќалдырды. (6,127). Олардың бәрi де бiр-аќ маќсатты көздеп, келер ұрпаќты баќытќа бөлеудi армандады. ¤ткен ғасырлардағы халыќтар жасаған асыл мәдени мұралардың бiздiң дәуiрiмiзге жұрнағы ғана жеткен. Бiзге жеткен мұраның ќалдығымен ғана өткен дәуiр мәдениетiнiң өресiн өлшеу, жоғалғандарын елеп-ескермеу тарихќа ќиянат болып табылады. Оларды жан-жаќты ќарап, ескермесек, өткендегi этностыќ мәдениетке дұрыс баға бере алмаған болар едiк. Ағаш пен киiздi былай ќойғанда, ќиыршыќ ќұм тас, сияќты материалдардың өзi желмен, жаңбырмен үгiлiп, тозып, жоќ болып кететiнiн естен шығаруға болмайды. Оның үстiне, жер сiлкiнiсi, су тасќыны сияќты апаттар тағы бар. Осындай апаттардың салдарынан тарихи ескерткiш-мұралар да жойылады. Олай болса, адамзат ќолымен жасалған мәдени-ескерткiштердiң бәрi мыңдаған жылдардан кейiн жойылып кетуi мүмкiн. Сөйтiп, материалдыќ мәдени мұралардың өткен дәуiрлердегi осындай жай-күйi тарихты дұрыс баяндамауға әкеп соќтырады. Мысалы, орта ғасыр ғалымдарының пайымдауы бойынша, Батыс Еуропаның мәдениетi Грек, Рим империясына ќарағанда төмен деген ұғым орын алып келдi. Орта ғасырлыќ ќайсыбiр философтар кейбiр этностарды “тарихи” категория деп, көтермелеп, абсалюттендiруге тырысты, ал оның керiсiнше, жер бетiнде тiршiлiк ететiн “тарихи емес” этностар да бар деп ќарап, ќателiктерге ұшырады. ¤ркениеттi жаќтаушылар үндiстердi “тағылар” деп есептеп, оларды аң аулағандай асып-атып өлтiруге ќұмартты. Мiне осыдан келiп “мәдениетсiз ұлттарды” ќұрту (“геноцид”) сияќты фашистiк саясат пайда болды. Олар этнос мәдениетiнiң бiр ќалыпты дамымайтынын, оның өрлеу және ќұлдырау кезеңдерi болатынын түсiнбедi. Олай болса, өткен дәуiрдiң мәдени мұраларын археологиялыќ ќазбаларға сүйене отырып, этнологиялыќ тұрғыда ќайта ќарау арќылы шындыќтың көзiн ашып, этностар мәдениетi жайында бүгiнгi ұрпаќќа ғылыми дәйектi дұрыс мағлұмат беруге болатынын естен шығармауымыз керек. ¦лт мәдениетiн сөз еткенде, тарих, археология, этнология ғылымдарымен ќоса этнопсихология, этнопедагогика және фольклористика ғылымдарының ќағидаларына (принциптерiне) сүйену ќажет. Себебi, өткен замандағы ұлттыќ мәдени мұралардан ұлттыќ психологиялыќ (салт-сана, әдет-ғұрып, көзќарас т.б.) ерекшелiктер айќын сезiлiп тұрады. Сол арќылы әр ұлттың өзiне тән салт-тұрмысы мен тiршiлiк кәсiбiн, сана-сезiмi мен ойлау ерекшелiгiн байќаймыз. Ал ұлт мәдениетiнiң озыќ үлгiлерi арќылы жас ұрпаќты жан-жаќты жетiлген азамат етiп тәрбиелеу – этнопедагогиканың өзектi мәселесi. Ќазаќ этностар мәдениетiнiң өткенiн аныќтауда диалектикалыќ философияны басшылыќќа алу ќажет. Бұл жерде ұлт мәдениетi мен ұлттыќ тәлiм-тәрбие тарихын салт-сана, әдет-ғұрып (этнография), фольклористика, ұлттыќ психология мен ұлттыќ философия ғылымдарымен тығыз байланыста ќарастыруға тура келедi.