Человек в своем крае

Итак, при обучении детей татарскому языку, игровая технология стоит на первом месте. Хорошая, умная и занимательная игра активизирует внимание детей, снимает психологическое напряжение, обеспечивает восприятие нового материала.

Игра – наш неизменный помощник в обучении. Поэтому, я обучаю детей татарскому языку играя.

Консультация для родителей.

Тема: «Игры в жизни детей дошкольного возраста»

Балаларның бай рухлы, сау – сәламәт булып үсүендә уеннарның әhәмияте зур. Бала өчен уен – чын шөгыльгә, тормыш көрәшенә  hәм хезмәткә әзерләнү ул. Ул бала әшчәнлегенең төп төрләреннән берсе. Уен бала шәхесен тәрбияләүдә, аның әхлаки ихтияр көченең сыйфатларын билгеләүче төп чара ул.

Уеннар кайчан барлыкка килгән соң? Борынгы чорда балалар ничек итеп, нинди уеннар уйнаганнар? Бу сорауга төгәл генә җавап бирүе читен. Археологлар, мәсәлән, моннан күп гасырлар әлек яшәгән нәниләрнең таштан, балчыктан ясаган уенчыкларын табалар. Биләр шәhәрендә археологик әзләнуләр вакытында да Х1 – Х11 гасыр кузналары табыла.

Функциясе hәм уйналу рәвеше ягыннан уеннар күп төрле. Аларны спорт  hәм сәнгать төррләренең органик кушылмасы дияргә булла. Уеннарда синкретиклык көчле. Шунлыктан аларны төрләргә бүлү җиңел эш түгел.

Бала өчен уен үзе бер эш төре. Балалар өчен иң күелле, иң мавыктыргыч, иң файдалы шөгыльләрнерсе ул уен.

Уеннар күп төрле. Уйнавы рәхәт. Ләкин балага уенны оештыра hәм уйный билергә кирәк. Әгәр бала уенны оештыруа белмәсә аларга коридор башында яисә ишек төпләрендә басып торырга гына кала.

Уеннар баллада үз көченә ышану, кумәк эчендә үзен. урын  hәм хөрмәт яулау, мәхәббәт казану кебек кирәкле иҗтимагый бөек, күркәм хисләр уята.

Җырлы – биюле уеннар

Бала тормышында, анны чын кеше итеп тәрбияләүдә җырлы – биюле, җырлы – сүзле уеннар зур əһəмияткə ия. Җырлы –сүзле  уеннар – авыз ижаты уеннары.Авыз иҗаты – уеннар дөрес оештырырга хезмәт итә, балаларныңуенда тотачак позицияләрнең, рольләррен билгели, балаларны музыкаль авазлар белән хисләндерә. «Кәрия – Зәкәрия», «Минлебай», «Түбәтәй», «Зәнгәр чәчәк», «Яшел яулык».

Балаларны тән һәм акыл ягыннан сәләмәт үстерү, аларны коллектив үдисциплинага күнектерү, нәфислек – эстетик тойгыларын тәрбия  итү, хәрәкәтләренә максат һәм юнәлеш биреп, җиңеп чыгуга ихтиярларын чыныктыру өчен дә аларга уеннар кирәк.

Театрлы уеннар

Балаларның күбесе халык әкиятләреннән алына. Балалар бик теләп рольгә кереп уйныйлар. Театрлаштыру барлык уеннарга дә хас. «Теремкәй», «Шалкан», «Кызыл калфак».

Драмматик уеннар төрле төрләргә бүленәләр:

- тотрыклы сөйләм уеннары;

-тотрыклы сөйләм уеннары;

- тамашлы уеннар;

-импровизацияле уеннар.

Асылда драмматик уеннарда аз кеше катнаша. Мондый уеннарда тамашачылар да булырга мөмкин.Шуңа күрә мондый уеннарны «тамашалы» уеннар дип тә йөртәләр.»Шамкай», «Сәвәнәй әби», «Тукран бабай карчыгы», «Кәбестә», «Аксак мәче».

Күп очракта балалар үзләре яраткан әкиятләрен театрлаштыралар, образларга керәләр. Образланы үзләренчә гәүдәләндерәләр.

Балалар уеннары арасында акыл – зиһен эшчәнленген үстерүче уеннар да шакты. Монды уеннар «Зиһен сынаш» уеннары дип тә атала. «Кем кулы өстә?», «Яулык салыш», «Йөзек салыш».

Зиһен сынаш уеннары баланың зиһенең. Уй – фикерен арттырса, спорт уеннары исә, баланы куркусыз, кыю, көчле булып үсәргә булыша. Җитез, өлгер булырга ярдәм итә.  «Песи белән тычканнар», «Куян куыш», «Аю – бүре», «Аксак төлке».

Шулай итеп, уеннар баланың үсешендә,анны кеше итеп тәрбияләүдә зур урын алып торалар. Уен баланы дөньяны танып – белергә, төрле мохитларда яшәргә өйрәтүче чара да ул.

Тема: Национальная культура и нравственность.

История каждого народа полна драматизма. Многочисленные войны и пожары, природные катаклизмы уничтожили многие произведения национальной культуры. Поэтому, особенно важно хранить то, что досталось нам в наследство.

Культуру русского и татарского, да и многих других народов можно сравнить с величавым, широко разветвленным древом, крона которого имеют тысячи ветвей, несметную листву и мощную, уходящие в глубину корни.

Сейчас, с возвращением к нам национальной памяти, все больше хочется знать о культуре, обычаях, традициях, о том, как жили наши предки, во что одевались, как отмечали праздники, что ели и пили.

Постепенно, из прочитанной литературы, в результате посещения музеев, из рассказов пожилых людей нам ясно, что народность занимает не последнее место в воспитании наших детей. А как донести до понимания детей – горожан особенности крестьянского труда?

На практике такая задача может решиться созданием избы – музея, как в нашем детском саду. Дети могут видеть, чем занимались их предки в моменты досуга, как гуляли они на праздниках. Этому позволяют видеть проводимые народные  праздники. Дети с удовольствием наряжаются в русские и татарские костюмы, любуются друг другом.

Ознакомление детей с народной декоративной росписью, которая пленяет душу гармонией и ритмом, позволяет увлечь их национальным изобразительным искусством.

Обобщая сказанное, можно с уверенностью сказать, что народность играет важную роль в воспитании подрастающего поколения.

В первую очередь, мы постарались создать интерьер в татарском национальном стиле. Для этого с помощью администрации, мы сделали в кабинете мини – макет татарской деревенской избы, оформили игровой уголок, в  котором есть изделия с вышивкой, татарским орнаментом  (покрывало, наволочки, скатерти, занавески). С целью ознакомления детей с элементами национальной одежды, сшили костюмы куклам. Для родителей в приемной оформили стенд о государственной символике Республики Татарстан (флаг, герб). Затем начали составлять картотеку татарских народных игр. Когда частичный материал был собран, мы решили вести с начала учебного года углубленную работу на тему «Воспитание нравственности у детей путем приобщения к татарской национальной культуре, обычаям и традициям».

На всех занятиях и в свободное время мы ставим перед собой задачу – расширить и углубить знания и представления детей о татарской национальной культуре, быте, традициях, тем самым воспитывать нравственные качества.

Например, на занятиях, используя татарский фольклор, произведения татарских писателей, поэтов, художников, композиторов, мы старались воспитывать у детей к родному краю, языку доброжелательности, уважение ко взрослым, их труду.

Мы  использовали произведения Г.Тукая: «Моя семья», «Забавный ученик», «Призыв к труду»; сказки «Водяная», «Шурале», «Сказка о козе и баране». А.Алиша: «Чукмар и Тукмар», «Огненное яйцо», «Глупый зайчонок»; татарские народные сказки, а также произведения М.Джалиля.

Сказка как своеобразная художественная форма наиболее доступна детям, знакомит их с жизнью народов в прошлом, его бытом, обычаями, красотой родной природы и с животным миром.

Татарские народные сказки глубоко оптимистичны, они воспевают победу добра над злом, мир и дружбу, прославляют благородство простого народа. Примером тому служат такие сказки, как «Бедняк и два бая», «Саран и Юмарт», «Гульчечек» и другие. Много татарских сказок с мудрой ненавязчивой поучительностью, с глубоким нравственным содержанием. Татарские сказки, как и сказки других народов, в основном подразделяются на три группы: сказки о животных, бытовые и волшебные.

Систематически знакомили детей с произведениями татарских композиторов, с татарскими народными мелодиями «Колыбельная» Ф. Яруллина; разучивали песни «Родной язык» Г.Тукая, «Собрали урожай» М. Музаффарова, «Тукай абый» И. Шамсутдинова и другие.

В течение года разучили игры и движения  «Минлебай», «Чума урдэк, чума каз», «Урмакуч» и другие.

Мы старались воспитывать интерес к различным жанрам музыки, познакомить с элементами татарских народных танцев, игр. Разучивали с детьми песни на татарском языке, проводили музыкальные развлечения, посвященные таким праздникам как «Сабантуй», «Навруз», «Сомбелэ».

В результате  работы, которые вели в течение учебного года, по воспитанию нравственных качеств, наши дети сплотились, стали дружнее, научились общаться друг с другом, помогать друг другу.

В процессе работы мы заметили, что благодаря ознакомлению с традициями и культурой татарского народа, дети становятся мягче, добрее, нежнее. Думаем, что результат того, что мы часто обращаемся в прошлое, через наших бабушек узнаем о традициях, праздниках. А наследие татарского народа велико и богато. Оно всегда помогает воспитывать в детях честность, любовь к труду, умение противостоять любым трудностям.

Тема: «Наша республика»

Татарстан республикасынын мәйданы 68 кв. км.Татарстан картадагы сурәте буенча чут кенә атка өхшаган. Сибгат Хәкимннең бу уңайдан язган шигерендә: «Чабып барган атка охшатам» дигән сузләр бар. Фән теле белән әйткәндә исә, мәйданның чик сызыклары турыпочмаклыкка туры килә.

Безнең чиктәшләр: төньяктан Марий –Эл, Удмуртия республикасы, Киров өлкәсе, көнчыгыштаң – Башкортстан, көньяктан – Ырынбур, Ульяновск, Самара өлкәләре, көнбатыштан –Чуаш республикасы.

Татарстан республикасы көнчыгыш Ауропа тигезлегенен  көнчыгышында, Идел, Чулман, Нократ, Агыйдел елгалары арасында урнашкан. Иң куп сулы елга Чулман (елына уртача 4100 кв.км.куб.м.сек.). Республика буйлап агучы иң озын елга –Ык (483 км). Татарстанда шулай ук кулләр бик куп. Аларның саны 8,5 меннән артып китә. Иң тирән кулләр – карст кулләре . Текә ярлы, кечкенә, тугәрәк кулләр. Тирәнлекләре 20 метрдан да артып китә.Кулләрнең сулары да төче. Иң зур кул –Кабан (170 га). Ин тирән кул – Акташ, Әлмәт районы (тирәнлеге -28 м). Республикага иң якын дингез – Каспий (820 км.). Иң якын тау – Урал (350км.).

Татарстан республикасында 43 район, 19 шәhәр, 22 поселок, 829 авыл бар.

Төньяктан көньякка таба республика – 290 км. га, ә көнбатыштан көнчышка  450 км.га. сузылган. Бездә файдалы казымалардан – нефть, газ, торф, известьташ, доломит, гипс, вак чуерташ, бентонит балчыгы чыгарыла. Нефть hәм табигый газ Татарстанның иң зур байлыгы. Татарстанда беренче нефть фонтаны 1943 елны  Шөгердә бәрә. Ә инде нефтьне даими чыгару 1946 елда башланган. Ромашкино, Яңа  Елхово кебек әре чыганаклардан иң куп нефть табылды.

Республиканың тагын бер иң зур байлыгы – җир  өсте  hәм асты сулары. Купчелек жир асты сулары дәвалау узенчәлекләренә ия – Казан, Яр Чаллы, Бөгелмә, Ижау, Сарабиккол минераль су чыганаклары, Бәкер курортынын шифалы ләме шул максатта кулланыла.

Татарстанда берничә әре сусаклагыч бар. Иң зурысы – Куйбышев сусаклагычы, аннары – Тубән Кама сусаклагычы. Шулай ук Зәй сусаклагычы Зәй ГРЭСы өчен су суыту, су белән тәзмин иту, жирләрне сугару максатында   төзелде. Шушы ук елгада Карабаш сусаклагычы бар Болардан кала йөзләрчә буалар да бар. Буаларнын иң кубе – Азнакай районында.

Тема: «Ознакомление детей с традициями татарского народа»

Балалар бакчаларында татар теленен, мили йолалары белэн таныштыру алыштыргысзыз тэрбия ви чара булып тора. «Ана сөте белəн керә торган» тəрбиянең, халык  педагогикасының нигезендә  нәкь менə  шулар ята, чөнки бер буыннан икенчесенә  билгеле бер идеяларне, уз – узенне тоту, хис –тойгы нормаларнын тапшыру шушы гореф – гадəтләргə  нигезләнə.

Халык бәйрəмнәре  həр кешенең  йөрәк турендə  саклана, чөнки жыр – биюләр, яна койлəр башкару, очрашу – танышшулар шушы көннәрдə була. Алар аны  кайда  гына  булса да – уз авылына, уз төбәгенə  тартып тора.

Шуның белән бергə , халыкнын йола бәйрəмәре милли горурлык тəрбия ярдәм итəләр, туган илгə, туган жирга, туган табигаткә, туган телгə  мәхəббәт тəрбиялиләр. Шулай ук халык йола бəйрәмнəре белән таныштырып, татар халкыңың укымышлы, моңлы, биюле, уен – колкене яратучы халык икəнле – ген балаларга аңлатып була. Халык  педагогикасының тәрбия  həм белем биру чараларына таянып, халык авыз ижатыныңкече жанрлары аркылы халык йола – бәйрəмнәре белəн таныштыру, татар халкынын тормышыыыыы, кон – куреше, уткәне həм хәзергесе белəн таныштыру – зур бурыч булып тора. Ә бу татар  теле тәрбиячесенен ин төп бурычын – балаларны татар теленə, бәйлəнеш – лә сөйлем кунекмəләре həм диалогик сөйләм кунекмəләре булдыру бурычын утəргә ярдəм итә.

Шулай ук халык йола бəйрәмнəре аркылы туган табигать турында белемнәрен кинəйту, тәбигатьтəге узгәрешлəрне курә белергə, ел фасылларын аера белергә өйрəту, туган табигатьтәге башка тереклек  иялəренә сак караш həм мәхəббәт тəрбияләу бурычлары да утəлә.

Халык йолалары икегə буленеп йортелә: гаилə тормышына  hәм ел фасылларына караган йолалар. Мəктәпкəчә яшьтəге балаларга ел фасылларына бәйле йөлалар кубрəк анлашыла hәм ул аларга якын да. Балалар бакчасында бигрəктә  «Сөмбелə», «Нардуган», «Карга боткасы», «Рамазан», «Нэуруз», «Әниләр бәйрəме», «Сабантуй», «Чәчəк бәйрəме», «Каз өмәсе»