Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын қалыптастырудың теориялық негіздері

Сонымен қатар  өндірілетін өнімнің сапасының  жоғары деңгейге жетуінің тағы бір  себебі ол өндірісте ешбір химиялық және өзгеде қосындыларсыз тек қана экологиялық таза өнімді пайдалану болып табылады. Сондықтан, рынокта өнімге деген сұраныс өсуде, оның ішінде Қарағанды, Астана, Алматы, Тараз, Байқоныр қалаларын мысалға келтірсек болады. Талмай-қажымай атқарған жұмыстың нәтижесі өндіріліп жатқан өнімнің сапасының артуына септігін тигізді. «Food Экспо - 2005» атты халықаралық көрмеде алты бірдей алқамен және жоғарғы сапалы «Костромдық», «Янтарь», айран, қаймақ, ірімшік өнімдері атты дипломды иеленді. Осы тектес жәрмеңкелер мен көрмелерге қатысудың нәтижесінде көпшілік компаниялар мен фирмалар бізді танып, одан әрі бізбен қатынасуға ерік білдірді.  

Соған сәйкес халықаралық тәуелсіз сарапшыларды шақырды, ал  олар өз кезегінде барлық сапа көрсеткіштерін түпкілікті тексеріп, ірімшік өндірісін халықаралық деңгейге шығаруды растайтын USO-9001-2000 атты сертификатымен куәландырды.

Яғни, бұл халықаралық  нарықта сауда жасауға толық  құқықтарға ие екенімізді растайтын  куәлік  USO сертификаты біздің мақсатымыздың  орындалуының алғы шарты еді.

Зауытта жұмысшылардың кәсіптік біліктілігін арттыруға байланысты аттестациялар жүргізіліп отырады және өзінің біліктілігін шет елдерде арттыруға мүмкіншіліктері бар.

Зауыт басшылығы аудандағы  ең бірінші болып жалақыны көтеріп, ай сайынғы жалақының  үстінен  берілетін сыйақының мөлшерін белгіледі. Зауыттың аумағында асхана жұмыс жасайды.

Онда зауыт жұмысшыларына  қандай болмысын тағам 50% жеңілдікпен  беріледі. Жыл сайын жұмысшылардың  балаларын жазғы демалыстарда Тараз, Бішкек қалаларына, оның ішінде аквопарктерге  кәсіпорынның қаражаты есебінен жіберіп отырады. Келесі кезекте дене сауықтыру шаралары тұр. Қазір «Меркі ірімшік зауытында» барлық жарыстарда зауыттың атын қорғап жүрген өзіміздің команда бар. Құлмағамбетов Мұраттың бастамашылығындағы командасын мақтанышпен айта аламыз.

 Зауыттың тарихына және жұмысына өте үлкен үлестерін қосқан аяулы да ардақты ардагерлеріміздің құрметіне жыл сайынғы қарттар күні мерекесінде ардагерлерге үлкен дастархан жайылып, арнаулы сыйлықтар беріліп тұрады. Қазіргі таңдағы «Меркі ірімшік зауытының» қол жеткізген табыстарын оның президенті Айтуленов Дастан мырзамен байланыстыруға болады.

Биыл сүт  шекерн шығаратын өндіріс цехын  іске қостық. Сүт шекері тамақ өнеркәсібіне кеңінен қолданылады (балалар тағамдары, сусындар, дәрі-дәрмек жасау үшін). Лактоза өндірудің жылдық көлемін 50 тоннаға жеткізіп, 15 жұмыс орнын ашу жоспарланып отыр.

Қазіргі кездегі  зауыттың алдында тұрған көкейкесті мақсаттарының бірі – қазіргі  заманның талаптарына сай келетін жаңа құрал-жабдықтарды лизинг тәртібімен алу. Сондықтан бүгінгі таңда осындай мақсаттарға жету үшін Меркі ірімшік зауытының ұжымы талмай қызмет етуде.

“Меркі ірімшік  зауытының” негізгі өндіріс процесі  сүт өндіру болып табылады.Сүт  тек цехта ғана өндіріледі және олар сүттің тазалығын дәлелдейтін ыдыстарға құйылады.Соңынан арнайы қондырғыларда салқындатылып ыдыстарға құйылады.Осы жағдайлар оның таза болуына ықпал жасайды.

Тоңазытқыштарға,ыдыстарға  және тағы басқаны пайдалана отырып,одан да жоғары қысымды қолданумен сипатталады.

 

              

                   Сурет3.Өндірістік технологиясына сипаттама                                                                

 

1. Негізгі  технологиялық цехтар

      - Цехтар – кешенді құю қондырғысы.

- сүт пісіру  цехы.  

- сүтті салқындату  бойынша – салқындату цехы.

2. Көмекші  цехтар

Кез келген кәсіпорынның алғашқы қалыптасуы өндірістік процестен  басталады.

Кәсіпорындағы өндіріс процессі дегеніміз- шикізатты  өңдеп,тұтынуға дайын өнім өндіруге бағытталған іс-қимылдар.

Өндірістік  процестің нәтижелігі өнім түрлеріне  қарай:

• -негізгі;
• -көмекші;
• -қызмет көрсетуші;
• -басқару.

Негізгі процес технологиялық болып табылады,яғни бұйымдардың шамасы,өлшемі,физикалық  және химиялық қасиеттерінің өзгеруі.

Технологиялық операция техникалық қуаттардың жетілуіне  қарай:

• Қолмен атқарылатын операция;
• Машина-қолмен;
• Машиналық;
• Автоматты;
• Ақпаратты болып бөлінеді.

 Негізгі  операциялардың жиынтығы негізгі  технологиялық процесс деп аталады.  Технологиялық операция – бір жұмыс орнында, бір немесе бірнеше жұмыстың орындалуы, әрбір еңбек заттарының немесе заттарды өңдеу тобының дәйекті және қосарлас атқаратын іс-қимылы болып табылатын процесінің бөлігі.

Көмекші процесс  кәсіпорынның ішкі жүйесінде пайдаланатын өнімді дайындау мен қызметтер көрсету процесі (аспаптарды дайындау, қосалқы бөлшектер, бумен жабдықтау, сығылған ауа, электр энергиясы, құрал-жабдықтарды ретке келтіру және оны жөндеу т.б.).

Қызмет көрсету  процесі. Жұмыс нәтижесі ретінде  белгілі бір өнім

шығармайтын процесс, оған қатыстылар:

• Тасымалдау;
• Қоймалық операциялар;
• Технологиялық операциялар.

Басқару процесі - өндіріс барысындағы пайда болған үйлесімділік бағыттарды реттеу.

Белгілі бір  деңгейдегі негізгі процестердің дер  кезінде және сапалы орындалуы –  көмекші және қызмет көрсету жұмыстарын қамтамсыз етуді талап етеді.

Өндірістік  процестерді ұйымдастырудың тиімділігі мынадай принциптерді басшылыққа алады:

• Жекелеген цехтарды белгілі бір өнім түрлерін өндіруге мамандандыру; мамандыруды тереңдету – еңбек өнімділігін арттырудың шешуші шарты, өнімнің өзіндік құнын азайтудың кепілі;
• Үйлесімділік. Бұл принцип кәсіпорынның ішкі бөлімдерінің қабілет деңгейлерінің бірдей екенін білдіреді;
• Қатар даму - өндірістік процестердің кәсіпорынның жекелеген құрылымдарында қосарласа орындалуы. Мақсат – еңбек аясын кеңейту;
• Аралас даму принципі – бұйымның өндірістік процестен өту кезеңдері, яғни шикізатты өңдеуден бастап, дайын өнім шығаруға дейінгі іс-әрекеттерді қамтиды;
• Үздіксіздік принципі. Бұған мысал ретінде толассыз өндірісті алуға болады;
• Ырғақтылық – технологиялық операциялардың бір қалыпты ырғақпен қайталанып отыруы.

    

 “Меркі ірімшік зауытының” басқару-әкімшілік ұйымдастыру құрылымына сипаттама беретін болсақ, басшы шешім қабылдап, оның орындалуын ұйымдастырып, қарауындағы адамдардың жұмысын бақылаған кезде, ол өзінің осы ісіне лайық әрекет етеді.

Күрделі және өнімнің еңбек сиымдылығы жоғары өндіріске маманданған іріленген  кәсіпорындар, әдетте ,ондаған цехтардан, лаборатория мен бөлімдерден  тұрады. Олардың қызметін үйлестіре жүргізу үшін басқарудың күрделі иерархиялық құрылым құрылады.

Кәсіпорында басқарудың ұйымдық құрылымы төмен  тұрған органның жоғары органға бағыну принциптерін сақтау негізінде жасалады. Мысалы, цехтық зертхана немесе цехтық бугалтерия жетекшілері зауыттың орталық зертханасына немесе кәсіпорынның бас бухгалтеріне бағынады.

Еңбек бөлінісі атқарушылық белгілері бойынша  кәсіпорындар:

      -материалды-техникалық қаитамасыз  ету;

      - маркетинг және өнімді өткізу;

      - қаржы;

      - жоспарлау;

     - бухгалтерлік есеп және есеп беру;

      - өндірісті техникалық дамыту;

      - басқару бөлімдерінен тұрады.

Ірі және әр тараптандырылған кәсіпорындарда  бұдан басқа жекелеген  өнім түрлері  өндірісін басқару  үшін арнайы органдар немесе мамандандырылған цехтарды басқару бөлімдері жасақталады.

Кәсіпорында басқару органының  осындай екі  бағыттағы қызмет түрі бірдей шамада қолданылады.Олар жеке тұлғалар мен  органдарға кәсіпорынның жарғысы немесе аталған тұлғалар мен органдардың  нақтылы  қызметтері жөніндегі ережелер негізінде  бекітіліп беріледі.

Кәсіпорын  әкімшілігіне директор басшылық етеді.Оны  кәсіпорын иесі тағайындайды.

Директор  өкілеттілігінің  белгілі бір  бөлігін өзінің орынбасарларына  жүктейді:

• өндіріс бойынша;
• коммерция және қаржы жөнінде;
• инженерлік –техникалық салада;
• кадр және басқада.

Көбінесе кәсіпорында  директор орынбасарларының қызметін қандай мәселелер болмасын 2-3 адам атқарады.

 Орта және  шағын кәсіпорындарда , керісінше,  директордың бір ғана орынбасары  болады. Директор немесе оның  орынбасарлары өздеріне жүктелген міндеттерді жеке өздері ғана емес:

• арнайы бөлім;
• цех;
• лаборатория;
• бюро  топтарындағы мамандардың көмегімен атқарады.

Директордың инженерлік-техникалық мәселелер жөніндегі  орынбасарына:

- жобалау –конструкторлық  бөлімі;

- технологиялық бөлімі;

- техникалық  бақылау бөлімі;

- бас механик;

- бас энергетик;

- зертханалар  бөлімі бағынады.

Көрсетілген техникалық  бөлім және  зертхананың  шартты түрде басқару органдарына  жатқызуға болады , олардың міндеттеріне негізінен инженерлік – техникалық қамтамасыз ету кіреді.

Технологиялық бөлім:

- жаңа  бұйымдарды  өндіру технологиясын жете зерттейді  және оның  жетілдірілген түрін  өндіріске енгізеді;

- цехтарда  технологиялық тәртіптің сақталуын  бақылайды;

- өңделген  бұйымдардың сапасын жоғарлатуға  және өңдеуге кеткен шығын мөлшерін неғұрлым азайтуға тиісті амалдар қолдану жұмыстарын ұйымдастырады, атқарады.

 Техникалық  бақылау бөлімі:

- өндірілген  өнімдердің сапасына жаппай бақылау  жасауды жүзеге асырады;

• жұмыс орындарына өнім сапасын күнделікті жедел бақылайды;
• кәсіпорында келіп түскен материалдар мен басқа да бұйымдардың сапа жағынан кірістік бақылауын ұйымдастырады;
• жобалау- конструкторлы және  технологиялық бөлімдермен  бірлесе отырып, кәсіпорындарда шығарылған өнімдерге куәлік  береді.

Бас механик пен бас энергетик қызметі:

• кәсіпорын  ауқымында түрлі қызмет көрсетеді;
• жөндеу, технология, энергетика, жылу жабдықтары мен бір қалыпты қамтамасыз етуді ұйымдастырады;
• кәсіпорында электр мен жылу энегриясын таратуды жолға қояды ;

Кадрлар бөлімі, әдетте, директордың бір орынбасарына немесе директордың өзіне бағынады.Оған:

• қызметкерлерді жұмысқа алу және жұмыстан босату тәртібін сақтау тапсырылады;
• қызметкерлердің жұмысқа тіркейді;
• кадрларды  оқытады және қайта даярлайды;
• еңбектің техникалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөнінде нұсқаулар береді.

Жоғарыда кәсіпорындағы  басқару қызметінің жалпы мәселелері қарастырылады.Көлемі жағынан шағын  кәсіпорындарда аталған атқарымдар бір-екі қызметтердің  күшімен  де орындалуы мүмкін.                 

Кестені  қарастыратын  болсақ 2 жылдағы мәліметтер арасында біршама айырмашылықтардың бар екенін байқаймыз. Соны 1-ші кесте бойынша талдайық.

 

            Кесте 1- Кәсіпорынның техника – экономикалық

            көрсеткіштерін талдау.

 

№	Көрсеткіш	өлшем бірлік	2010	2011	Ауытқуы +/-	өсуі кемуі %
1	өнімді өткізуден  түскен табыс	тг	189267494	193946690	+4679196	102.5
2	өнімнің өзіндік  құны	тг	169782066	177635625	+7853559	104.6
3	Жалпы табыс	тг	19485428	17486593	-1998835	89.7
4	Кезең шығындары	тг	16465612	22753373	+6287	138.1
5	Негізгі қызметтен  түскен табыс	тг	3019816	-5266780	-2246964	174.4
6	Негізгі емес қызметтен түскен табыс	тг	120119	937491	817372	780.4
7	Салық салғанға дейінгі табыс	тг	3139935	-4329289	-1189	137.8
8	Корпоративтік салық бойынша шығындар	тг	10842	-	10842	-
9	Салық салғаннан  кейінгі табыс	тг	3129093	4329289	1200	138.4
10	Төтенше жағдайдағы табыс	тг	522001	-	-522001
11	Таза табыс	тг	2607092	-4329289	-1722197	166.0
12	Қызметкерлердің орташа тізімі	адам	120	135	+15	112.5
13	Еңбекақы қоры	Тг	13472640	17010000	15662736	126.2
14	Орташа айлық  еңбекақының мөлшері	Тг	9356	10500	+1144	112.2