Маркетинг жүйесіндегі тауар саясатының теориялық аспектілері

 

Бір жылда кадрлар құрамында көмекші жұмысшылар 162 адамға азайса, негізгі жұмысшылар 190 адамға артты (34,1%). Сонымен қатар басқарушылар мен қызметкерлердің саны да 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда айтарлықтай көбейген (20 адамға). Бұл комбинатта өткізу және жеткізу жұмыстарын диллерлер атқарғанымен, үгіт насихат, жаңа клиенттер іздеу және дегустациялау жұмыстарын жүргізуге бірнеше сауда өкілдері мен менеджерлар санын көбейтумен түсіндіріледі. Қазіргі таңда, 2010 жылдың мамыр айындағы мәліметтер бойынша комбинат жұмысшыларының саны 1082 адамға жеткен [9, 101б.].

Кадрлар жағдайы келесі коэффиценттер бойынша анықталады:

1. Істен шығу коэффиценті (Кв.к)  берілген кезеңдегі (Sy.в.) барлық  себептермен жұмыстан шығарылған  қызметкерлер санының орташа  тәуліктік қызметкерлер санына (S) қатынасымен анықталады.

 

       Кв.к = Sy.в./ S                                                                             (3)

 

2008 жылы Кв.к =42/950*100=4,42%

2009 жылы Кв.к =112/1076*100=10,41%

2008 жылы мамандар ағымдылығы айтарлықтай ұлғайды (6 %-ға).

2. Мамандарды жұмысқа қабылдау  коэффиценті (Kn.к) берілген кезеңде  (Sn) жұмысқа қабылданған жұмысшылар  санының орташа тізімдік санына (S) қатынасымен анықталады.

Kn.к = Sn/ S*100                                                                           (4)

 

2008 жылы  Kn.к = 46/950*100=4,8%

2009 жылы Kn.к =260/950*100=24,2%

2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылы жаңа мамандарды қабылдау 19,3%-ға өсті. Бұл комбинат өнімдерінің сапасын жақсарту мақсатында негізгі жұмысшылар мен білікті мамандарды көбейтумен түсіндіріледі.

«Ақсай» НТК ЖШС-ның жұмысшыларына төленетін еңбекақы қорының 2008-2009 жылдарғы мәліметтері келесі кестеде көрсетілген (4-кесте).

 

4-кесте – Еңбек ақы қоры (ЕАҚ) 2008-2009

 

№	Жұмысшылар категориясы	ЕАҚ-ын есептеудегі жұмысшылар саны		Тізімдегі және тізімде жоқ құрамдағы  жұмысшылардың ЕАҚ (мың тг.)		Орташа айлық жалақы, теңге (1*100/2*12)
1	Жылдар	2008	2009	2008	2009	2008	2009
2	Ұйым бойынша барлығы: Соның ішінде:	950	1076	106207.0	118620.2	18826	18984
3	ӨӨП	850	896	97173.59	90700.35	19084	19537
4	Жұмысшылар	774	802	89509	104504.3	16154	18263
5	қызметкерлер мұндағы жетекшілер	74 12	94 16	16697.3 8915.8	14015.9 5313.7	31605 84553	27391 46280
6	Мамандар	62	78	7781.5	8702.2	19064	20144
7	ӨӨП емес жұмысшылар	100	180	9033.4	27916.7	15508	16870

 

4-кестеде көріп отырғанымыздай, жоғарғы еңбекақы – жетекшілерде, ал ең аз жалақы өндірістік  емес персоналда (соның ішінде  құрылысшыларда) екенін көреміз.Сондай-ақ 2009 жылғы жалақы өскенін айта кеткен жөн.

Бүгінде «Ақсай» НТК  ЖШС – да 1084 адам қызмет етеді (олардың 670-і әйел). Биылғы жылы коллектив құрамына жас мамандар, технологиялық және экономикалық институттардың түлектері қосылды. Ал негізгі өндірістегі жұмысшылар 50 пайызды жеңілдікпен асханадан тамақтанады. 2009 жылжың қыркүйек айынан бастап негізгі өндірістегі жұмысшылардың жалақысы 20 пайызға өсті, әр бір мерекелер сайын өндірістік тасымалдаушыларға сыйақы төленеді.

Зауыттардың қуаттары нан өнімдерінің қажеттілігін толық қанағаттандыра аларлықтай болуы керек [10, 67б.].

 

2.2 «Ақсай» НТК ЖШС-ның қаржылық-экономикалық жағдайы

 

 «Ақсай» НТК ЖШС-ның қаржылық экономикалық қызметін талдауда оның өтімділік, қаржылық тұрақтылық, іскерлік белсенділік, өтемпаздық және табыстылық көрсеткіштерін есептеу 2008 және 2009ж.ж. мәліметтеріне негізделіп отыр.

                                                                                                                               5-кесте – «Ақсай» НТК ЖШС-ның 2008 жылғы негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері

 

№	Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	жоспар	нақты	ауытқу
1	Өндірілген өнім көлемі (көтерме  бағада), ҚҚС-мен	мың теңге	734492,0	765424,0	+30932,0
2	Өндірілген өнім көлемі (көтерме  бағада), ҚҚС-мен	мың теңге	664008,0	614598,0	-29397,2
3	Өткізілген өнім көлемі (көтерме  бағада)	мың теңге	734932,0	746329,2	29392,2
4	Жұмыскерлердің жалпы саны	Адам	601	587	-14
5	Еңбекақы қоры	мың теңге	115512,7	115512,7	-
6	1 жұмысшының бір жылдағы өнімділігі	мың теңге	117,117	117,3	+0,128
7	Дайын өнімнің бір теңгесіне  шығындар	мың теңге	0,92	0,89	-0,03
8	Өндірілген өнімнің өзіндек  құны	мың теңге	608715,4	614598,2	+5882,8
9	Бағалы қағаздар	мың теңге	1111,0	1111,0	-
10	Негізгі құралдар	мың теңге	220800	267827,3	+47027,3
	Соның ішінденегізгі өндірістік қорлар	мың теңге	120000	127235,5	+7235,5
11	Табыс салығы 30%	мың теңге	34653,8	34653,8	-
12	Бюджетпен өзге де есеп айырысулар	мың теңге	22144,3	221144,3	-
13	Рентабелділік	%	12,0	12,5	+0,5

 

 «Ақсай» НТК ЖШС-ның жылдық есептемелері негізінде.

         Келтірілген мәліметтір негізгі құралдардың пайдаланылу тиімділігін көрсетеді. Ол 2009 жылы жоғары өндірістік технологиялық линияларды енгізу, құрал-жабдықтарды ауыстыру, барын модернизациялау есебінен қол жеткізілді. Негізгі өндірістік құралдардың тиімді пайдаланылуы комбинаттың 2009 жылдың аяғына технико-экономикалық параметрлерінің жағдайын жақсартты [10, 89б.].

Рентабелділік жоспарға қарағанда 8,1 %-ке кеміді, рентабелділіктің баяу дамуы, ең алдымен, негізгі өндірістік құралдардың құнының өсуімен байланысты. Басқару қызметінің тиімділігін анықтауда ұйымның қаржылық-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізудің маңызы зор. Ол кәсіпорынның балансы мен оның қаржылық - шаруашылық қызметінің жылдық есебінің мәліметтеріне негізделеді.

 

6-кесте – «Ақсай» НТК ЖШС-ның негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері

 

№	Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2008ж.	2009ж.	ауытқуы	өзгерімі
1	Өнім көлемі	теңге	17858,0	19674,0	+1816,0	1,10
2	Еңбекақы қоры	мың тг.	79218,9	115512,7	+36293,8	1,46
3	Жұмыскерлердің жалпы саны	адам	437	587	+150	1,34
4	1 жұмыскерге шығымдылық	теңге	121078	117329	+3749	-0,96
5	Орташа айлық еңбекақы	теңге	17683	20492	+2809	1,15
6	ҚҚС-сыз жалпы табыс	мың тг.	566645	691301	+124656	1,22
7	Шығындар (өз, құн)	мың тг.	469690	614598	+144908	1,31
8	1 теңге пропорцияға шығындар	тиын	0,83	0,89	+0,06	1,07
9	Рентабелділік	%	20,6	12,5	-8,1	0,61
10	Бағалы қағаздар	мың тг.	1110,0	1110,0	-	-
11	Негізгі құралдар	мың тг.	200020,3	267827,3	+67807	1,34
12	Негізгі өндірістік қорлар	мың тг.	861113,6	127235,5	+41121,9	4,48
13	Негізгі өндірістік қорлардың амортизациясы	мың тг.	25266,6	53510,0	+28243,4	2,12
14	Бюджетке аударымдар	мың тг.	17658,6	12462,0	-5196,6	0,71
15	Таза табыс	мың тг.	82717,3	44602	-38115,1	0,54

 

         Негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштерді талдау  көрсетіп отырғандай, 2009 жылы 2006 жылмен салыстырғанда өндіріс көлемі 124656 мың теңгеге көбейді немесе 691301 мың теңгені құрады.

2009 жылы жұмыскерлердің орташа тізімдік саны 587адам болды, солардың ішінде өндірістік персонал – 491 адам. 1 жұмыскерге шығымдылық 2009 жылы 117329 мың теңгені құрады.

2009 жылы тауарлы өнімнің 1 теңгесіне – 0,89 тиын шығынмен тауарлы өнімнің өзіндік құны 614598 мың теңгеге немесе 30,8 %-ға өсті.

Өзіндік құнның көбеюі ұнның  бағасының өсуіне, сондай-ақ энерготасушыларға бағаның өсуіне және нан зауытының төмен техникалық, технологиялық деңгейіне байланысты.

«Ақсай» НТК ЖШС-ның каржылық-экономикалық жағдайын талдау үшін диссертациялық  жұмыста 2008 және 2009 жылдардағы кәсіпорынның балансы, қаржылық-шаруашылық қызметтері туралы есептер пайдаланылып, соның негізінде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық, өтімділік, іскерлік белсенділік және табыстылық көрсеткіштері есептелген.

Қаржылық тұрақтылықты сипаттау үшін кәсіпорынның меншіктік  айналым құралдарының сомасын есептеу керек. Меншіктік капитал есебінен айналымнан тыс құралдар да, айналым құралдары да қалыптасатын болғандықтан, меншіктік капитал сомасы мен ұзақ мерзімді активтердің айырмасы меншіктік айналым құралдарының мөлшерін құрайды.

2008 жылы: 96343,2+166624,0-175330,1 = 77637,1 мың теңге;

2009 жылы: 133409,0+100684,8-234699 = -605,2мың теңге.

Есептеулер көрсетіп отырғандай, меншіктік айналым құралдары біршама азайған. Ал 2009 жылдың аяғына қарай олар мүлдем болған жоқ, ол ұзақ мерзімді міндеттемелердің 55840,2 мың теңгеге азаюына және бір мезгілде ұзақ мерзімді активтердің 59368,9 мың теңгеге көбеюіне байланысты.

2009 жылы кәсіпорынның меншіктік айналым құралдарының жоқтығынан абсолютті қаржылық тұрақтылық қалыпты қаржылық тұрақтылыққа ауысады, мұнда келесі шарт сақталады:

 

7-кесте – «Ақсай» НТК ЖШС-ның өтімділік көрсеткіштерін талдау

 

№	Көрсеткіштер	31.12.08 жылға	31.12.09 жылға	өзгеруі, мың тг.	2010 ж. %-пен
1	Ағымдағы активтер, мың тг.	111376,0	84995,5	-26380,5	76,31
2	Өтімді активтер, мың тг.	80548,5	33915,3	-46633,2	42,11
3	Ақша қаражаттары, мың тг.	3951,2	9217,8	5266,6	233,29
4	Қысқа мерзімді міндеттемелер, мың  тг.	33738,9	85600,7	51861,8	253,72
5	Ағымдағы өтімділік коэффиценті	3,30	0,99	-2,31	30,0
6	Жылдам өтімділік коэффиценті	2,39	0,40	-1,99	16,74
7	Абсолютті өтімділік коэффиценті	0,12	0,11	-0,01	91,67

 

       Ағымдағы өтімділік коэффиценті 2008 жылы ағымдағы міндеттемелердің 1 теңгесіне ағымдағы активтердің 3,3 теңгесін құрады, яғни кәсіпорынның айналым құралдары қысқа мерзімді қарыздарды өтеуге мүмкіндік береді, бірақ олардың тиімсіз пайдаланылғаны байқалады. 2009 жылы бұл көрсеткіш 0,99-ға дейін төмендеген, бұл қысқа мерзімді міндеттемелерді ағымдағы активтер есебінен жабуы мүмкін еместігін көрсетеді.

Жылдам өтімділік коэффиценті ағымдағы міндеттемелердің 1 теңгесіне өтімді активтердің 2,39 теңгесінен 0,4 теңгеге дейін төмендеген. Егер 2008 жылы қысқа мерзімді қарыздарды жабу үшін өтімді активтер жеткілікті болған болса, 2009 жылы олардың азаюы байқалады (дебиторлық қарыздардың азюы мен міндеттемелердің өсуі есебінен), ал қысқа мерзімді міндеттемелер қажет болған жағдайда тауарлы-материалды қорлар есебінен жабылады.

Абсолютті өтімділік  коэффиценті кәсіпорынның төлем  қабілеттілігінің төмен екендігін  көрсетеді. Бір жыл ішінде ол 0,01-ге төмендеп, 2009 жылы ағымдағы міндеттемелердің 1 теңгесіне ақша-қаражаттардың 0,11 теңгесін құрады.

Өтімділіктің есептелген көрсеткіштері кәсіпорынның жағдайы 2008 жылы жеткілікті тұрақты болғанын, ал 2009 жылы ағымдағы міндеттемелердің ауыр болғанын көрсетеді. Қысқа мерзімді активтерді жабуға кәсіпорынның ақша қаражаты жоқ. ТМҚ-ға салынған құралдар пайдаланылса да, кәсіпорын қысқа мерзімді міндеттемелер бойынша кредиторлармен 100%  есептесе алмайды және оған қарыздардың бір бөлігін ұзақ мерзімді активтер есебінен жабуға тура келеді [11, 120б.].

Әрі қарай 8-кестеде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын көрсеткіштерді талдау көрсетілген.

Автономия коэффиценті  кәсіпорының қарыз капиталды  меншіктік капиталмен орнын толтыруы мүмкін емес екендігін көрсетеді, өйткені меншіктік капитал үлесі жалпы капиталдың 34%-дан 42%-ға дейін құрайды.

Қарыз құралдарының үлесі 8%-ға төмендеген, бірақ оған қарамастан әлі жоғары болып қалуда (66%), оны  қаржылық тәуелділік және қарыз қаражаты коэффиценттері растайды. Инвестицияны жабу коэффиценттінің 0,73-ке дейін кемуі байқалады, 2008 жылы бұл көрсеткіш 0,88 қалыпты мәнге ие болған, ол қысқа мерзімді кредиторлық қарыздардың өсуімен және меншіктік айналым құралдарының жоқтығымен түсіндіріледі. Осы себептен қорларды жабу коэффиценті де кеміген, егер 2008 жылы ол тауарлы-материалды қорлардың 1 теңгесіне қорлардың қалыптасу көздерінің 3,21 теңгесін құраса, 2009 жылы – 1,22 теңге, бұл кезде тауарлы-материалды қорлар толығымен несиелік қарыздар есебінен қалыптасқан.

Мүліктің нақты құнының коэффиценті кәсіпорынның өндірістік потенциалын анықтайды. «Ақсай» НТК ЖШС-да бұл көрсеткіш өте жақсы болып отыр және бір жыл ішінде 61-ден 67 %-ға көбейген. Сондай-ақ құрал-жабдықтардың тозу мәні 20 %-ға көбейгені байқалады. Ағымдағы активтер мен жылжымайтын мүлік арақатынасының коэффиценті 2008 жылы – 0,71 болса, 2009 жылы ұзақ мерзімді міндеттемелердің 1 теңгесіне ағымдағы активтердің 0,84 теңгесін құрады. Міндеттемелер ағымдағы активтермен жабылатын және ағымдағы активтер мен жылжымайтын мүлік арақатынасы коэффиценті қарыз қаражаттарының меншіктік капиталға қатынасынан үлкен болған жағдайда кәсіпорынның минималді қаржылық тұрақтылығына жетуге болады. Біздің жағдайымызда бұл теңсіздік орындалмайды: