Фирманың маркетинг қызметін басқарудың теориялық негіздері

Қазақстан Республикасында  нарықтық экономика даму жолында  көптеген қиыншылықтарды бастан өткізіп  кейбіреуін жеңе білуде, кейбіреуінің салдары әлі білінуде. Республикамыздың алдында жоғарыда аталған, яғни, нарықтық экономиканың амал-тәсілдеріне бейімделіп, өте тиімді шешіммен, кәсіпқойлық  іскерлікпен әртүрлі мәселелерді  шешіп елімізді дамыған елдердің қатарына қосу міндетті мақсаты тұр.

Ел экономикасын дамытуға отандық өндірістік қай меншікте болмасын өндіріс орындарын –кәсіпорындар,фирмалар, мекемелер кіші, орта және ірі биснесті нарықтық экономика жағдайында көрсету  ел экономикасына, мемлекеттік бюджетке тиімді болып табылады.

Кәсіпорындардың  іс-әрекетіне  экономиканың жалпы жағдайы әсер етеді. Ал осы нарықты зерттеу, оның механизмдерімен танысу маркетинг  ғылымының бір саласы. Кәсіпорынның шаруашылық іс-әрекетін және маркетингтік қызметін басқарудың нәтиежесінде өз бақылпауы мен талдауын жүргізу  қажет [30].

Маркетингтің алғашқы  даму дәрежесінде әр түрлі коммерциялық қызметтер құралып, өтім ұйымдастыру  орында және сатып алушылардың қарым-қатынастармен  белгіленеді. Технологиялық процесстердің  ықпалын нығайту және оның жылдамдылығының  артуы инновация кезеңін тудырып, әртүрлі творчестволық ізденістер, концепциялар ғылыми жаңалық ашу , өнер тапқыштықпен тығыз байланысты. Дәлірек, инновация – ол айқын тілектердің  арқасындағы өзгерістер нәтиежесі.

Жалпы айтқанда, шетелдегі  маркетингті басқару қызметі  әр түрлі субьектілердің бір-бірімен  қарым – қатынасты арттыруымен  байланысты. Соған орай біздің республикамызда  маркетинг қызметін ұйымдастыру  жолдарының жаңа ыңғайын біліп дамытқан дұрыс.Міне, барлық айтылғанға орай маркетингтің ролі сатушылар мен тұтынушылардың арасындағы  Коммуникация және айырбастауды нығайтумен байланысты. Бірақ айырбастаудың ең алғашқысы және әр жерде қосақтасып жүруіне коммуникация процесі қажет. Соның ішіндегі негізгісі ол үздіксіз ақпарат толқын жүйесі.

Маркетингтің маңызды  мәселелерінің бірі-ол ақпаратпен қамтамасыз ету. Қазіргі жағдайға байланысты –ол  маркетингтің негізгі стратегиялық қоры және ең құнды тауары болып  саналады. Маркетингтік мақсаттар және стратегиялық бағдарламасы осы мен  қатар уақытта ескерумен байланысты екендігін де ескерген дұрыс Шетелдік маркетинг жолдарын қазіргі Қазақстан  Экономикасына енгізуді қолға алған  жөн. Еліміздің экономикасын нығайту  жолында маркетингті тек қана қолдап , дұрыс шешімдер қабылдауға тиіспіз.Осыған байланысты Қазақстан  Республикасындағы кейбір мекемелердің маркетинг ерекшеліктері қазіргі  заманға беймәлім және де бұл даму сатысы шетел фирмаларының жұмыстарын лайықсыз , бірақ дамыған елдердің экономикасынан пайдалану керек.

Қазақстан Республикасында  жүргізіліп жатқан реформалардың түрлі  қиындықтарға кездесуінің  обьективті себептері де мол.Реформа қалтарысы  көп, зардабы мол күрес барысы болғандықтан түрлі қиындықтардың  туындауы қалыпты құбылыс.

Уақыт - әділ қазы, көш –  жүре түзеледі дегендей, дамушы елдерінің  бәрі де өз реформаларын сәтті аяқтары  хақ. Сол қатарда Қазақстанның да аяғынан тік тұрып саяси және экономикалық дербестігін толық  қолына алып, өркениетті елдер қатарына қосыла алатынына кәміл сенеміз.

Маркетинг жоспары –  бұл жазбаша құжат, нарықтағы  фирманың жоспарлау әрекеті тұжырымдалған, қойылған мақсаттарға жетуге негізделген. Әдетте маркетингтік жоспар бизнес –  бірлік деңгейінде құралған және де белгілі  мерзім кезеңіне. Маркетингтік жоспардың  басқа фирмалардың функционалды жоспарларынан ерекшелігі: бұл маркетингтік  әрекеттің жай ғана жоспары емес, басқа да жоспарлардың қалыптастырудың  негізі. Маркетингтік жоспардың сату болжамынан шығатын болсақ өндіріс  жоспары қалыптасады, көтере сатып  алу жоспары, қаржылық жоспар және т.б. Маркетинг жоспары корпоративті жоспардың ең басты бөлігі болып  табылады.

Ұсынылатын маркетингтік бөлімді атқаратын байланыста үш бағытқа бөліп қарастыруға болады. Бұл бағыттардың кәсіпорынның стратегиялық даму мақсаттарына сай болуына және оларды жүзеге асырудағы тиісті ықпалын  басты назар ұстаған жөн. Маркетингтік бөлім бастығына қарасты бұл  қызмет жүйесінің бірінші бағыты маркетингтік зерттеулер мен кәсіпорынның дамуын болжау жұмыстарымен байланысты болуы тиіс.

Қорыта отырып, «Технопорт»  фирмасына маркетинг қызметіне  кәзіргі таңда келесідей ұсыныстар  беруге болады:

• дағдарыстан шығу кезінде жұмыс істеп жатқан нарықты ұстап қалу әрекеттерін жасау;
• шығындарды азайту үшін маркетинг зерттеулерін кәсіпорынның  өз күштерімен орындау;
• маркетингтік ортаға бейімделу шараларын кең жургізу;
• клиенттік қорын қалыптастырып, тұрақты тұтынышылырмен жұмыс жасау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

Маркетинг іс-әрекетінің тәжірибелік  қолданылуы мемлекет бейнесі мен  оның экономикасы, бәсекелестік жағдайы, салт- дәстүрі, халықтың тұтыну мөлшері  және басқа да көптеген факторларына қарай ұлттық ерекшелігі болады. Осыған байланысты маркетингтің қалыптасуы және даму ерекшеліктерін республика аумағының  экономикалық жағдайында салалық сипатта  зерттеу маңызды мәселе. Рынокқа  көшу - өзінше мақсат емес, яғни экономиканың тиімділігін көтеру және адамдардың өмір деңгейін, әл- ауқатын жақсарту. Рыноктың тиімді әрекет етуі үшін дамыған  рыноктық инфрақұрылым (коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялары, биржалар, аудиторлық ұйымдар, брокерлік, маркетингтік және тағы да басқа фирмалар, көлік  пен байланыс) қажет болып, рыноктық қатынастардың қуатты катализаторы ретінде оның дамуы басты сипатта  болуы тиіс.

Қазақстан Республикасында  меншіктік қатынастар мен толықтай халық шаруашылығы құрылымын  қайта құру процесінде жүріп жатқан өзгерістер, өндірушінің еркіндігі  және нарықтық ортаны игеру шарттарында  кәсіпорынды басқару маркетинг  концепциясын қолдануды талап етеді. Маркетинг концепциясы рынокта  кәсіпорынның белсенді  шабуылдық  саясатының стратегиясы мен тактикасы  болып, шаруашылық іскерлік нәтижелеріне әсер ететін өндірістік ресурстардың барлық түрлерін пайдаланудың тиімділік  құралы ретінде қызмет етеді.

Қазақстанның қазіргі  шаруашылық жағдайының дамыған елдерге  тән рыноктық экономика моделіне қарай өтуі кезеңінде экономиканың жаңа құрылымын қалыптастыру үрдістері, ескі шаруашылық байланыстардың үзілуі және жаңа рыноктық қатынастардың құрылуымен байланысты әр түрлі меншік формасындағы шаруашылық субъектілердің жаңа экономикалық қатынастары пайда болады. Маркетинг, оның даму деңгейі мен сипатты  ерекшеліктері осы қатынастар, жалпы экономика және жекелей ішкі жүйелерінің даму деңгейлерімен тығыз байланысты болады. Біздің көзқарасымызша еліміздің кәсіпорындарында маркетингті дамытудың маңызды екі бағыты бар: фирманың ішкі жоспарлау негізі ретінде маркетингтік жоспарлау; кәсіпорынның инвестициялық проектілерінде көрініс алатын жаңа нарықтар мен жаңа өнімдерді игеруге байланысты маркетинг орны.

Тұрақсыз даму шарттарында  стратегиялық жоспарлау жүйесінде  және жоспарлауда алдын ала болашақтың жемісті тұжырымдамасына келу болмай, алдын ала мақсаттар мен жететін  нәтижелер арасында мүмкін үзіліс жіберіледі. Бұл жерде қойылған мақсаттарға  жету үшін тез өзгеруші сыртқы орта шарттарына стратегиялық бейімделу  мен стратегиялық болжауға сүйенеді. Стратегиялық жоспарлау басқару  іскерлігінің өзгеше түрі ретінде келесі негізгі қағидаларға негізделеді: түбегейлі сапалық мақсаттарға  бағдар жасау; сегменттеу; стратегиялық келісімге келу; стратегияны талдау кезінде көп варианттығы мен  негізделуі.

Инвестициялық жобаларда  маркетингті пайдалану – инвестициялық  рынокта анықталған іс- әрекет әдістемесі ретінде келесі кезеңдерді енгізеді: жоба мазмұнын және оған тән тәуекелділіктерді  анықтау; бизнес – жоспарларды дайындау; инвестицияның мүмкін формалары  мен болашақ инвесторлар “мақсатты  сегментін” анықтау мақсатында инвестиция нарығын зерттеу; нарыққа жобаларды  жылжыту; нақты инвестор талаптарына  сәйкес жобаны жетілдіру.

Екінші тарауда «Технопорт» ЖШС-ның инвестициялық және экономикалық әлеуетін талдау және кәсіпорынның қаржы экономикалық тұрақтылығына талдау жасалған. Инвестициялық тартымдылығын бғалау мәселесі қарастырылып, экономикалық қызметіне талдау жүргізілген. Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін, жұмыс нақты өнім мен тұтынушыға жұмсалу керек. Осы тарауда «Технопорт» ЖШС-ның мәліметтерінен кәсіпорынның ұйымдық құрылымына, техника-экономикалық қызметіне, капиталдың құрамы мен құрылымына, инвестициялық қызметіне, операциялық қызметіне, қаржылық қызметіне, жобаның тиімділігінің негізгі көрсеткішіне кестелер сызылып талдау есебі жүргізілген. 

Кәсіпорындардың рыноктық қатынастарға өту тиімділігі жауап реакциясы  мен кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымдары және маркетинг бөлімінің  рынок пен тұтынушылар талаптарына  қарай қайта құрылуы жылдамдығымен  анықталады. Қазіргі шарттарға сәйкес рәсімдердің мүмкін нұсқалары ретінде  фирманың маркетинг қызметінің іс- әрекетін жетілдіруде төмендегідей  ұсыныстарды енгізуге болады.

Еліміздің кәсіпорындарында маркетингтің әрекет етуіндегі кемшіліктерді  жою үшін маркетинг іс- әрекетінің әрбір құрамдасын қолдануға кешенді  ғылыми негізделген жақындаудың  пайлаланылғаны орынды деп санаймын. Кәсіпорындарда маркетингтік іс- әрекетті жетілдірудің ұсынылған бағыттары  рыноктық қатынастар заңдылықтарын  теориялық игеру мен оларды практика жүзінде меңгеру мүмкіндіктерін кеңейтіп, күнделікті өмірде қолдану  нәтижесінде жалпы шаруашылық іскерлік тиімділігінің деңгейін жаңа биіктерге  жетелейді деп ойлаймын.  

 Нарықтық экономика  жағдайында басқару жүйесін тұрғыдан  қайта құру – маркетингтік  басқару принциптерін басшылыққа  ала отырып, экономиканы жандандыру  бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Нарықты зерттеу әдістерін тәжірибелік  игеру едәуір күрделі, қарама-қайшылықты  және ұзақ процесс болып табылады. Қазақстан кәсіпорындары маркетингтік  басқару жүйесіне жедел қарқынмен  рынок қатынасының енді ғана  қалыптасып жатқан жағдайларында  өтуге тура келді.

Нақты тәжірибесі мен аса  дайындығы болмағандықтан еліміздің  кәсіпорындары маркетингтік элементтерін, негізгі ережелерін, тәсілдерін игеру  кезінде біршама қиындықтарға кезігіп  отыр.

Қоғамның негізгі мақсаты  өмір сапасын жақсарту адамдардың ахуалын  көтеру, қоғам мүшелерініңлайықты өмір сүруі үшін материалдық жағдайлар  жасай алатын нарықтық экономиканың тұрақтануы өндірушілер мен тұтынушылардың бірлескен іс әрекеті мен мүдделерін сәйкестендіруден туады.

Қазақстан компанияларының  нарықта әрекет етуінің келесі даму жолдары ұсынылады:

-Маркетинг қызметін кадрлармен  қамтамасыз ету бойынша: осы  қызметті арнайы жоғары білімі  бар жоғары білікті маркетинг  директор басқару қажет. 

- Маркетинг қызметін жоғары  білікті мамандармен қамтамасыз  ету, бұл қызмет персоналы маркетинг  тұжырымдамаларын жақсы түсініп,  оны тәжірибеде үнемі қолдануы  тиіс.

- Қызметкерлерді ынталандыру  арқылы оларға қолайлы микроклимат  құру және ары қарай білімін  көтеруге жол беру керек. Маркетинг  қызметіне кадрлерді қабылдау, талдау  және орналастыру кезінде әр-түрлі  әдістер мен тәсілдерді пайдаланған  жөн мысалы тест жүргізу, сұхбат  жасау, сұрау жүргізу, эксперимент  т.б Осы кезде кәсіпқойлық сапаларды  ғана ескермей, маркетинг бойынша  маманның жекелей тұлғалы сапаларына  көңіл бөлу керек.Маркетинг қызметін ұйымдастыру үшін  сәйкес ақпараттық және техникалық базаларды құру талап етіледі.

Қазақстан кәсіпорындарында әр шығарылатын өнімдер бағаларын  төмендету арқылы, әрі нарықтарда бар тауарларды сапалық көрсеткіштері  жағынан ерекшеленетін тағамдар өндіру арқылы бәсекелестерді ығыстыруға және нарықтағы жағдайларын нығайтуға  ұмтылуы шарт. Жиынтық түрде осы  бағыттар құрылыс өнімдері бәсеке қабілеттілігін анықтайды.

Қазақстан кәсіпорындарында баға белгілеуді жетілдірудің негізгі  бағыттары болып табылады: шығарылатын  өнімнің әртүрлілігі өнім өндірісі кезінде шикізатты ұтымды пайдаланып, көтерме бағаларға әсер ету тиімділігін  жоғарлату, шығындардың өнім бағаларында  неғұрлым толық көрініс алуды  қамтамасыз ету, өнім сапасын жоғарлату.

Өнімді жылжыту саясатының негізгі мәні жаранама компаниясын  оңтайлы жоспарлай отырып, жарнама  стратегиясы мен мақсатты аудитория  анықталуы, рәсімдер жоспары құрылуы, қоларды жұмсауды бақылау және басқа  процестер қалай жүреді деген  сұрақтарға жауап іздейді.

Қазіргі шарттарға сәйкес рәсімдердің мүмкін нұсқалары ретінде  маркетинг қызметінің іс- әрекетін жетілдіру қосымша жолдары ұсынылады:

- кәсіпорын  басшылығы  мен қызметкерлерін маркетингтік  дайындау және      маркетинг  қызметі мен кәсіпорынның жалпы  әрекет етуі тиімділігін көтеру  үшін персоналды  ынталандыру.

- жақсартылған сапалы  тауармен халықтың  қажеттіліктерін  максималды қанағаттандыру және  шикізат ресурстарын рационалды  пайдалану мақсатында кәсіпорындарды   технологиялық дамыту.

- шығындарды азайту  пайданың  қосымша көзі  ретінде  қолданылып, рыноктық  бағаны  тұтынушылар   сұранымына  бейімдеу.

- клиенттердің    жеткілікті  аумағына    бағдарлану  үшін  өнімді  сатудың әр деңгейіндегі    арналарды  пайдалану.

- маркетингтік    зерттеулер  негізінде  тұрғындардың  әр  түрлі топтарын  маркетинг құралдары  көмегімен  кәсіпорын  өнімдеріне  жұмылдыру.    

Қорыта келгенде, маркетингтік бөлім кез келген жобаларды талдауды анықтаушылық мәнге ие, өйткені жобаның  өмірге қабілеттілігін бағалау үшін керекті нарықтық ақпараттарды алуға  мүмкіндік береді. Көп жағдайда сапасыз  маркетингтік талдау нәтижесінде фирма  едәуір ақша құралдарын шығындап, жабдықтау мен өнімді өткізу операцияларын іске асыруға күш жұмсағанымен, ойдағы пайдаға жете алмайтын жағдайлар кездеседі.

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

1. Қазақстан Республикасының 2006-2015 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық даму стратегиясы
2. Қазақстан Республикасының «Жарнама туралы»Заңы
3. Эванс Дж.Р., Берман Б. Маркетинг.- М.: Экономика, 1999-335б
4. Котлер Ф. Маркетинг негiздерi: Ағылшауд.- Алматы.: “Жазушы”, 2000-550б
5. Котлер Ф. Маркетинг менеджмент. – СПб.: Изд-во “Питер Ком”, 1998.-887б.
6. Н.К. Мамыров. Маркетинг. Учебное пособие.-Алматы, Экономика, 1999,-305с.
7. И.Ансофф. Стратегическое управление. М.: Экономика. 1989.-519с.
8. М.П. Афанасеьев. Маркетинг: стратегия и практика фирмы. М.: Финстатинформ. 1995-     102с. 
9. Ф.КОТЛЕР. Управление маркетингом, М.: Экономика, 1980-224с.
10. Х.Швальбе. Шағын және орта кәсіпорындар үшін маркетинг практикасы: М.Республика 1995.
11. К.А.Сагадиев и др. Интеграция экономики Казахстана в мировое хозяйство./ К.А.Сагадиев, М.У.Аргинбекова, Ш.Е. Жаксыбекова. Алматы., ғылым 1996-112с.
12. Қазақстан:Ұлттық энциклопедия.-Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004.- 696 б.
13. М.Т.Оспанов, Р.Р.Ауытов, Х.Ертазин. Теория и практика огробизнеса. Алматы., 1997.
14. О.А.Абдукамалов , А.Д.Челекбаев. Новые формы хозяйствования в АПК и факторы их развития в условиях рынка. Изд.КазНИИНТИ.1991
15. А.А.Арупов Казахстан в системе мировых товарных рынков.Монография. Алматы.,университет Туран 2000-132с.
16. М.Б. Кенжегузин. Реформирование экономики Казахстана. Проблемы  и их решения – Алматы., 1997-350с.
17. Закон Республики Казахстан  «О свободе хозяйственной деятельности и развитии предпринимательства». Казахстанская правда, 1991.-5.1.
18. Г.М. Жусупова Маркетинг услуг. Учебно-методологическое пособие. Алматы., Университет «Тұран» 1999-102с.
19. С.Сатыбалдыұлы. Маркетинг-нарықтану. Оқулық. Алматы: Білім 1999.288б.
20. А.Нурсейт, А.Темірбекова. Р.Нурсейтова. теория рыночной экономики: предпренимательский аспект. Учебное пособие. Алматы: БИС, 2000-272С.
21. М.Д.Носковец. Концепция национального маркетинга. Алматы, «Казахстан» , 1995
22. О. Төлемісов. Нарық қатынасына өту кезеңінде өндірістік бизнесте баға тетігін пайдалану. Алматы., Экономика, 1995.-148б.
23. Ильюшенко Е.В. «Маркетинг на предприятии», Минск «Экоперспектива» 2000
24. Дуйсенбаев К.Ш, Толегенов Э.Т «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы Экономика 2001.
25. Ільясов Д.Қ. Маркетинг: теориясы мен практикасы: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университетi, 2002. – 223б.
26. Нысанбаев С.Н., Садыханова Г.А. Маркетинг негiздерi: Оқулық. – Алматы: Қазақ университетi, 2002. – 200б.
27. Ф. Котлер Маркетинг Менеджмент/ СПб:Питер Ком,1999. – 896с.
28. Дойль П. Маркетинг-менеджмент и  стратегии.– 3-е изд./ Пер. с англ. Под  ред.  Ю.Н.Контуревского. – СПб: Питер, 2002.- 544с.
29. Манн И.Б. Система маркетинговых коммуникаций // Маркетинг, 1992г. - №2.
30. Манн И.Б. Маркетинг на сто процентов. – СПб: Питер, 2003.- 256с.
31. Каменова М.Ж., Ахметова К.А.Маркетинг негіздері – Астана, 2003
32. Есімжанова С.Р. Маркетинг. Алматы: Экономика, 2003
33. Бельгибаев А., Рахымбаев С. Маркетингтің теориясы мен практикасы. – Караганда, 2009
34. Маркетинг. Под редакцией проф. Парамоновой Т.Н. –Москва, 2010
35. А.Б.Рахимбаев Маркетинг теориясы және практикасы: Оқу құралы. –Алматы: «Заң әдебиеті», 2009.