Маркетингтегі ақпарат жүйесін тұрғызу

     Нарық жүйесіндегі фирманың немесе мекеменің ақпарат кеңістігі мен көп сатылы иерархиялы құрылымдағы директивті экономикалық жағдайда жұмыс істейтін мекеменің ақпарат кеңістігінің біршама айырмашылығы болады. 

      Нарық күрделі ықтимал жүйе болғандықтан, әдетте ол шаруашылық қызметтегі нақты тәуекелділікті болжайды. Нарық кезінде фирмалардың қызмет атқаруы – бұл қажетті мүмкіндіктерді жіберіп алудың және қалаған табысқа жетудің кездейсоқ жағдайларымен үнемі алмасып отыруы. Фирманың қалаған табысы ұзаққа созылуы үшін, соншалықты басқа да факторлармен қоса, ол жан-жақты ақпаратты болуы керек.

      Бұл жерде ақпаратты бола білу дегенді тек мәлімет жинау деп ұғынуға болмайды, бұл деген болжау мен ықтималдық теориясының, ойындар теориясының және т.б. әдістерге негізделген ақпаратты таңдаудың арнаулы тәсілдерін де білу дегенді білдіреді. Ақпаратты бола білу – бұл тіпті “жағымсыз” ақпаратты болашақ табыс факторына немесе жаңа ойлардың генераторына айналдыра білуден тұратын өнерге жатады.

      Филипп  Котлердің қағидасы бойынша маркетингтегі  ақпараттық жүйе 4 жүйе немесе 4 ішкі блоктан  тұрады:

• ішкі ақпарат жүйесі немесе есеп беру жүйесі;
• ағымдағы сыртқы маркетингктік ақпаратты жинастыру жүйесі;
• маркетингтік зерттеу жүйесі;
• маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі [11];

        Ішкі есеп беру жүйесі – бұл фирма қызметінің әртүрлі жақтарын мен жағдайларын сипаттайтын мәліметтер. Мәліметтерге: тапсырыстар, есеп берулер, өнімнің бағалары, келіп түскен ұсыныстар, пікірлер, әртүрлі келісім шарттардың жүруі, материалдардың көлемі, өнімнің өзіндік құны, өтім және қарыздар туралы мәліметтер. Әр фирманың күнделікті өткізу көрсеткіштері, шығындар, материалдық қорлар, қолдағы ақшаның қозғалысы, кредиторлық және дебиторлық қарыздар туралы деректерді көрсететін ішкі есептер болады. Бірақ, тек ақпараттың осытүріне ғана сүйенуге болмайды, себебі бұл ақпарат түрі қажетті көптеген мағлұматтарды қанағаттандырмайды, оның үстіне аса маңызды ұйымдастырушылықтағы кемшіліктермен ерекшеленеді.   

        Ағымдағы сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесі -  маркетингтік жоспарларды жасауға, сонымен қатар оны түзеуге қажетті маркетингтік сыртқы ортаның өзгеруі туралы ағымдағы ақпаратты жинаудың, ақпаратты алудың анықталған процедуралар және көздерін қолдануға негізделген тұрақты іс-әрекет.

Өз кезегінде  ішкі ақпарат алынған нәтижелерге  фокусталады, ал ағымдағы сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесі сыртқы ортады мүмкін болатын жағдайды зерттейді.

      Бұл блокқа сауда кемшіліктері туралы, жабдықтаудағы кемшіліктері туралы, нарықтық және шаруашылық конъюнктураның өзгеруі туралы, бәсекелестік туралы және басқада мәліметтер жатады.

      Ағымдағы  ақпаратты алу көздері әртүрлі  сипатта болуы мүмкін, оны жинау  үшін формальді және формальді емес процедураларды қолданады. Осы сияқты ақпараттың қайнар көздеріне мыналар жатады: кітаптар, газеттер, арнаулы басылымдар, клиенттермен, жабдықтаушылармен кездесулер, фирмалардың басшыларымен, қызметкерлермен хабарласу, пікір алысу, жәрмеңкелер, көрмелер, жарнамалық даңғылдар, каталогтар, арнаулы бюролармен жекеменшік ақпарат бөліміне және ақпарат қызметіне шолу, т.б.

      Сыртқы  ақпарат жүйесін жақсы ұйымдастырғанда, жинақталып және жүйеленген мәліметтерге талдау жасап, ол мәліметтер сыртқы ортада болып жатқан өзгерістерге уақытында  және бірдей реакция жасауға мүмкіндік жасайды.

      Фирмадағы күнделікті ақпарат сапасын зерттеу  мен оны жинау көлемін кеңейту  үшін әртүрлі ынталандыру жағдайлары қолданылады. Мысалы: негізгі қызметі  басқа қызмет ортасына, өтімге, жарнама  және басқаларға байланысты болатын фирманың қызметкерінің сыртқы ақпаратты ынталы түрде жинауы, оның мамандығын жоғарылатады.

      Жоғарыда  қарастырылған 2 жүйе фирманың стратегиялық ақпаратын істеп шығару үшін жеткіліксіз. Болжауды бақылау үшін нарық кезінде  өтетін заңдылықтарды байқап, белгілі бір жағдайларды нақты зерттей түсу керек. Бұл үшін маркетингтегі ақпараттық жүйенің 3 жүйесі – маркетингтік зерттеулер жүйесі қажет.

      Маркетингтік  зерттеулер жүйесі – маркетингтік зерттеу фирма алдындағы маркетингтік жағдайға байланысты қажетті деректер тобын жүйелі түрде анықтау, оларды жинау, талдау және есеп беру. Маркетингтік зерттеу жүйесі ағымдағы сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесінен өзгешілігі – мекеме нарықта тап болған нақты маркетингтік жағдай бойынша мәліметтерді жинайды және талдайды. Мұндай іс-әрекет нақты мәселелердің пайда болуына қарай мәліметтерді жинаудың және жиналған мәліметтерді өңдеудің арнайы әдістерін қолдану негізінде периодты іске асады. Маркетингтік зерттеу қызметінің аймағы кең болғандықтан, оған мыналар қамтылады: нарық сипаты мен оның потенциалды мүмкіндіктерін зерттеу; нақты тауар өндірушілер арасындағы нарықтық үлесті бөлісуге талдау жасау; бәсекелестердің іс әрекетін, сауда саясатын, жарнамаларды зерттеу; сұранысты болжау және т.б.

      Маркетингтік  зерттеу 5 кезеңнен тұратын үрдіс:

• мәселені табу және зерттеу мақсатын тұжырымдау;
• ақпарат көздерін таңдау;
• ақпаратты жинау;
• жиналған ақпаратты талдау;
• алынған нәтижелерді ұсыну;

      Маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі – маркетингтік деректерді және мәселелерді талдаудың жетілдірілген әдістер жинағы. Әр бір маркетингтік ақпаратты талдау жүйесінің негізін статистикалық банк және модельдер банкі құрайды.

      Статистикалық банк – таңдап алынған деректердің өзара байланысын толық көрсететін және оларды статистикалық өңдеудің уақыт талабына сай жинастырылған әдістер жинағы. Статистикалық банкке регрессиялық, корреляциялық, факторлық, ұялы талдаужәне т.б. кіреді.

      Модельдер банкін нарық қызметкерлерінің ең оптимальді маркетингтік шешім қабылдауына мүмкіндік беретін математикалық модельдер жинағы. Модельдер банкісіне баға белгілеу жүйесінің моделі, бағаны есептеу моделі, орналасуды талдау моделі, жарнама кешенінің құралдарын құру моделі, т.б.

      Бұл 4 жүйенің барлығындағы ақпарат фирманың даму стратегиясы мен маркетингтік саясатының нұсқауларын таңдаудағы сандық және сапалық белгілерді қалыптастырудың негізі болып табылады.         

      Маркетингтегі ақпараттық жүйе:

• мүмкін болатын қиындықтар мен мәселелерді ерте табуға;
• қолайлы жағдайларды анықтауға;
• маркетинг қызметінің стратегияларын мен шараларын табу және бағалау;
• маркетинг жоспарларының орындалуының және стартегиясының іске асуының деңгейлерін моделдеу және статистикалық анализ негізінде бағалау;

                       үшін  арналған [11].

      Маркетингтегі ақпараттық жүйені жобалаудың келесі қадамдарын ұсынуға болады.

      Алғашқысында  мекемеде маркетингтің ұйымдастырылуы, маркетингті басқару жүйесінде  тапсырмалардың, құқық және жауапкершіліктің таратылуы зерттеледі. Келесіде менеджерлердің маркетингтік ақпаратта қажеттілігі анықталады. Осы мәліметтердің негізінде ақпараттық көздер идентификацияланады, оны алудың және талдаудың процедуралары мен құралдары анықталады. Келесі қадамдар: алдағы зерттеулер жоспарын жасау, қорытынды есеп берудің форматын және қызығушылақтары бар тұлғаларға алынған нәтижелерді ұсыну жүйесін жобалау. Осымен қатар мәліметтер банкін, қамтамассыздандыру жүйесін және маркетингтегі ақпараттық жүйенің функционирлеуін бағалау жүйесін жасау және қолдау шаралары жасалады.

      Маркетингтегі ақпараттық жүйенің біркелкі үлгісінің  жоқтығы анық. Мекеменің және оның маркетингтік қызметінің басшылығы  ақпараттқа өзіндік ерекше талаптар қояды, ол өзінің жеке мекемесі және де оның сыртқы ортасы туралы жеке көзқарастарын басшылыққа алады; ол ақпаратта қажеттілігінің өзіндік жеке иерархиясына және басқару аппаратының қызметкерлерінің жеке басының және іскерлік қасиеттеріне, олардың арасында қалыптасқан өзара қатынастарға тәуелді болатын басқарудың өзіндік дара стиліне ие. Осымен қатар тиімді жұмыс істейтін маркетингтегі ақпараттық жүйе тек алғашқы жүйенің біртіндеп дамуының нәтижесі болып табылады. 
 
 
 

      «Казфосфат» жауапкершілігі шектеулі серіктестік 1999 жылы құрылды. Серіктестіктің негізгі  қызмет түрлері келесілер болып табылады:

• минералдық шикізатты  добыча, обогащение және өңдеу, соның негізінде өндірістік өнім және халықтық тұтыну тауарларын шығару;
• геологтік барлау жұмыстарын жүргізу;
• минералдық тыңайтқыштар, сары фосфор және оның қоспаларының өндірісі;
• фосфориттік руданы өндіру және өңдеу;

      «Казфосфат» ЖШС-н құру химиялық саланың Қазақстан Республикасының экономикалық дамуы үшін маңыздылығының артуымен шартталады.

Компанияның қызметі Қазақстанның оңтүстігіндегі фосфорлық өнеркәсіп ұйымдарының  тұрақтылығын нығайтуға бағытталған.

Өзінің  қызметінің негізгі бағытымен қатар  «Казфосфат» ЖШС-і мақсаты фосфорлық  саладағы мекемелердің өндіріс процессін  жетілдіру, олардың құрылымын дамыту, сондай-ақ мекемелердің бар құаттылығын  модернизациялау болатын үлкен  жұмыс атқаруда, бұл өз кезегінде Қаратау фосфориттік бассейнінің табиғи ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамассыз етеді.

Соңғы уақытта «Казфосфат» ЖШС-і фосфорлық  сала мекемелерінің шикізаттық бағытын  өзгертуде, соңғы өңдеудің жоғарғы  деңгейінің нәтижесі болып табылатын сапалы және бәсекеге жарамды өніммен ішкі және сыртқы нарыққа шығуда қадам жасауда.

Салыстырмалы  қысқа кезеңде компания ТМД аумағындағы  және басқа да шетелдердегі құрамында  фосфоры бар өнімді тұтынушы мекемелермен қарым-қатынас орната алды.

Қойылған мақсаттардың сәтті орындалуы, ағымдағы қызметтің іске асуы көбінде «Казфосфат» ЖШС-ң қызметкерлерінің жоғарғы кәсіптілігіне және іскерлік абыройына байланысты. 

«Жанатас» Таулы-Байыту Комбинаты және «Каратау»  Таулы-Химиялық Комбинаты

«Жанатас  ТБК» ЖШС-ң және «Каратау ТХК» ЖШС-ң таулыкен комбинаттары фосфориттік кенді өндірумен және өңдеумен айналысады. Кен орындар Қазақстанның оңтүстігінде Жамбыл және аз бөлігі Шымкент облыстарында ені 30 шақырым, ұзындығы 120 шақырым жолақта орналасқан. Бұл қорлар негізінен кен орынның 6 бассейнінде шоғырланған және бұрынғы КСРО аумағындағы барланған фосфаттық шикізат қорының 1/3 және барланған әлемдік қордың 5% құрайды. Әлемдік масштабта қаратау бассейні қойнауында алдын-ала қымбат байытусыз әртүрлі бағыттағы өнеркәсіптік өңдеу үшін жарайтын, милиардтаған тонна фосфоридтік кен шоғырланған бірегей табиғи нысан болып табылады.

Бассейіннің кендері және фабрикалары айналасында  фосфориттік шикізатты өндіру мен  алғашқы өңдеудің қарқынды дамуымен байланысты халқы 100 мыңнан асатын екі қала, Қаратау және Жанатас пайда болды.

1946 жылдан  бері жұмыс істеп келе жатқан  комбинаттар қазіргі кезде 9247 га жуық ауданды алып жатыр  және өзінің құрамында 76 ашық  және жер асты фосфориттік  кенді өндіретін кеніштер және 5 майдалаушы-сорттаушы және алғашқы кенді дайындау мен өнімді шығару бойынша фабрикалар бар.

Қазақстандық  фосфорлық кенді тұтынушы негізгі  мекемелер Қазақстанда, Өзбекстанда, Түркменстанда, Ресейде орналасқан. 

«Жаңа Жамбыл фосфор заводы» филиалы

     «ЖЖФЗ»  филиалы сары фосфор және құрамында фосфоры бар өнім (ортофосфор қышқылы, триполифосфат натрия, тринатрийфосфат, ферофосфор, гранулды шлак) шығаратын химиялық завод болып табылады.

Мекеме  құрамына келесі негізгі өндірістер кіреді:

• әрқайсысының құаттылығы 80МВт, ал жалпы жобалық өндіріс құаттылығы жылына 80 мың тонна болатын төрт кенді-термиялық электропеші бар бір негізгі блокқа негізделген сары фосфор өндірісі;                                  
• жалпы жобалық өндіріс құаттылығы жылына 120 мың тонна болатын үш технологиялық сабақтан және құрамында фосфоры бар шламды өңдейтін үш шламдық қондырғыдан тұратын термиялық фосфор қышқылы өндірісі;
• құрамына жалпы жобалық өндіріс құаттылығы жылына 120 мың тонна болатын төрт технологиялық сабақты қосатын триполифосфат натрий өндірісі;
• жалпы өндіріс құаттылығы жылына 3000 тонна болатын екі технологиялық сабақ негізінде фосфорлық тұздар -  триполифосфат калия, триполифосфат калия-натрия, тринатрийфосфат өндірсі.