Лекциялық кешен

Бюджет кірісін  жоғарлатуда үлкен роль атқаратындар: 

• Мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түскен түсімдер.
• Жергілікті өндіріс өнімдерінің кең айналымынан алынатын салықтарды енгізу.
• Еркін бағалар бойынша импорттық тұтыну бағаларын, тауарларын сатудан түскен түсімнің айтарлықтай көбеюі.

 

Одан басқа  тұрақтандыру шаруашылық жиынтығын, үкіметтің  инфляцияны тежеу және өндірістің тиімділігін  көтеруге бағытталған саясатын жүргізу  әрекеті кіреді. Дайындығы төмен  объектілердің құрылысы уақытша тоқталады, отын және шикізат кен орындарын ұзақ мерзімді жалға беру, тұрғындарына сатуға және мұраға қалдыру құқығымен тұрғын үйлерді сатуды күрт жандандыру кәсіпорын акцияларын өткізу жатады.

Тұтыну рыногын  тәртіпке келтіру экономикалық басқару жүйесіндегі негізгі объектілердің бірі нарықтық неізгі элементтерін басқару, яғни тұтыну нарығының қалыпты қызмет етуі. Өкімет тұтыну нарығын толтыру шаралар кешенін ұсынады және жүзеге асырады.

Заттың логикасы бойынша бұл мәселені  шешудің  басты қайнар көзі- барлық тауарлық ресурстардың ішінде басты орынды  алу меншікті орынды алу. Осыған байланысты көптеген мәселелерді шешуге болады.

• бірінші кезекте, тапшылық және техникалық күрделі бұйымдарды шығаратын мамандандырылған кәсіпорындарды құру негізінде тұтыну тауарлар өндірісінің қуатын тездетіп өсіру.
• республикалық  айырбасты дамыту.
• Үкіметтің халық тұтынатын тауарлар өндірісін дамытудың республикалық қорын құру.
• Сәйкес тауарлар тобы бойынша республикалық және жергілікті тауарлар резервін құру. 

Қазақстан экономикасын басқарудың қалыптасып келе жатқан жүйесіне бірқатар өндірісті тұрақтандыру шаралары кіреді. Олар:

• республика кәсіпорындары арасындағы қалыптасқан байланысты және республикааралық келсім шарттарды сақтау
• мемлекеттік тапсырыс жасау жолымен шаруашылық байланыстарды тікелей мемлекеттік реттеуді қамтамассыз ету
• өз кінәсіз қиын жағдайдағы кәсіпорындарға уақытша қаржылық көмек көрсету үшін арнайы тұрақтандыру қорларынқұру. Тұрақтандыру қорлары бюджеттік қаражаттардан, сонымен қатар облигация сатудан қалыптасады.

Нарықтық қатынастарға өтудің негізгі бағыттары. Республиканың  тиімді шаруашылық жүйесін құруға қажетті  негізгі шарт болып жаңа меншік қатнастары табылады.

Бұл қатынастар келесі  мәселелерді қамтиды:

- экономиканы  мемлекет иелігінен алу және меншікті жекешелендіру.

Мемлекет иелігінен  алу және жекешелендірубірінші кезекте  меншікті орталықсыздандыруды ұйғарады. Өтпелі кезеңде экономиканы мемлекет иелігінен алу және меншікті жекешелендірудің негізгі нысандары (форма)

• кәсіпорындарды, ұйымдарды және халық шаруашылық обьектілерін акционерлендіру
• мемлекеттік меншікті жалға және коллективтік меншікке беру
• мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдар базасында жергілікті  және халқаралық кәсіпорындар құру
• мемлекеттік меншікті заңды және жеке тұлғаларға сату

Өтпелі кезеңнің ірі бағыттарының бірі болып экономикада  кәсіпкерліктің және бәсекелестіктің  дамуы болып табылады.

Нарықтық экономикаға  өту өзінің обьективті шарты ретінде  өндіріс сферасындағы монополизімді  жеңу, бөлу және тауар айналымындағы  республика аймақтарының тұйықтылығы  қарастырылады.

Қазақстан Республика үкіметінің монополияға қарсы саясаты  келесі негізгі бағыттары бойынша жүргізіледі.

• нарық инфрақұрлымының қалыптасуын тездету
• шағын және орта кәсіпорындардың дамуы

 

7-тақырып. Менеджменттегі коммуникация

 

Мақсаты: Студент оқу барысында басшылардың дұрыс шешім қабылдау үшін хабар мәліметі мен алмасуы  және төменгі буындарға қабылданған шешімдерді жеткізу әдісін, төзімділігін біледі.

 

 

Сұрақтары:

1. Басқарудағы коммуникацияның ролі
2. Менеджменттегі көлденең және тік коммуникациялар
3. Қарым-қатынас түрлері мен ұйымдастыру түрлері

 

   Коммуникация дегеніміз -  басшылардың дұрыс шешім қабылдау үшін хабар мәліметі мен алмасуы  және төменгі буындарға қабылданған шешімдерді жеткізу.

Басқару қызметінің барлық түрі ақпарат, хабарлар, мәліметтер айналымы- крммуникациядағы байланыс процестері деп аталады. Ұйымдардағы коммуникациялық процестер.

1. Ұйымдар аралық және оның орта қатынасы әрбір ұйымдағы қызметтер жөніндегі запискалар, телефон арқылы сөйлесулер, бейне таспалар, көзбе- көз әңгімелесу, кеңестер және т.б қатынастарды- байланыстардың негізі деп аталады.
2. Бөлімше мен деңгей арасындағы байланыстар. Ұйым ішіндегі хабарлар бір деңгейден келесі деңгейге тік байланысатын шеңберінде жүргізіледі. Ол хабарлар, жоғарғы деңгейден төменге түсуі. Осы арқылы бағынышты деңгейге алдағы міндеттер нақты тапсырмалар туралы хабарлайды.
3. Түрлі бөлімшелер арасындағы байланыстар. Ұйымдар бірнеше бөлімшелерден тұратын болғандықтан, олардың ортасындағы хабарлардың айналымы немесе алмасуы мақсаты үйлестіріп іс- қимыл әрекет жасау үшін қажет.
4. Басшылар мен бағыныштылыр арасындағы байланыс. Бұл қатыныстардағы жан- жақты және түрлі хабарлар мақсатында белгілеу бір нәрсені ойлап табу және қорытындысы бөлімшелерінің мақсатына жету үшін ат салысады. Тиімді жұмыс істеу үшін талқылау жасау, қол жеткен тапсырмалар және жетістіктер үшін ынталандыру. Бағыныштылар қабілетін дамыту және жеткізу, бағдарламасы алдағы өзгерістер жайлы хабар беру, идеялар туралы мәліметтер т.б арқылы жүзеге асады.
5. Басшы мен жұмысшы топтар арасындағы байланыстар. Жалпы басшыға топтық тиімді еңбек етуі мен жұмыс жасауы қажет.
6. Бейресми байланыстар- сыбыстар таратушы арналар деп атайды және дәл емес хабарлар мен мәліметтер жиынтығы сыбыс немесе сырт естулер деп атайды. Бейресми арналар арқылы берілген мәліметтер мен хабарлардың 80-90 %  әрқашанда дәл деп танылады.

Коммуникациялық процесс дегеніміз- екі немесе  одан да көп адамдар тобының хабарлармен, мәліметтермен алмасуы. Оның негізгі мақсаты – хабарды  осы алмасу үстінде түсінушілікті қалыптастыру болып табылады.

Хабар мен алмастыру  процесінде негізгі қарастырылып отырған 4 элемент қажет:

1. Жөнелтуші, жіберуші-  хабарды жинақтап, өңдеп жіберуші адам.
2. Хабар ету-  немесе оны жарналау шартты түрде символ арқылы берілетін хабар.
3. Арналар- хабардың берілу құралдары.
4. Хабар алып тұрушы- хабарды қабылдаушы және оны түсіндіретін адам.

Хабарды жіберуші мен қабылдаушы арасында өзара байланыс кезеңдері болады.

1. Идеяның тууы.
2. Шартты белгі және арналар.
3. Хабарлар.
4. Декодалау.
1. Идеяны тұжырымдауға байланысты информациямен жүзеге асады.
2. Идеяны бермес бұрын жөнелтуші символдың көмегімен хабарларды кодтау керек. Ол үшін жөнелтуші сөздер, дауыс ырғағы, дене қимылын қолдануы. Мұндай топтау идеяны хабарға айландырады.
3. Хабарлар бұл кезеңде мәліметті жөнелтуші қабылдаушыға жететіндей арнаны табады. Бұл хабарды түп нәтижесінде коммуникациялық процесс деп айтуға болмайды, тек қана бір кезеңде ғана белгілейді.
4. Декодалау- алынған хабарды түсіндіру, ұғындыру.

Байланыс тиімділігі адамдарды деректі жібергенде де және қабылдауына да бірдей қарым - қатынаста болуда, тыңдай білуі керек. Дұрыс тыңдау менеджерге қойылатын  негізгі талаптың бірі – зерттеуші Кид Дервис тиімді тыңдау үшін 10 өсиет, ақыл айтқан.

1. Сөз доғарыңыз. Сөйлеп отырып тыңдау мүмкін емес.
2. Сөйлеп отырғанда өзіңді бос ұстауға көмектес.
3. Өзіңіздің тыңдауға дайын екеніңізді  көрсете біліңіз, әрқашанда тыңдауға құштар болыңыз және соған әрекет етіңіз.
4. Сөйлеушіні тітіркендіретін жағдайлардан аулақ болыңыз.
5. Сөйлесуге әсер етіңіз, сөйлеушіні сезіне біліңіз.
6. Шыдамды болыңыз. Сөйлеп тұрған адамның көңілін бөлмеңіз Сөйлеуші сөз бастағаннан соң кіруге немесе шығуға әрекет етпеңіз.
7. Мінез - құлық, шыдамдылығын көрсетіңіз. Ашуланған адам сөздің мағынасын өзгертеді.
8. Сөз таластырмаңыз. Сынамаңыз.
9. Сұрақ қойыңыз. Бұл сіздің тыңдағаныңызды білдіреді.
10. Сөзді немесе сөйлеуді доғарыңыз.

Байланысты  ұйымдардағы тосқауылдар.

1. Хабардың бұрмалануы. Хабар төменнен жоғары және жоғарыдан төменге түскен кезде азда болса бұрмаланады. Оның себебі, мыналар:

а). жеке адам аралық түсінбеушілер пайда болатын  бұрмалар.

б).басшы хабармен келіспегенде салалы түрде хабар  бұрмаланады.

2. Шамадан тыс  мәліметтің болуы әр басшы барлық хабарларға тиімді жауап қайтара алмайды, сондықтан ол өзіне өте қажетті мәліметті таңдап алуға тырысады.

3. Ұйымдық құрылымдардың  қанағатсыз болуы, ұйымдағы байланыстарды  жетілдіру әдістері:

а).мәліметтер ағымын реттеу, басқару. Басшы ұйым деңгейінде өзінің және қызметкердің хабарға деген қажеттілігін қанағаттандыру қажет.

б).басқарушылық іс- әрекет жасау.

4. Кері байланыс  жүйесі. Қызметтестерге сұрақ беру  арқылы байланыс.

5.Ұсыныстар  жинақтау жүйесі  арқылы байланыс.  жайында жарнамалар, публикациялар, бейне таспалар беруі керек.

6.Мәлімет бюлетендері.  Кәсіпорын өз қызметтері  жайында  жарнамалар, публикациялар, бейне  таспалар беруі керек.

7. Қазіргі кездегі  информациялық, технологиялық (компьютердің  пайда болуы).

 

8-тақырып. Менеджменттегі басқару шешімдері

 

Мақсаты: Басқарушының алға қойған мақсатының қалыптасуы мен сол мақсатқа жетуіндегі іс – қимылын және  менеджмент процесіндегі шешімнің рөлін оқу.

Сұрақтары:

1. Менеджмент процесіндегі шешімнің рөлі.

2. Басқару шешімдері туралы түсінік және олардың жіктелуі

3. Басқарушылық шешімдерді әзірлеу мен жүзеге асыру технологиясы.

 

Шешім қабылдау - ақпарат алмасу сияқты кез- келген басқару қызметінің құрамдас бөлігі. Шешім қабылдау қажеттігі басқарушының алға қойған мақсатының қалыптасуы мен сол мақсатқа жетуіндегі іс - қимылын түгелдей қамтиды.

Адамдардың  шешім қабылдау қабілеті де бірте  - бірте тәжірибе жүзінде дамиды. Біздің әрқайсысымыз күніне 100-деген, ал өмір бойына 1000- даған шешімдер қабылдаймыз.

Жеке өмірдегі шешім қабылдағанға қарағанда, басқарудағы шешім қабылдау, өте қатаң жүйленген процесс. Басқару шешімдері жетекші қабылдаған шешімдер арқылы жұмыс жасайтын адамдардың өміріне ықпал етуі мүмкін. Маңызды шешімді  қабылдаудағы жауапкершілік басшыға ауыртпалығын әкеледі. Сондықтан басшылар ойланып қарастырылмаған шешімдерді қабылдай алмайды.

Ұйымдық шешімдер дегеніміз - лауазымды адамдардың өздеріне берілген міндетті орындау үшін тыңдай білу қабілетінің болуы. Оның мақсаты  ұйымдық алдына тұрған мәселелер  қозғалысын қамтамасыз ету. Сондықтан да тиімді ұйымдық шешім деп қабылданған және орындалған мақсатты айтуға болады.

Ұйымдық шешімдерді 2 түрге бөлуге болады.

1. Бағдарланған.

2. Бағдарланбаған.

1) Бағдарланған  шешім - іс- қимылдың белгілі - бір айқын қисынға ( логика) сәйкес, нәтижелі түрде жүзеге асырылады.

2) Бағдарланбаған  шешім - мұндай шешімдер белгісіз  факторлармен ілесе жүретін анықталған  өлшемде жаңа болатын жағдайда  талап етеді. Сол себепті қажетті  қадамдардың нақтылы реттілігін  алдын-ала құру мүмкін емес.

Бағдарланған  шешімдер қатарына мына типтегі шешімдер жатады: үй мақсаттары қандай, өнімді қалай жақсартуға болады, бөлімнің құрылымын қалай жетілдіру қажет бағыныштарды қалай ынталандыру керек.

3. Басқарушылық  шешімдерді жіктеудің белгілеріне  мыналарды жатқызу керек.

1.Шешілетін мәселерді қамту дәрежесі ( ауқымдылығы).

2. Қабылданған  шешімнің жүзеге асырылатын ұзақтығы.

3. Қабылдау шешімнің  ықпал ететін объектілігі.

4. Шешімнің қабылдау  функцияларының сипаты.

1) Шешім мәселесінің  ауқымдылығы жағынан басқару  шешімінің жалпы және жеке түрлері болып көрсетіледі. Жалпы шешімдерге жататындар тұтас алғанда бүкіл шаруашылығына қатысты шешімдер.

Жеке шешімдерге жататындар өндірістің жекелегген жақтары, қызметтің жекеленген  топтарын қамтитын шешімдер.

Жалпы және жеке басқарушылық шешімінің арасында тығыз байланыс бар. Жеке шешімдер жалпы басқарушылық шешімдерді нақтылаудаң және олардың орындаушыларға жеткізудің тәсілі болып қызмет етеді.

2) Шешімнің жүзеге  асырылуы ұзақтығы жөнінен   шешімнің мынандай түрлері бар.

а) ұзақ мерзімді ( перспективалық). Шешімдер жүзеге асырылуы бірнеше жылдарды керек ететін шешімдер жатады.

б) орташа мерзімді ( ағымдағы) шешімдер бір жыл ішінде жүзеге асырылады және өндірілген циклімен байланысты болады.

г) қысқа мерзімді ( оперативті ) шешімдер мәселесінің неғұрлым шағын тобын қамтиды, өздерінің сипаты жағынан көбінесе жеке шешімдер болады.

Ықпал ету объектісі  жөнінен:

- сыртқы;

  - ішкі шешімдер деп бөлуге болады.

Сыртқы шешімдер – белгілі - бір шаруашылық басқа  кәсіпорынмен қарым-қатынасы қамтиды.

Ішкі шешімдер - шаруашылықтың өз өмірінің түрлі жақтарын қамтмды.

 Функцияның сипаты жөнінен:

- экономикалық;

- технологиялық;

- қаржылық;

- әкімшілік  шешімдер болып табылады.