Автор: Пользователь скрыл имя, 01 Марта 2013 в 15:55, курс лекций
Стратегиялық басқару - орталық буыны, кәсіпорынның жеке ресурстық әлеуетін, сыртқы ортаның мүмкіндіктері және қауіп-қатерлерімен салыстыруға негізделген стратегиялық таңдау болып табылатын стратегиялық шешімдерді әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру процессі.
Кіріспе 8
1 тақырып. Стратегиялық менеджментке кіріспе
№1 дәріс
1.1 Стратегиялық басқарудың алғы шарттары
1.2 Стратегиялық басқару түсінігі
№2 дәріс
1.3 Стратегиялық басқарудың даму кезеңдері
1.4 Стратегиялық басқарудың алғашқы тұжырымдамалары
№3 дәріс
1.5 Ұлттық жағдайда стратегиялық басқаруды қолдану мәселелері мен болашағы
2 тақырып. Стратегиялық менеджменттің жалпы сипаттамасы
№ 4 дәріс
2.1 Стратегиялық менеджмент: мәні мен мазмұны
2.2 Басқару стилі және стратегиялық басқару
№ 5 дәріс
2.3 Экономикалық, саяси және ұйымдастырушылық аспект
2.4 Стратегиялық басқарудың оперативтік басқарудан ерекшелігі
№ 6 дәріс
2.5 Стратегиялық менеджмент құрылымы
3 тақырып. Стратегиялық басқарудың жалпы тұжырымдамасы
№ 7 дәріс
3.1 Стратегиялық басқарудың мәні
3.2 Стратегиялық басқарудың негізгі компоненттері мен кезеңдері
3.3 Стратегиялық басқару объектілері
№ 8 дәріс
3.4 Стратегиялық басқару түрлері
3.5 Стратегиялық басқару қағидалары
4 тақырып. Ұйым мақсаты мен миссиясы
№ 9 дәріс
4.1 Болашақ көріністі қалыптастыру
4.2 Биснес саласы мен миссиясын анықтау
№ 10 дәріс
4.3 Бизнес мақсатын белгілеу
4.4 Мақсаттар иерархиясын тұрғызу
№ 11 дәріс
4.5 Стратегиялық жоспарлау, (қысқа және ұзақ мерзімді)
4.6 Ұйымдастырылған орта
5 тақырып. Сыртқы ортаны талдау
№ 12 дәріс
5.1 Кәсіпорынның сыртқы ортасын талдау мақсаты мен сипаты
5.2 РЕST – талдау
№ 13 дәріс
5.3 Саладағы бәсеке мен жалпы жағдайды талдау
5.4 Бәсеке деңгейін бағалау
6 тақырып. Кәсіпорынның ішкі ортасын талдау
№ 14 дәріс
6.1 Ішкі ортаны стратегиялық талдаудың мақсаты мен қағидалары
6.2 Кәсіпорынның күшті және әлсіз тұстарын талдау
№ 15 дәріс
6.3 Шығындарды стратегиялық талдау және «құндылық тізбегі»
7 тақырып. Стратегияны таңдау, стратегиялық альтернативаларды жасау және талдау
№ 16 дәріс
7.1 Стратегияның мәні
7.2 Кәсіпорын стратегиясын сыныптау
№ 17 дәріс
7.3 Бизнесті дамытудың негізгі стратегиялары
7.4 Кәсіпорын стратегияларын анықтау
№ 18 дәріс
7.5 М. Портер бойынша стратегия
8 тақырып. Стратегия түрлері мен сыныптамасы
№ 19 дәріс
8.1 Стратегияларды сыныптау
8.2 Өндірістік стратегиялар
№ 20 дәріс
8.3 НИОКР стратегиясы
8.4 Бәсекелестiк маркетинг стратегиясы
№ 21 дәріс
8.5 Тұрақты даму стратегиясы
8.6 Гарвард мектебінің моделі, БКТ моделін қолдану
№ 22 дәріс
8.7 «Дженерал электрик - Маккинзи» тұжырымдамасы
8.8 Ұйым стратегиясы, (Минтцберг, Чандлер стратегиялары)
№ 23 дәріс
8.9 Бейімделу стратегиясы
9 тақырып. Стратегияларды корпоративтік деңгейде өңдеу
№ 24 дәріс
9.1 Артықшылықтарды бағалау және оның ролі
9.2 Әртараптандыру стратегиялары
№ 25 дәріс
9.3 Әртараптандырылған компанияның стратегиялық сараптамасы
10 тақырып. Стратегияны регламенттеу, стратегиялық өзгертулерді басқару
№ 26 дәріс
10.1 Стратегияны орныдаудың негізгі сатылары
10.2 Стратегиялық өзгертулер
№ 27 дәріс
10.3 Стратегиялық бақылау
11 тақырып. Стратегияны дайындау және енгізу
№ 28 дәріс
11.1 Стратегияны тұжырымдау
11.2 Стратегияны дайындау кезеңдері
№ 29 дәріс
11.3 Стратегияны іске асырудың ұйымдық қамтамасыз етілуі
11.4 Стратегияны дайындау процесін ақпараттық қамтамасыз ету
№ 30 дәріс
11.5 Ұйымның жоспарлар жүйесін стратегиялық талдау
11.6 Басқару шешімдерін, шешімдер көрсеткіштерін, стратегиялық ұстанымдардың тиімділігін бағалау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Глоссарий
Екіншіден, Көлемі жағынан үлкен немесе географиялық шашыранды компаниялар болған жағдайда, миссия ұйымдық бірліктердің бір бүтінге бірігуіне, түрлі деңгейдегі басқарушылар мен бағынушылардың тиімдірек өзара әрекет етуіне, персоналдарды ынталандыруға қабілеттендіреді.
Үшіншіден, дұрыс
ойластырылған миссия, кәсіпорынның
тағдыры түрлі форма мен
№ 10 дәріс
4.3 Бизнес мақсатын белгілеу
Ортақ ұзақ мерзiмдi мақсаттарды белгілеу. Мақсат - бұл кез келген ұйымның қол жеткізгісі келетін соңғы қалаудағы нәтижесі.
«Ортақ» белгісі нақты
сандық сипаты жоқ, уақыт пен ауқымы
жағынан кең көлемдегі
Ұзақ мерзiмдi мақсаттар кәсiпорынның бизнесте белгілі бір орынды иелену бойынша стратегиялық мақсатын анықтайды. Жалпы ұзақ мерзiмдi мақсаттарды анықтау әрбір негізгі нәтижелер үшін талап етіледі. Менеджерлер ұйымның сәйкес бәсекелестік артықшылықтарын жасау және сәттілікке қол жеткізу үшін жалпы ұзақ мерзімді мақсаттарды маңызды деп санайды. Кәсiпорынның ұзақ мерзiмдi мақсаттарын анықтайтын жетi негізгі кеңістіктерді бөлуге болады:
1. Нарықтағы
орны. Нарықтың белгілі бір
2. Инновация.
Бұл салада мақсатты орнату
бизнес жүргізудің жаңа
3. Маркетинг.
Нақты тауарды сату бойынша
бiрiншi орынға шығу, тауардың белгілі
имеджін қалыптастыру, клиенттерге
қызмет көрсетуді жақсарту осы
саладағы қызметтердің негiзгi нәтижелері
болуы мүмкін.
4. Өндiрiс. Ең жоғары еңбек өнiмдiлiгіне
қол жеткізу, өнiм сапасын арттыру, негізі
бәсекелестерімен салыстырмалы түрде
өндіріс шығындарын төмендету тәсілдері
осы саланың негізгі мақсаттары болып
табылады.
5. Қаржы. Жалпы
ортақ мақсат - қаржы ресурстарының
барлық түрлерін қажетті
6 Қызметкерлердi
басқару. Қызметкерлерге
7 Менеджмент. Негізгі маңызды мақсат - басқару ықпалының сыни жағын анықтау
Мақсаттар сапасын өлшеу. Кәсіпорын мақсаттарының кейде алға қойылған мақсаттардың сапасын өлшеу деп аталатын бірқатар сипаттамасы болу керек.
Мақсаттардың негiзгi мiнездемелерiнiң қатарына жататындар:
• Қайшылықсыздық. Бір мақсатқа жету үшін қажетті шешімдер мен іс-әрекеттер, басқасының жетістікке жетуіне кедергісін тигізбеу қажет.
Мақсатты белгілеу процессіне жеткіліксіз бөлінген көңіл немесе керісінше қол жетпес мақсаттарды орнату кәсіпорынға зинын тигізеді.
Нақты мақсаттарды (міндеттер) анықтау. Нақты мақсаттар кәсiпорын қызметтерінің күштi және осал жағын, оның бәсекелестiк артықшылықтарын анықтау негiзiнде бекiтiледi. Әдеттегiдей, мұндай мақсаттар табысты бизнес үшiн шешушi болып табылатын салаларда қол жетімді (екi-үш көрсеткiш) нақты нәтижелерді көрсетеді. Сонымен бірге нақты мақсаттар кәсіпорынның маңызды деп санайтын әрбір қызмет түрі бойынша белгіленуі мүмкін.
5 МЫСАЛ. Қызметтің әр түрлi саласындағы нақты мақсаттар:
• маркетинг - нарыққа жыл сайын жаңа тауарлар ұсынады, тұтынушылардың санын 10% кеңейту;
• қаржы – жыл соңына қарай тиімділік деңгейін 10%-дан 12%-ға дейiн ұлғайту;
• кадрлар - екiншi жылдың соңында пайдаға қатысу жүйесiн енгiзу.
Кәсiпорынның мақсаттары бизнестің сыртқы ортасы мен ішкі мүмкіндіктерін кешендi талдау нәтижесі бойынша түзетілуі мүмкін.
Мақсаттар мен миссияны анықтау кәсіпорынның жалпы саясаты мен стратегиясын таңдауда негіз болып табылады. Стратегия мақсат пен миссияны жүзеге асыруға бағыт беріп отырады, ал саясат барлық бөлімшелердің менеджерлері үшін айқын бағдарларды анықтайды.
4.4 Мақсаттар иерархиясын тұрғызу
Менеджмент мақсаттары мен міндеттерінің әр түрлiлiгi мен саны олардың құрамын анықтаудың жүйелiк тәсілдерін талап етедi. Тәжірибеде қолайлы қабылданған құрал ретінде мақсаттар ағашы түріндегі үлгіні қолдануға болады. (7-сурет)
Мақсаттар ағаштары арқылы олардың ретке салынған иерархиясы бейнеленеді, келесi ережелер бойынша бас мақсаттың кейінгі ішкі мақсаттарға бөлінуі жүзеге асырылады:
•жалпы мақсат соңғы нәтиженiң бейнесін мазмұндау қажет;
• жалпы
мақсаттарды иерархиялық
• түрлi деңгейдегі мақсаттарды жасау кезінде өзің қалаған нәтижелерді суреттеу керек;
7- сурет. Ұйым мақсаттарының иерархиясы
• әрбiр деңгейдiң мақсаттары бiр-бiрiнен тәуелсiз болу керек;
• мақсаттар ағашының ірге тасы - белгіленген уақытта, белгілі бір тәсілмен орындалуы мүмкін жұмыстарды тұжырымдайтын міндеттерді құрауы қажет.
Декомпозиция деңгейлерiнiң саны ұйымдық құрылымнан, қойылған мақсаттың ауқымы мен күрделігінен тәуелді. Масқсатты тұжырымдаудағы маңызды сәт деп, тек мақсаттар иерархиясын үлгілеу ғана емес, сонымен бірге белгілі бір кезеңдегі даму аспектісінде олардың қозғалысын үлгілеуді айтуға болады. Кәсіпорынның болашақ жоспарларын дайындау кезінде динамикалық үлгi қолданылады.
№ 11 дәріс
4.5 Стратегиялық жоспарлау, (қысқа және ұзақ мерзімді)
Стратегиялық жоспар – бұл болашақта ұйымның тиімді жұмыс жасауын қамтамасыз ету мақсатымен қажетті ресурстарды алу, анықтау және оларды бөлу үшін айрықшалықты стратегияны таңдау, ұйым миссиясы мен мақсатын тұжырымдау процессі.
Стратегиялық
жоспарлау ұйым мақсаттарын,
Жоспарлау – бұл барлық қажетті іс-әрекеттерді алдын-ала көре білу ғана емес, бұл сондай-ақ істің жүру барысында пайда болуы мүмкін кез-келген тосын жағдайларды көре білу, оларды жеңе білу қабілеті. Фирма өз іс-әрекетіндегі тәуекелдерді толығымен жоя алмайды, бірақ оларды тиімді жоспарлау көмегімен басқара алады. Басқару шешімдерін, яғни жоспарлауды дайындау бойынша жұмыстың сапасынан осы шешімдердің өзінің сапасы да тәуелді болады, нәтижесінде барлық басқару іс-әрекеттерінің жетістігі немесе сәтсіздігі алдын-ала анықталады.
Жалпы стратегиялық жоспар –өтпелі кезең аралығында болуы мүмкін түзетулерді есепке ала отырып, ұйым қызметіне бағыт көрсететін бағдарлама.
Стратегиялық жоспарлаудың басты мақсаты – сыртқы ортадағы өзгерістерге тұрақты әсерлесу үшін жеткілікті көлемде жаңа енгізілімдер мен өзгерістерді қамтамасыз ету.
Стратегиялық
жоспарлауға келесідей
- орта және ұзақ мерзімді болашаққа ұмтылу;
- мақсаттың
жоспарланған жүйелері үшін
- мақсаттардың ресурстар көлемімен және құрлымымен органикалық байланысы;
- жоспарланған
объектілерге оң немесе теріс
ықпал ететін көптеген сыртқы
факторлардың әсерін есепке
- жоспарланған
объектілердің ішкі және
Стратегиялық жоспарлау үрдісі 4 кезеңнен өтеді:
1) ұйым миссиясы мен мақсатын дайындау;
2) салыстырмалы қысқа мерзім аралығында нақтылы, егжей-текжейлі мақсаттарды анықтау (2 жыл, 5,10 жыл);
3) оларға жету жолдары мен құралдарын анықтау;
4) жоспарлы көрсеткіштерді нақты орындалғанмен салыстыру жолымен мақсатқа жетуді бақылау.
Стратегиялық жоспарлауды қысқа және ұзақ мерзімді жоспардан ажырата білу керек.
Ұзақ мерзімді жоспарлау 3 немесе 5 жыл аралығын қамтиды. Ол әдетте компанияның жалпы стратегиясын анықтайды. Өйткені нақты өмірде осындай ұзақ мерзім аралығында жағдайларды анық көре білу мүмкін емес. Ұзақ мерзімді жоспар компания басшысымен өңделіп, кәсіпорынның болашаққа жасалған басты стратегиялық мақсаттарын қамтиды.
Ұзақ мерзімді жоспарлаудың негізгі салалары:
- ұйымдық құрылым;
- өндірістік қуат;
- капитал салымдары;
- қажеттіліктер мен қаржы құралдары;
- зерттеулер мен әзірлемелер және т.б.
Қысқа мерзімді жоспарлау бір жылға, жарты жылға, айға, бірнеше күнге есептелуі мүмкін. 1 жылға жасалынатын қысқа мерзімді жоспар пайданы жоспарлауды, өндіріс көлемін және т.б. қамтиды. Қысқа мерзімді жоспарлау түрлі әріптестер мен жеткізушілердің жоспарларын тығыз байланыстырады. Сол себептен бұл жоспарлар өзара келісуі мүмкін немесе жоспардың кейбір сәттері өндіруші-компания мен оның әріптестері үшін ортақ болуы мүмкін.
Кәсіпорын үшін қысқа мерзімді қаржы жоспары ерекше мәнге ие. Ол ағымдық қаржы жағдайын бақылап, талдауға мүмкіндік береді.
Қысқа мерзімді жоспарды жасау және іске асыру кезеңдері:
8. Жоспардың орындалуын бақылау.
4.6 Ұйымдастырылған орта
Ұйымдастырылған орта – ол ұйымның қызметіне әсер ететін екі құраманың (сыртқы және ішкі орта) жиынтығы.
Сыртқы орта, немесе макроорта - кәсіпорын, саладан тыс орналасқан орта.
Жұмыс ортасы – бұлсыртқы ортаның фирмамен тікелеу байланысу ортасы. Ол фирма тікелей қатынасқа түсетін немесе фирмаға тікелей ықпал ететін нарық қатысушыларын қамтиды. Олар:
Жеткізушілер: Фирмаға қажектті экономикалық ресурстарды (шикізат, қаржы капитал, өндіріс капитал), еңбек ресурстарын, ақпараттар жеткізушілер;
Клиенттер – фирманың өндіретін тауарларын тұтынушылар;
Делдалдар – қаржы, сауда, маркетинг, мемлекеттік экономикалық құрылымдар (мысал, салық инспекциясы);
Бәсекелес фирмалар;
Сұхбаттасатын дәрісханалар – фирманың қолайлы және қолайсыз бейнесін жасауға әсер ететін бұқаралық ақпарат құралдары, тұтынушылар қоғамы және т.б.
Ұйымдастырушылық
ортадан тыс фирмаға төнетін
қауіп пен мүмкіндіктерден
а) Экономикалық.
Экономикалық қоршаған ортада кейбір
факторлар үнемі бағаланып
ә) Саяси. Саяси тұрақтылық фирманың гүлденуіне алып келсе, ал саяси тұрақсыздық фирманың шаруашылығына зиян келтіреді. Керісінше, тұрақсыздық басқа фирмалар қызметтері үшін жаңа мүмкіндіктер туғызуы мүмкін, мысалға жасырын бизнес саласына.
б)Нарықтық. Нарықтық орта ұйым үшін әрқашанда қауіп төндіреді. Ұйым жетістіктері мен сәтсіздіктеріне әсер ететін нарықтық ортаның факторалары: халықтың табысын бөлу; саладағы бәсекенің деңгейі; өзгеріске ұшырайтын демографиялық жағдайлар; нарыққа еркін ену.
в)Технологиялық. Технологиялық талдау өндіріс технологиясындағы өзгерістерді есепке алу қажет. Кез-келген ұйым басшысы соның бәрін бақылап отыру қажет.
в) Бәсекелестік факторы. Кез келген ұйым өз бәсекелестерінің қадамын, іс-әрекеттерін зерттеп отыру қажет. Яғни бәсекелестердің ағымдық стратегиясын бағалау, болашақ мақсаттарын талдау, олардың күшті және әлсіз жақтарын терең меңгеру және т.б.
г) Әлеуметтік тәртіптер. Бұл факторлар қоғамның өзгермелі қатынастарын, адамгершілігін және болжалдарын қамтиды (кәсіпкерлік ролі, қоғамдағы әйелдер мен ұлттық азшылық, тұтынушылар мүддесін қорғау әрекеттері, бизнеске деген қоғамның қатынасы)