Лекции по "Стратегическому менеджменту"

 

6 – сурет. Әлсіз дабыл кезінде мәселелердің пайда болуы жөнінде кәсіпорынның іс-әрекеті

 

Сызбада көрсетілгендей, стратегиялық міндеттердің пайда болуын тудыратын екі деректеме бар: 

Қауіп-қатердің (1 деңгей) белгілері нақты болмаған жағдайда сыртқы ортаны үнемі бақылап, дабылдың салыстырмалы күшін анықтау  қажеттігі сызбада көрсетілген.  Қауіп-қатер немесе жаңа мүмкіндіктер анық (2 деңгей) болған жағдайда, сыртқы стратегиялық күдіктілікті төмендетіп, кәсіпорынның ішкі икемділігін арттыру шаралары қолданылады (мысалы, тауар алмастырудан сұраныстың төмендеген қауіпі төнген жағдайда  басқа нарыққа өту, тауар ассортиментін кеңейту және т.б. бойынша алдын-ала шаралар дайындалады).

Дабылдың  одан әрі күшеюі (3 деңгей) жаңа мүмкіндіктер деңгейін немесе қауіп-қатерлер ауқымын  бағалауға (мысалы, қысқа мерзім аралығында өнімдерге сұраныс төмендейтін  болады)  мүмкіндік береді. Мұндай дабыл тәжірибелік шараларды жүзеге асыруда уақытты қысқартуға мүмкіндік беретін дайын дабылдарды, жобалар немесе бағдарламалардың технико-экономикалық негізделуін әзірлеуге кірісу қажеттілігі жөнінде куәландырады. Нәтижесінде, мәселенің мән-жайы анықталып, оны шешу жолдары белгіленген жағдайда (4 деңгей), тәжірибелік шаралар жоспары әзірленіп, олардың жүзеге асырылуы басталады.

Стратегиялық  күтпегендік жағдайында басқару. Стратегиялық күтпегендік кезіндегі төтенше шаралар  жүйесі аяқ астынан болған шұғыл жағдайда ( мысалы, алдыңғы тәжірибелерге сәйкес келмейтін жаңа міндеттер қойылып, шешімдердің жоқтығы ірі көлемдегі зиян алып келген жағдайда) қолданылады.

Бұл жүйелер келесідей әрекеттер  жасауды болжамдайды:

• төтенше жағдайлар үшін  коммутациялық тораптарды қолдану;
• жоғары басшының міндеттерін қайта бөлу: рухани климатты сақтау және бақылау; минималды үзілістер деңгейімен әдеттегі жұмыс; төтенше шаралар қолдану;
• қажетті өкілдіктер берілген ең тәжірибелі мамандардан икемді сараланған топтар құрамын жасау. Олардың міндеттері: жағдайларды талдау және бағалау; үнемі қадағалау; мүмкін болатын салдарын есепке ала отырып, қажетті жедел шешімдер қабылдау. Мұндай топтар ұйымдағы иерархиямен қатар жұмыс жасап, ерекше статусқа ие.

Стратегиялық басқарудың қарастырылған жүйелері бірін-бірі алмастырмайды. Олардың әрбірі  сыртқы ортаның тұрақсыз деңгейінен тәуелді, белгілі бір жағдайларда қолданылады.  

Кәсіпорынның  стратегиялық басқарудың балама жүйесін  қолдануға дайындығы басқарудың ұйымдық құрылымының ресурстарымен, кадрлық әлеуетімен анықталады.

Стратегиялық  күтпегендік жағдайында басқарудың тиімділігі - болып жатқан оқиғалардың  мәнін түсінуден, жағдайыды дұрыс  бағалаудан, басшының төнгелі жатқан қауіпті дер кезінде анықтау  қабілетінен тәуелді.

 

3.5 Стратегиялық басқару қағидалары                                                         

Стратегиялық  басқару оның жүзеге асу процесінде есепке алуды қажет ететін бірқатар қағидалардан тұрады. Олардың ішінде негізгілері:

1.Өнер элементтерімен үйлесімдіктегі ғылымилық. Менеджер өз қызметінде көптеген ғылымның мәліметтері мен қорытындыларын қолданады, сонымен қатар жағдайларға жеке тәсілдер іздестіру керек.  Бұл міндеттерді жүзеге асыру бәсекелестік күрес жүргізу өнерінен басқа, қиын тығырықтан шығу жолдарын, негізгі мәселелерді шешу жолдарын білуді қажетсінеді.

     2.Стратегиялық басқарудың мақсатты бағытталуы. Стратегиялық талдау мен стратегияның қалыптасуы мақсатты бағытталу қағидасына сүйену керек, яғни әруақытта ұйымның жаһандық мақсатын орындауға бағдарлану керек. Еркін суырып салма және ішкі түйсік сезімдеріне қарама-қайшы тұрғысынан стратегиялық басқару ұйымның ойластырылып бағытталған дамуын, басқару процесстерінің нақты мәселелерді шешуге бағытталуын қамтамасыз етуге негізделген.

3. Стратегиялық басқарудың икемділігі. Бұрын қабылданған шешімдерге өзгерістер енгізу немесе өзгерістер болған жағдайда оларды қайта қарап шығумен сипатталады. Бұл қағиданы жүзеге асыру ағымдық стратегияның сыртқы орта және кәсіпорын мүмкіндіктерінің талаптарымен сәйкестігін бағалауды, қабылданған саясат пен жоспарды келеңсіз жағдайлар болған жағдайда нақтылау және бәсекелеспен күресті күшейтуді болжамдайды.

4. Стратегиялық  бағдарламалар мен жоспарлардың  біртұтастығы. Сәттілікке қол жеткізу  үшін түрлі деңгейдегі стратегиялық шешімдер өзара тығыз байланысты және келісілген болу қажет. Функционалдық бөлімшелердегі стратегиялық жоспарлардың өзара келісімі, барлық жасалған бағдарламалар тұтынушыларының байланысы, құрылымдық бөлімшелер стратегияларының шоғырлануы арқылы коммерциялық ұйымдардың стратегиялық жоспарларының біртұтастығын қамтамасыз етуге болады.

5. Стратегияны  жүзеге асыру үшін қажетті  жағдай жасау. Стратегиялық жоспар  оның міндетті түрде сәтті  орындалуын қамтамасыз ете алмайды.  Стратегиялық басқару үрдісі стратегиялық бағдарламалар мен жоспарлардың жүзеге асуы үшін ұйымдастырылған жағдайлар жасауды қамту қажет, яғни мықты ұйымдық құрылымды қалыптастыру, мотивация жүйесін дайындау, басқару құрылымын жетілдіру.

 

Бақылау сұрақтары

1. Стратегиялық тосын жағдайда және әлсіз белгілер бойынша басқару
2. Стратегиялық міндеттерді шешу негізінде басқару
3. Стратегиялық басқару кезеңдері
4. Венсилдің / Лагранждың стратегиялық басқару тұжырымдамасы
5. Стратегиялық басқару функциясы мен қағидасы

 

4-тақырып.  Ұйым мақсаты мен миссиясы

4.1 Болашақ көріністі қалыптастыру                                                                                                                                     

4.2 Биснес саласы мен миссиясын анықтау                                                    

4.3 Бизнес мақсатын белгілеу           

4.4 Мақсаттар иерархиясын тұрғызу

4.5 Стратегиялық жоспарлау, (қысқа және ұзақ мерзімді)                 

4.6 Ұйымдастырылған орта

 

 № 9 дәріс

 

4.1 Болашақ көріністі қалыптастыру

Ұйымның көрінісі – бұл қызметтiң мағынасының бейнелi ұсынысы және ұйымның болашағы. Ол барлық қызметкерлер мен қоғамға ұғындырып көрсетедi:

• Жалпы ұйым туралы;
• Ол ұйым қандай болу керектігін;
• Ол неге ұмтылатынын

Болжамды қалыптастыру–  бұл жоғары басшылықтың міндеттерінің  бірі. Көрудің көкжиегі, алшақтықтың кезі, кәсіпорынның белгілі нысанға келтірер - бейнесінің уақытына қарамастан, әр түрлі болуы мүмкін, бірнеше айдан бірнеше жылға созылуы мүмкін. Ірі кәсіпорынның келешектегі  көрінісі  - ол  мемлекеттің саяси, экономикалық, әлеуметтік мәселелері, салалары және де  кәсіпорындардың оң жағынан көрінуі.

Болжам ол тек  келешекке катынасы бар: ол көздеген мақсатқа жеткен соң өз күшін жоғалтады, қайтадан болжануын қамтамасыз етеді.

Миссияның тұжырымдамасы  жинақы, динамикалық конструкциямен, қабылдауға ыңғайлы болу керек және де мына талаптарға сай келу керек:

• жігерлендіру, шабыттандыру;
• қарапайым болу керек;
• сенімді болу керек;
• стратегия әзірлеуге негіз болып табылатын бағдарларды қамту керек.

 

2 МЫСАЛ: «Kodak » ұраны: « Біз химиялық және  электронды сурет шығарудан әлемдегі ең үздік және алдыңғы қатарда тұруымыз қажет.

Xerox көрінісі: «  Көшіргіш техникасынан – болашақ  кеңсесіне дейін»

 

Болашаққа дұрыс  болжам жасаудың өзі кәсіпорын үшін үлкен құндылық болып табылады, оған қажет талаптар:

• ұйымның ортақтасуы мен корпоративтік рухты жасау;
• мотивациялар;
• кәсіпорынның ұзақ мерзімді  міндеттерін шешу.

 

4.2 Биснес саласы мен миссиясын  анықтау

Миссия –  бұл бизнестің стратегиясын  және оның басты мақсатын  бейнелейтін  іскерлік ұғым. Болжамға қарағанда миссия тек «шынайы» ұйымды сипаттайды: түрін, қызметтер ауқымын, бәсекелестерден ерекшелігін, - бизнестің даму болашағын ескерусіз калдырады.

Миссия -  кәсiпорынның мәртебесiн тәптiштейдi және түрлі  ұйымдастырылған деңгейде стратегия  мен мақсаттарды өңдеу үшiн бағдарламаны қамтамасыз етедi. Миссияның басты құрамдастары:

1. Кәсіпорын өндіретін өнімдер немесе қызметтер, яғни қажеттіліктерді қанағаттандыру ортасы;
2. Тұтынушылардың  мақсаттық топтарының дәрежесі;
3. Қолданылатын басқару технологиялары мен функциялары, яғни тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру тәсілі;
4. Бәсекелестiк артықшылықтар
5. Бизнестің философиясы

Өндірістің  миссиясын анықтайтын негiзгi компоненттердiң  сипаттамасы 2-кестеде көрсетілген.

 

  2-кесте.  Ұйым миссиясының компоненттері

Компоненттер	Мазмұны
Өнімдер немесе қызметтер	Кәсіпорын  өндіретін өнімдері мен ұсынатын  қызметтері қандай?       Кәсіпорын нарықтың үлкен үлесін  иелену, дистрибьютер торабын кеңейту  немесе оң имидж секілді бәсекеге  қабілеттіліктің қосымша мүмкіндіктері арқылы өнім артықшылығын алу интеграциясы есебінен жиі нарық артықшылықтарына қол жеткізеді ма?
Тұтынушылардың  мақсаттық топтарының дәрежесі	Кәсіпорынның  толық тұтынушылары кім? Кәсіпорынның  қызметі үкімет агенттіктеріне, индустриалды тұтынушыларға, жоғары табыс алатын халықтың аз бөлігене немесе толық бөлігіне  бағыттала алуы мүмкін
Технология	Кәсіпорын  жаңа немесе дәстүрлі технологияларды  қолдануға бағдарланады ма?
Бәсекелестік  артықшылықтар	Кәсіпорынның  басқа бәсекелестерден стратегиялық артықшылықтары мен салыстырмалы ерекшеліктері неде? Мұндай артықшылықтар сирек кездесетін тауарда, технологияда, тұтынушылар арасындағы беделінде немесе территориялық орналасуына байланысты болуы мүмкін.
Философия	Кәсіпорынның  ең басты құндылықтары, ұмтылысы мен этикалық қағидасы қандай? кәсіпорын философиясы әр түрлі жағдайда пайда болуы мүмкін, мысалы: бірінші орынға өзінің жұмысшыларының немесе клиенттерінің мүддесін қоя ма және т.б.

 

Миссия жасау  тәсілдері. Миссия түсінігіне қатысты  екі тәсіл бар:

• Кең
• Тар

Кең мағынадағы миссия – бұл кәсіпорын тағдыры  мен философиясы. Мұндай тәсілде миссия тұтынушылар тобына, өндірілетін өнім номенклатурасына және т.б. тығыз байланыссыз жалпы терминдерде анықталады. 

Миссия мазмұны  ұйым қызметінің негізінде жатқан қағидалар, сенімдер, құндылықтар , сондай-ақ жүзеге асыруға бағытталған іс-әрекеттер арқылы  айқындалады.

 

3 МЫСАЛ. Тәжірибелі-конструкторлық  бюро миссиясы: «Біздің қызметтеріміз  саланың ғылыми-техникалық әлеуетін  дамытуға, жоғары деңгейдегі дайындықтарды қолдауға, қоршаған ортаны сақтап, қорғайтын жаңа жұмыс орындары мен өндіріс мәдениетін құруға бағытталған».

 

Миссия жасаудағы  кеңейтілген тәсіл ұйымды басқаруда  шеберліктің икемділігі, бірден тұтынушылар  тобы мен нарықтың кең ауқымын  қамту, өнімдердің (қызметтер) кең номенклатурасын өндіру мүмкіндіктерін жасау есебінен стратегиялық артықшылықтарға қол жеткізуге кәсіпорынды үгіттейді.

Тар мағынада миссия ұйымның өмір сүруінің мәнін ашатын бекітілім ретінде қарастырылады. Мұнда бұл ұйымның өзі секілді  ұйымдардан ерекшелігі көрсетіледі.

 

4 МЫСАЛ. «Сухой»  концерн (АВПК) миссиясы. «Сухой»  әуе кешені жоғары сапалы, бәсеке  қабілетті әскери және азаматтық  ұшақтарды, әсіресе жаһандық нарық  қажеттіліктері мен ұлттық мемлекеттік  тапсырыстарды қанағаттандыруға  мүмкіндік беретін «Су», «Бе» маркасындағы  ұшақтарды өндіруге ат салысады.

 

Тар мағынадағы миссия  нақты нарық сегменттерін, тұтынушылар тобын немесе стратегиялық жолда қолданылатын бизнес жетістіктері мен мақсаттарын, өнімдердің шектеулі номенклатурасын өндіруге стратегияны бағыттайды.

Мұндай тәсіл  стратегияны жүзеге асырудың аса  үйлестірілген, орталықтандырылған әдістерін  қолдану нәтижесінде ұйымдастырушылық пен нақтылықты күшейту арқылы басқару  әрекеттерін арттырады.

 Дұрыс құрастырылған  миссия кәсіпорынның қандай болу керектігін көрсетеді.

Миссияның мағынасы. Миссияның дұрыс қалыптасуы мына мәселелерді шешуге көмектеседі:

Біріншіден, миссия менеджерлерді қабылданатын стратегиялық шешімдердің негізін күшейтетін ұйымның мүмкіндіктері мен қауіп-қатерлеріне, күшті және әлсіз жақтары мен оның бәсекелестеріне жан-жақты талдау жүргізуге итермелейді.