Лекции по "Стратегическому менеджменту"

- тікелей, тікелей  емес;

- ашық, жабық;

- құрылымданған,  құрылымданбаған;

- адаммен немесе  механикалық құрал көмегімен  жүзеге асырылатын.

Эксперимент –  бағынышты айнымалыларға (мысалы, нарықтағы  сұраыс пен ұсынысқа берілетін өнімнің көлемі) әсерін анықтау мақсатымен тәуелсіз айнымалыларды өзгерту. Мынадай түрлері бар:

Зертханалық –  жанама факторларды (өнімді сынау, тұтынушының  реакциясын анықтау) есептен шығаратын  кейбір жасанды жағдай жасалады;

Шеткі – шынайы жағдайларда, жүргізу қиындау, дегенмен, шынайы көрініс алынады. Кемшілігі – эксперименттің ұзақтығы;

Сауалдама –  бастапқы ақпаратты жинау (обьектілер – жеке тұлғалар, кәсіпорын, ұйымдар).

Іріктеуді жүргізудің әдістері – жаппай, іріктемелі сауалдама. Сауалдаманы жүргізу тәсілі:

- сауалнама  жүргізу;

- телефонды  интервью;

- жеке әңгімелесу.

Бенчмаркинг –  баламалы стратегия жасауға қажетті  ақпаратты жинау мен талдауға жаңа қадам жасау. Мақсаты – басқаларды үйрету, олардан үйрену, яғни, серіктес-фирмалар, бәсекелестер жұмысының тәсілдерін алу, оларды жеке компанияның қызметінде қолдану.

Мынадай қадамдар тізбегін жүзеге асыруды ұйғарады:

1. Бенчмаркинг-командаларды  ұйымдастыру. Оның мүшелері фирмадағы  жұмыстың жағдайы жайлы ақпаратталынуы  керек және жаңа тәжірибені  ендіру бойынша шешімді қабылдауға дайын болады.

2. Салыстыру  үшін критерилерді іріктеу - өндірістің  тиімділігіне үлкен дәрежеде  әсер ететін процестерді салыстыру.

3. Өндірістің  қажетті көрсеткіштерін сәйкестендіру  – анықталған процестерді оңтайландыру.

4. Ең жақсы  фирманы анықтау, онымен компанияның қызметі салыстырылады.

5. Жекефирманың  тиімділігін бағалау.

6. Ең жақсы  фирмалардың тиімділігін анықтау.

7. Компанияның  тиімділігін арттыру үшін әрекет  ету жоспарын дайындау – жеке  фирманың қызметінің нәтижелерін  зерттелетін фирмамен салыстыру негізінде жүзеге асырылады.

8. Компанияның  тиімділігін арттыру бойынша  әрекет ету жсопарын іске асыру  және оның іске асырылу жағдайын  қамтамасыз ету.

9. Бенчмаркинг  бойынша шараларды көкейкесті  ету.

 

№ 30 дәріс

 

11.5. Ұйымның  жоспарлар жүйесін стратегиялық талдау

Стратегиялық  талдау – ортаны талдау нәтижесінде  алынған деректерді ұйымның стратегиялық жоспарына түрлендіруші құрал.

Стратегиялық  талдаудың құрамына ұйымның ішкі және сыртқы ортасын зерттеу кіреді.

Стратегиялық  талдаудың аспаптарына келесілер жатады:

- формальды  үлгілер және санды әдістер;

- осы ұйымның  өзіндік ерекшелігі, менеджерлер  мен жоспаршылардың талдаушылық  және интуитивті қабілеттіліктері  негізінде құрылған дербес шығармашылық  талдау.

Үзілісті талдау – фирманың мақсаты мен мүмкіншіліктері арасында үзіліс туындаған кездегі ахуалды анықтау.

Стратегиялық  талдау 2 негізгі кезеңге бөлінеді:

- орта ұсынатын, фирма белгілеген бағдарлар мен  шынайы мүмкіндіктерді салыстыру,  олар арасындағы үзілісті талдау;

- фирма болашағының  мүмкін болар нұсқаларын талдау, стратегиялық баламаларды анықтау.

Стратегияны тұжырымдау стратегиялық талдау кезеңінен кейін  жүреді және стратегиялық баламалардың бірін таңдауға бағытталған.

Стратегиялық  талдау процесінде ұйымның басшылығы  стратегияның мүмкін болар нұсқаларының бірін таңдауға бейімделеді, ол нұсқа ішкі және сыртқы орта жағдайына, сонымен қатар қызметтің таңдалған мақсаттарына сай келеді.

Жоспар –  кез келген жоспарлау түрінің  нәтижесі, оның құрамына жазба түрде  түсірілген және ұйымның басшылығы  бекіткен мақсаттар мен міндеттер, қол жеткізу мерзімі, атқарушылары, ресурстары жайлы мәліметтер кіреді. Ұйымда жоспардың барлық түрлерін бірыңғай жүйеде түзеді.

Ұйымның жоспарлар  жүйесі құрамына келесілер кіреді:

1. Стратегиялық  жоспар, кейде оны фирманың басты жоспары деп атайды;

2. Фирма құрамына  кіретін жеке құрылымдық бірліктердің  стратегиялық жоспарлары.

3. Ұйымның қысқа  мерзімдік және ұзақ мерзімдік  жоспарлары:

ағымдағы қызметтің  жалпы фирмалық жсопарлары, оларды шаруашылық жоспарлары немесе «кіріс жоспароы» деп атайды, ол бір жылға есептеледі. Ағымдағы қызметтің жсопарлары көмегімен тауарлар мен қызметтер өндіріледі және нарыққа жеткізіледі;

4. Тактикалық  жоспарлар, олар ұйымның қызметін  регламенттейді:

стратегиялық  жоспарларға, олардың дамуына толық сай түрде өңделінеді; стратегиялық, қысқа мерзімдік және ұзақ мерзімдікке қарағанда өте қысқы уақыт аралығына есептелген, сондықтан іске асырудан алынған нәтижелер жылдамырақ шығарылады және анықталған ауытқулар бойынша  шаралар жылдам қабылдануы мүмкін;

5. Мақсаттық жоспарлар:

- жаңа өнім  мен технологияны дайындау;

- өндіріске  кететін шығынның төмендеуі;

- энергоресурстарды  үнемдеу;

- жаңа нарыққа  ену және т.б.

 

11.6 Басқару  шешімдерін, шешімдер көрсеткіштерін, стратегиялық ұстанымдардың тиімділігін  бағалау

Нарықта стратегиялық ұстанымдардың тиімділігін бағалау  келесідей критерилер негізінде  жүзеге асырылады:

1. Фирмамен бақыланатын  нарық үлесі және басты бәсекелестермен  салыстыру бойынша осы бақылаудың  салыстырмалы деңгейі;

2. Осы стратегиялық  сегментте маркетингтік негізі факторларды және жалпы шаруашылық қызметті толық қолдану мүмкіндігі (шикізат көздеріне, энергия, арзан несиеге,техникалық және өндірістік мүмкіндіктерге, өткізудің тиімді арналарына және т.б. рұқсат);

3. Саланы дамытудың  жалпы перспективалары (тіршілік ету циклының сатылары, оның технико-экономикалық дамуының болашағы, өндірілетін өнім номенклатураларының тұрақтылығы, бәсеке деңгейі, оның «жасару» мүмкіндігі).

Басқару шешімі – болып жатқан жағдайларды талдауға, іс-әрекеттің мақсатын және мақсатқа жету бағдарламаларын анықтауға негізделген басқару объектілеріне мақсатты бағытталған әсерлердің директивтік актісі.

 

9-кесте. Стратегиялық және жедел шешімдер

Сипаттамалары	Стратегиялық  шешімдер	Жедел шешімдер
Әрекет ету  ауқымы	Жаһандық	Локальдық
Ұзақтылығы	Ұзақ мерзімді	Қысқа мерзімді
Қайтымдылық	Әлсіз	Күшті
Параметрлер	Көппрофильді	Бірпрофильді
Уақыт	Түрленбелі	Тапшы
Мақсаттар	Көп мақсатты	Бір мақсатты
Ақпарат	Бөлшектеп	Нақты
Кәсіпорынның  иерархиялық деңгейі	Жоғары	Түрлі
Тәуекел дәрежесі	Үлкен	Қарапайым
Қабылдаудың жиілігі	Бір рет	Үнемі

 

Ережелермен, процедуралармен  сәйкес бағдарланған шешімдер қайталанатын жағдайда шешім қабылдау процессін  жеңілдетеді.

Бағдарланбаған  шешімдер ерекше, айрықшалықты жағдайларда  қолданылады. Соның ішінде:

Құрылымдық  шешімдер – белгілі мәселелерге  сәйкес келеді.

Құрылымдық  емес шешімдер – оригиналды, интуитивті шешімдер ізденісінен туындаған  шешімдер. Көрсеткіш – әлеуметтік-экономикалық құбылыстар пен үрдістердің сандық және сапалық сипаттамасы. Мұнымен, сапалық жағы уақыты мен орны нақты болған жағдайдағы құбылыстар мен үрдістердің мәнін бейнелейді, ал сандық жағы мөлшерін, абсолютті және салыстырмалы көлемін бейнелейді.

Стратегиялық  жоспарлауда қолданылатын көрсеткіштер деп, оған сандық және сапалық нақтылық беріп тұратын жоспарлау тапсырмаларының шегін түсінуге болады. [26]

Стратегиялық  жоспарларда қолданылатын көрсеткіштер жүйесі келесі талаптарға жауап беру қажет:

- нақты жоспарлау  деңгейі үшін жалғыздылығы мен  міндеттілігі;

- салыстырымдылық;

- көрнекілік;

- икемділік  (олардың түзетілу мүмкіндігі);

- шектеулілік  (мүлдем артық көрсеткіштер болмау  керек, олар шатастырмау қажет);

- салыстырмалы  қарапайымдылық (көрсеткіштерді түсіну  және есептеу үшін, олар тым  күрделі болмау қажет).

Стратегиялық  жоспарлау объектілерінен тәуелді көрсеткіштер мыған жіктеледі:

- соңғы және  аралы;

- натуралдық  және құндық;

- сандық және  сапалық;

- көлемдік және  желілік;

- абсолютті  және салыстырмалы;

- бекітілген, есептелген  және ақпараттық.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Стратегиялық  менеджментті барлық ресурстардың қозғалысын  басқару механизмі, капиталды тиімді және оңтайлы қолдану жүйесі ретінде анықтауға болады. Стратегиялық менеджмент қаржы ресурстарын, инвестицияларды және капитал көлемін ұлғайтуға бағытталған.  

Стратегиялық  менеджмент, капитал қозғалысын басқара  отырып, өндіріс қуатын арттыруға  бағыттай алуы мүмкін, ал сәйкесінше ресурстар  қозғалысын басқарудан түскен түсім  капиталдың өсімі мен өзіндік  құнының төмендеуіне қолдану  мүмкіндігі туады.

Осылайша, стратегиялық менеджмент басқару тактикасы мен стратегиясын қамтиды. Бұл жағдайда стратегия деп, алға қойған мақсатқа жету үшін құралдарды қолдану тәсілі мен жалпы бағыттарды түсінеміз.  Бұл тәсілге шешім қабылдаудағы шектеулер мен белгі бір ережелер жиынтығы сәйкес келеді. Стратегия бар күшін қабылданған стратегияға қайшы келмейтін шешімдер нұсқасына шоғырландыруға мүмкіндік береді.  Мақсатқа жеткеннен кейін стратегия оған жетудегі құрал мен бағыт ретінде өз жұмысын тоқтатады. Жаңа мақсаттар жаңа стратегияны дайындау міндетін қояды. Тактика- бұл нақты жағдайда алға қойған мақсатқа жетудегі нақты әдістер мен тәсілдер. Басқару тактикасының міндеті ең оңтайлы шешімді таңдау және осы шаруашылық жағдайда ең көп қолданылатын басқару әдістері мен тәсілдерін таңдау болып табылады.  Нарық жағдайында түрлі меншік формасында фирмалар мен кәсіпорындардың жұмыс істеуі стратегиялық басқаруға сапалы жаңа талаптар ұсынады. Бұл жағдайда стратегиялық менеджмент фирма қызметі үшін қажетті стратегиялар, жоспарлар, құралдардың оңтайлы көлемін жоспарлап қана қоймай, оларды максималды пайда алуға мүмкіндік туғызатындай етіп орналастыру және жұмылдыруға мүмкіндік береді.  Стратегиялық менеджмент қаржы, басқару, есеп, талдау саласында теориялық әзірлемелер мен соның төңірегінде тәсілдерге негізделген практикалық әзірлемелердің ұтымды үйлесімі бар экономикалық ғылымда ең перспективті бағыттардың бірін сипаттайды. 

Стратегиялық  менеджмент нарықтық экономика жағдайындағы қатынастар мен басқаруда жаңа қағидаларды, әдістер мен тәсілдерді игеріп, курстың теориялық негізін меңгеруді,  тәжірибелік дағдыларды қалыптастыруды, нақты жағдайда өздігінен оңтайлы шешім қабылдауды болжамдайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. Стратегическое планирование / Под ред. Уткина Э.А. – М.: Ассоциация авторов и издателей «ТАНДЕМ». Издательство ЭКМОС, 1998, С 117-125.
2. Дойль П. Менеджмент: стратегия и тактика. – СПб: Издательство «Питер»,1999, С 215-224.
3. Ансофф И. Стратегическое управление / Под ред. Л.И.Евенко - Пер. с англ.- М.: Экономика, 1989, С 56-75.
4. Бенвенисте Г.  Овладение политикой планирования. : Пер. с англ./ Под ред.  М. Калантаровой.- М.: 1994, С 99-104.
5. Винокуров В.А. Организация стратегического планирования на предприятии. – М.:1996, .
6. Зиньковская Н.В., Волкова А.М., Кошевая Н.П. Стратегическое планирование на предприятии. – М.: Гос. Акад. Управления, 1993, С 55-62.
7. Парамонов В.В. Экономика Казахстана – Алматы: Гылым, 2000, С 71-77.
8. Р.А.Камшибаев, Б.И.Истлеуов Сбалансированность и эффективность развития экономики региона: методология и методы. – Алма-Ата, Гылым, 1991, С 87-95.
9. Р.И.Шнипер Регион: экономические методы управления – Новосибирск, Наука, 2001, С 7-15.
10. Козлов Л. Экономические проблемы регионов и региональная структурная политика – РЭЖ, 2003, С 38-45.
11. Бердалиев К.Б. Некоторые методы управления региональной экономикой. – Алматы, КазГАУ, 2003, С 111-124.
12. Бердалиев К.Б. Стратегическое планирование – КазГАУ, Алматы, 2002, С 15
13. Курманбаев С. Стратегическое планирование – Экономика, Алматы, 2003, С 55-62
14. А.Г.Воронин Основы управления муниципальным хозяйством – Дело, 2001
15. Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. «Основы менеджмента» - М.: Дело,    1998 г.
16. Вачугов Д.Д., Кислякова Н.А. «Практикум по менеджменту»: М., Высшая школа, 1998, С 22-27.
17. Теория и практика менеджмента / Под.ред. д.э.н., профессора Кубаева К.Е. - Алматы: Казак Университет!, 2005, С 20-36.
18. Бердалиев К.Б. Основы менеджмента. - Алматы. КазГАУ, 1994, С 124-129.
19. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник. - 3-е изд. - М.: Гардарики,1999, С 36-51.
20. Управление организацией / Под ред. А.Г. Поршнева, З.П. Румянцевой, Н.А. Соломатина. - М.: ИНФРА, 1998, С 52-59.
21. А. Файоль, Г. Эмерсон, Ф. Тейлор, Г. Форд. Управление - это наука и 
    искусство. - М., 1992, С 85-92.
22. Тейлор Ф.У. Принципы научного менеджмента / Пер. с англ.- М., 1991, С 18.
23. Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента; Пер. с англ.-М:.ИНФРА-М, 1998, С 121-129.
24. Основы менеджмента / Под ред. А.А. Радугина. - М.: Центр, 1998, С 47-56.
25. Кабушин Н.И. Основы менеджмента. - Минск: БЭГУ, 1997, С 79-88.
26. Кубаев К.Е. Теория построения систем управления. -    Транзитная экономика, 3998, №2, С 33-36.
27. И.Герчикова И.Н. Менеджмент: Учебник. - 2-е изд., перераб. и доп. М.:Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995, С 26-31.
28. Кузнецов  Ю.В.,  Подлесный  В.И.   Основы   менеджмента.   Учебное пособие.-М.: ОЛБИС,1998, С 4-11. 
29. Казанцев А.К. и др. Практический менеджмент: в деловых играх, хозяйственных  ситуациях,  задачах  и  тестах:   Учеб. пособие.  -  М.: ИНФРА-М, 1998, С 47-51.